پوپولیسمِ ناتمام

زیتون ـ یلدا امیری: ۵۷ سال پس از «اعلام خطر» روح‌الله خمینی نسبت به لایحه کاپیتولاسیون، این‌بار حسن خمینی حکومت یکدست افراطی را «خطرناک» خوانده است؛ فردی که می‌گویند «اشبه‌ترین فرد» به آیت‌الله خمینی است اما شیوه‌ی اعتراض او هیچ شباهتی به پدر بزرگش ندارد.

نوه بنیان‌گذار جمهوری اسلامی، چند روز پس از تمکین به «توصیه پدرانه» آیت‌الله خامنه‌ای برای عدم شرکت در انتخابات ریاست‌جمهوری لب به انتقاد و اعتراض گشوده است. حسن خمینی در جمع اعضای یک حزب اصلاح‌طلب تلویحا رهبر جمهوری اسلامی و سیاست‌های او را زیر سوال برد. او از محصورین و رانده‌شدگان یاد کرد و از مردمی که دیگر حس همدلی با نظام ندارند و «جریان افراطی یکدستی» که به زعم او در حال شکل‌گیری است.

اگر چه احتیاط و محافظه‌کاری در تک‌تک جملات حسن خمینی ملموس است، اما این سخنان از زبان کسی که حضور فعالانه در سیاست ندارد و جانب احتیاط را نگه می‌دارد، جالب توجه است. به نظر می‌رسد این سخنان حسن خمینی به نوعی اتمام حجت و در عین حال عقب‌نشینی او از خیزی بود که به سوی قدرت برداشته بود.

 از یاد محصورین تا نارضایتی مردم

حسن خمینی سخنان اخیر خود را  در دیدار با دبیرکل و اعضای شورای مرکزی حزب اعتماد ملی و با «یاد محصورین» شروع کرد و گفت: «در ابتدای سخن، یاد آقای کروبی را گرامی می‌داریم. ان‌شاءالله با حاکم شدن خرد جمعی در تصمیمات، مساله حصر خاتمه یابد و بتوانیم ایشان و سایر محصورین به خصوص آقای مهندس موسوی و خانم دکتر رهنورد را از نزدیک ببینیم.».

سخن گفتن از محصورین در دوره‌های منتهی به انتخابات در میان نیروهای معتدل و اصلاح‌طلب در سال‌های اخیر تبدیل به یک سنت و ابزاری برای جلب توجه شده است.

خمینیِ جوان که سبک زندگی او و فرزندش مورد انتقاد است، همچنین در مورد رفع تحریم‌ها و فقر سخن گفت. به گفته او «در مملکتی که وضع مرغ آن اینگونه است و نمی‌تواند مشکل را جمع کند، ادامه وضع فعلی هر چه قدر هم با مدیریت همراه باشد، به معنای توزیع فقر است. باید تحریم‌ها برطرف شود و بطور اساسی اقتصاد ساماندهی و بازسازی شود.»

او هفته گذشته در دیدار با اعضای «شورای مرکزی مجمع ایثارگران» گفته بود که «برای رفع بیکاری، فقر و حتی مسائل اجتماعی از نان شب واجب تر این است که ما به سمت یک انتخابات پر شور برویم».

حسن خمینی یادی هم از مدیریت هاشمی رفسنجانی کرد؛ مدیریتی که آیت‌الله خامنه‌ای با آن زاویه جدی داشته است : «خدا رحمت کند آقای هاشمی را که می‌گفت تا وقتی کار و اشتغال نباشد و مردم درآمد نداشته باشند همه شعارها و بحث‌های اجتماعی و فرهنگی، بازی است. اگر می‌خواهید همه اینها اصلاح شود باید شغل ایجاد کنید تا وضع مردم خوب شود. ایجاد شغل هم نیازمند سرمایه‌گذاری است و سرمایه‌گذاری هم امنیت و آرامش می‌خواهد.»

نوه رهبر اول جمهوری اسلامی،  تلویحا به انتقاداتی که او را فاقد تجربه مدیریتی  برای ریاست‌جمهوری می‌دانستند با اشاره به محمد خاتمی  پاسخ داد  و از او که مطرود رهبر جمهوری اسلامی است به نیکی یاد کرد و افزود: «وظیفه رئیس جمهور «تغییر دادن ریل» است. کار رئیس جمهور صرفا اقتصادی نیست. بلکه مدیریت همه جهات کشور است. مگر هر رئیس جمهوری در همه حوزه ها توان تخصصی دارد؟ قاعدتا او با همه حوزه های فرهنگ، اقتصاد، اجتماع، نفت، پتروشیمی و… آشنا نیست، بلکه وظیفه او این است که سیاستگذاری های کلان، ریل ها را عوض کند. مثلا آقای خاتمی متخصص اقتصاد نبود، ولی در پی ریلی که عوض می کند اقتصاد دوره اش بسیار خوب می شود.»

حسن خمینی در بخشی از سخنانش به نسبت میان «ایستادگی و قدرت تصمیم‌گیری مردم» اشاره کرد:«[جامعه]مثل سال‌های اول انقلاب به صف نفت هم می رود و مانند دوران جنگ در صف همه کالاها هم می‌ایستد؛ در واقع چون خودش تصمیم می گیرد، احساس سختی نمی‌کند و یا احساس سختی‌اش را تحمل می کند.» او در ادامه تاکید کرد که وقتی مردم احساس کنند دیگران برای آنها تصمیم می‌گیرند و نقشی در تصمیم‌گیری ندارند، «جامعه به یک مقاومت به شدت منفی روی می‌آورد.»

به نظر می‌رسد این بخش از سخنان حسن خمینی  اشاره به «تصمیم» آقای خامنه‌ای به‌جای مردم به حذف او از رقابت‌های انتخاباتی دارد. خمینی که سابقه‌ای در اعتراض به این نوع تصمیم‌ها و احکام حکومتی و ارشادی آقای خامنه‌ای ندارد، این‌بار لب به اعتراضی محافظه‌کارانه گشوده است.

آیت‌الله خامنه‌ای و مقامات در جمهوری اسلامی مردم را دائما به مقاومت دعوت می‌کنند.

حسن خمینی که در ادبیات برخی از فعالان سیاسی  فرزند«یادگار امام» خوانده می‌شود، در عین حال در مورد حضورش در انتخابات گفته است که «اصلا خودم بنای حضور نداشتم» اما احساس مسئولیت کرده و حتی رد صلاحیت شورای نگهبان هم برایش اهمیتی نداشته است چون «امثال ما اگر گوشت و پوستمان هم برود نمی‌خواهیم جمهوری اسلامی از بین برود.»

حسن خمینی تلویحا اشاره کرد که با وجود مخالفت آیت‌الله خامنه‌ای حتی اگر در انتخابات شرکت می‌کرد مساله‌ای حل نمی‌شد، چرا که در واقع رهبر جمهوری اسلامی در تمام موارد حتی وظایف رئیس جمهور تصمیم می‌گیرد: «اما به هر حال وقتی در مورد یک تصمیم‌گیری صلاح دیده نمی‌شود، مسئولیتی حاصل نخواهد شد و در صورتی که آن تصمیم عملی شود، در آینده مساله‌ای پیش نرفته و مشکل مردم حل نمی‌شود. این در حالی است که قرار است آمدن امثال من مشکل‌گشا باشد». این اشاره حسن خمینی می‌تواند به این معنا باشد که پذیرش این توصیه  نه لزوما به دلیل توصیه و «پدرانه» بودن آن، که با نظر به عواقب عدم پذیرش آن بوده است.

 اشاره حسن خمینی می‌تواند به این معنا باشد که پذیرش این توصیه پدرانه نه لزوما به دلیل توصیه و «پدرانه» بودن آن، که با نظر به عواقب عدم پذیرش آن بوده است.

او از جریانی افراطی در ایران سخن گفت که تصمیمات خطرناک و ایدئولوژیک می‌گیرند و اضافه کرد که «البته من معتقد نیستم همه این افراد ایدئولوژیک هستند، بلکه خیلی از آنها کاسب هستند ولی به هر حال تصمیماتی با پایه های ایدئولوژیکی می‌گیرند که غلط و خطرناک است.»

حسن خمینی حکومت یکدست افراطی را خطرناک خواند و گفت: «به نظر من واقعا حکومت یکدست افراطی برای کشور خطرناک است. همه نسبت به مملکت، آینده، فرزندانمان و گذشته تاریخی‌مان مسئولیت داریم؛ تلقی من هم این بود که شاید بتوانیم کاری کنیم که این امر در مورد شخص بنده دیگر امکانش فراهم نیست.»

نوه آیت‌الله خمینی در انتها به «امید»، کلیدواژه‌ای که حسن روحانی نیز پیش از این در کارزاهای انتخابات ریاست جمهوری خود به کرات از آن استفاده کرد، پرداخت و  گفت: «باید سعی کنید امید را به جامعه برگردانید. مردم خیلی ناامید و قهر هستند و حق هم دارند. چرا که در این سال‌ها روش های درستی در مواجهه با جامعه انجام نگرفت.»

مردان مطرود خاندان خمینی

پس از مرگ آیت‌الله خمینی، تنها فرزند پسر باقیمانده او احمد خمینی به تدریج از گردونه قدرت در جمهوری اسلامی بیرون رانده شد، احمد خمینی کسی بود که به گفته بسیاری، در سال‌های آخر عمر پدرش به جای او تصمیم‌گیری‌های مهم را انجام می‌داد. اگرچه آیت الله خامنه‌ای او را در مراکزی مانند مجمع تشخیص مصلحت، شورای عالی امنیت ملی و شورای عالی انقلاب فرهنگی منصوب کرد و در دومین دوره مجلس خبرگان رهبری نمایندگی استان تهران را بر عهده داشت، اما او دیگر نفوذ سابق را نداشت و در واقع به بازی گرفته نمی‌شد.

حسن خمینی فرزند ارشد احمد خمینی تا سال‌ها هیچ تلاش علنی برای حضور در سیاست نکرد، بسیاری معتقد بودند که او خود را در جایگاه رهبر جمهوری اسلامی پس از آیت‌الله خامنه‌ای می‌بیند. او سال‌ها در حوزه علمیه تحصیل و تدریس می‌کرد اما هنگامی که در آذر ماه ۱۳۹۴ برای شرکت در انتخابات مجلس خبرگان رهبری ثبت نام کرد، به دلیل عدم حضور در آزمون اجتهاد، صلاحیتش توسط شورای نگهبان رد شد.

حدود یک ماه پیش موضوع نامزدی حسن خمینی در انتخابات ریاست جمهوری از سوی اصلاح‌طلبان مطرح شد، موضوعی که از سوی برخی از منتقدان پناه بردن به پوپولیسم خمینی و خلاف گفتمان اصلاحات و شعارهای سیاسی اصلاح‌طلبان‌ قلمداد شد. حسن خمینی که همواره سعی می‌کرد به روش هاشمی رفسنجانی با بهره‌‌گیری از عبارات دوپهلو و مبهم مشی فرا حزبی داشته باشد، نزدیکی او به اصلاح طلبان پس از انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۸ و اعتراضات پس از آن بیشتر شد. او در مراسم تنفیذ و تحلیف محمود احمدی‌نژاد شرکت نکرد و برای نخستین بار در مراسم هفته دولت در آرامگاه آیت الله خمینی، از محمود احمدی‌نژاد استقبال نکرد. از سوی دیگر به دلیل فشار نیروهای امنیتی برای جلوگیری از سخنرانی سید محمد خاتمی، برنامه هرساله احیا در شب‌های قدر در آرامگاه آیت لله خمینی را لغو کرد.

بیشتر بخوانید:

انتخاباتی که «آقا» خوشش بیاید

«حسن» رفت، «فائزه» آمد

از احمدِ«ملّاک» تا احمد خمینی

پس از داغ شدن خبر احتمال شرکت حسن خمینی در انتخابات، رهبر جمهوری اسلامی به این موضوع واکنش نشان داد. روز ۲۳ فروردین، وبسایت خبری جماران که نزدیک به خانواده آیت‌الله خمینی است به نقل از یاسر خمینی، برادر او نوشت: «ایشان (حسن خمینی) با تردید در حال مشورت و بررسی جوانب امر بودند تا اینکه امروز مطابق دیدارهای نوبه‌ای خود با رهبری به دیدن ایشان رفتند که طی این ملاقات، رهبر انقلاب کاندیداتوری ایشان در انتخابات را به صلاح ندانستند و با بیان اینکه حاج حسن آقا را مانند فرزند خود می‌دانند، از ایشان خواستند که در شرایط فعلی به این عرصه ورود نکنند… با توجه به این توصیه، طبیعی است که تصمیم ایشان روشن است و اخوی یقینا تصمیمی برای کاندیداتوری ندارند».

حسن خمینی در سخنان اخیر خود تاکید کرده که به نظام جمهوری اسلامی وفادار است، می‌توان گفت سخنان او به نوعی تعیین موضع با آیت‌الله خامنه‌ای بود. رهبر جمهوری اسلامی چهره‌های مطرح در عرصه سیاسی را که مورد پسند او نیستند، حذف می‌کند و آرام آرام مهره‌ها را می‌چیند. او حسن خمینی را مانند فرزند خودخوانده و او را از ورود به عرصه سیاست منع کرده است، این در حالی است که سال‌هاست بحث جانشینی مجتبی خامنه‌ای در محافل عمومی و میان بسیاری از سیاسیون مطرح است اما آیت‌الله خامنه‌ای تا به حال در این مورد اظهارنظری نکرده در حالی که می‌تواند در یکی از سخنرانی‌های عمومی خود آن را تکذیب کند.