قاسم سلیمانی؛ «ناجی کُردستان» یا «دشمنِ رفراندوم»

زیتون ـ یلدا امیری: پایگاه خبری یاهو نیوز در گزارشی تفصیلی و بر اساس گفته‌های ۱۵ مقام کنونی و پیشین آمریکا به جزئیات عملیات کشتن قاسم سلیمانی، فرمانده پیشین سپاه قدس پرداخته است. بر اساس این گزارش که روز ۱۸ اردیبهشت منتشر شد، نیروهای ویژه آمریکایی با همکاری اسرائیل و یگان مبارزه با تروریسم کردستان عراق این عملیات را انجام داده‌اند.

 گذشته از اهمیت جزئیات و نحوه کشته شدن سلیمانی، دخالت نیروهای کردستان عراق در چنین عملیاتی نشان‌دهنده آن است که روابط جمهوری اسلامی با اقلیم کردستان آنگونه که مقامات ادعا می کنند دوستانه نیست. اگرچه یگان ضد تروریسم اقلیم کردستان بلافاصله پس از انتشار این گزارش نقش خود در کشتن سلیمانی را تکذیب کرده است، اما اگر دقت و صحت این گزارش تایید شود نمی توان از بخش هایی که مربوط به نیروهای کرد است، چشم پوشید.

قاسم سلیمانی روز ۱۳ دی ۱۳۹۸ همراه با ابومهدی المهندس، معاون نیروهای شبه نظامی حشدالشعبی که تحت امر جمهوری اسلامی در عراق فعالیت می‌کنند، و ۸ نفر دیگر ترور شدند. هواپیمای سلیمانی از دمشق به بغداد آمد و هنگام خروج از فرودگاه دو ماشین حامل او و همراهانش هدف حمله راکت قرار گرفتند.

جزئیات عملیات

دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری پیشین آمریکا در دی ماه ۱۳۹۸ پس از مرگ سلیمانی در توئیتی نوشت که «قاسم سلیمانی هزاران آمریکایی را در یک بازه طولانی کشت یا به شدت زخمی کرد و در حال توطئه‌چینی برای کشتن شمار بیشتری بود. ولی گیر افتاد!» اما بر اساس گزارش یاهو نیوز، برنامه‌ریزی برای کشتن سلیمانی از آغاز ریاست‌جمهوری ترامپ و زمانی که مایک پمپئو، مدیر سی‌آی‌ای بود، آغاز شده بود. اما در آن زمان وزارت دفاع و مدیریت اطلاعات ملی آمریکا با این کار مخالف بودند، با بالا گرفتن تنش ها در سال ۲۰۱۹ و با کشته‌ شدن یک پیمان‌کار غیرنظامی آمریکایی در یک حمله راکتی به شمال عراق، این موضوع جدی شد.

جک مورفی و زک دورفمن، دو نویسنده این مقاله نوشته‌اند که کشتن سلیمانی یکی از حساس‌ترین تصمیمات دولت ترامپ بود که بازتاب آن مدت زیادی باقی خواهد ماند و احتمالا فضای استراتژیکی که اکنون جو بایدن با آن در منطقه مواجه است را شکل خواهد داد. در این عملیات سه تیم از نیروهای ویژه آمریکا با عنوان «نیروهای دلتا» در فرودگاه و مسیر جاده حضور داشته اند.

بر اساس گزارش یاهو نیوز، برنامه‌ریزی برای کشتن سلیمانی از آغاز ریاست‌جمهوری ترامپ و زمانی که مایک پمپئو، مدیر سی‌آی‌ای بود، آغاز شده بود.

قبل از ورود سلیمانی به بغداد نیروهای آمریکایی به دولت عراق گفته بودند که بخش جنوب شرقی فرودگاه را برای تمرین نظامی تعطیل می‌کنند. سه تیم تک تیرانداز نیز در فاصله ۵۰۰ تا ۹۰۰ متری محل حمله در نزدیکی فرودگاه مستقر بودند.

یکی از مقامات‌ آمریکایی به یاهو نیوز گفته است که سلیمانی از زمان حرکت خود به فرودگاه دمشق تا رسیدن به مقصد سه بار موبایل خود را عوض کرده است اما پیش از این نیروهای آمریکایی و اسرائیل به این موبایل ها دسترسی داشتند و در این مورد تبادل اطلاعات کرده بودند.

اگرچه عملیات ترور فرمانده سپاه قدس، از ۲۰۱۹ جدی می‌شود اما نیروهای اطلاعاتی اسرائیل از مدت‌ها قبل او را رصد می‌کردند. پیش‌تر نیروهای اسراییلی به آمریکا خبر داده بودند که یک مامور خرید ایرانی قصد دارد تعدادی گوشی همراه پیشرفته برای فرماندهان نیروی قدس خریداری کند. با شناسایی این فرد مشخص می‌شود که او قصد خرید این گوشی‌ها را از یک کشور عرب خلیج فارس دارد. آمریکایی‌ها با استفاده از اطلاعات به دست آمده در شبکه فروش نفوذ می‌کنند و تعدادی گوشی آلوده به نرم افزار استراق سمع را به مامور ایرانی می‌فروشند.

در این گزارش آمده که تعدادی از نیروهای واحد مبارزه با تروریسم (سی‌تی‌جی) کردستان عراق کار هدایت هواپیما روی باند را به سمت ساختمان فرودگاه به عهده داشتند و تعداد دیگری نیز با لباس کارگران چمدان‌ها را جابجا کرده و سلیمانی را شناسایی کرده‌اند.

همزمان سه پهپاد آمریکایی بر فراز فرودگاه بغداد در حال در پرواز بودند که دو پهپاد به موشک‌های هل‌فایر مسلح بودند. سلیمانی پس از خروج از فرودگاه و هنگام ورود به نقطه از پیش تعیین شده نیروهای آمریکایی مورد حمله قرار گرفت. ابتدا خودرو سلیمانی با دو موشک هدف قرار گرفت و منهدم شد. خودرو دوم تلاش کرد تا از محل عملیات فرار کند، اما در فاصله صد متری با تیراندازی نیروهای دلتا متوقف شد و با یک موشک دیگر منهدم شد.

این گزارش تصریح می‌کند که یک مامور یگان ضدتروریستی اقلیم کردستان که لباس پلیس بغداد را به تن داشته است، پس از حمله به خودروهای منهدم شده نزدیک شده و پس از گرفتن چند عکس، به جمع‌آوری نمونه دی‌ان‌ای کشته‌شدگان اقدام کرده است.

نیروهای آمریکایی تلاش کرد‌ه‌اند تا مهم‌ترین فرمانده سپاه پاسداران در یمن یعنی عبدالرضا شهلایی را همزمان با عملیات کشتن سلیمانی هدف قرار دهند، اما موفق نشدند. به گفته مقام‌های دولت آمریکا، شهلایی یکی از مهمترین فرماندهان نیروی قدس سپاه در خاورمیانه است.

جمهوری اسلامی و اقلیم کردستان؛ دوستان مصلحتی

یک روز پس از گزارش یاهو نیوز و مطالبی که در مورد همکاری یگان ضدتروریستی اقلیم کردستان با نیروهای آمریکایی در عملیات کشتن سلیمانی منتشر شد، این یگان واکنش نشان داد و در بیانیه رسمی اعلام کرد: «با قاطعیت هرگونه اطلاع و مشارکت نیروهای مبارزه با تروریسم اقلیم کردستان در این حادثه تکذیب می‌شود». در این بیانیه آمده که ژنرال قاسم سلیمانی دوست نزدیک مرحوم جلال طالبانی بود و «روزی دستگاه مبارزه با تروریسم در یک جبهه در کنار حاج قاسم سلیمانی با تروریسم می‌جنگید».

یگان ضد تروریسم اقلیم کردستان تأکید کرده که با ترور فرماندهی در سطح شهید سلیمانی «اقلیم کردستان دوستی تاریخی و اتحادیه میهنی دوستی صمیمی برای مام جلال را از دست داد.»

در بیانیه نیروی ضد تروریسم اقلیم کردستان همچنین آمده که گزارش یاهونیوز به صورت مستقیم اشاره نمی‌کند چه گروهی از کردها را مدنظر دارد. ممکن است منظور از عوامل کرد، یگان ضد تروریسم حزب دموکراتیک کردستان باشد. با این‌وجود جک مورفی، یکی از نویسندگان گزارش به صورت جداگانه گفته که منظور نیروی وابسته به «اتحادیه میهنی کردستان» عراق است.

جک مورفی، یکی از نویسندگان گزارش به صورت جداگانه گفته که منظور نیروی وابسته به «اتحادیه میهنی کردستان» عراق است.

جلال طالبانی از بدو تاسیس تا مهر ۱۳۹۶ یعنی زمان درگذشتش رهبر اتحادیه میهنی کردستان بود. او روابط نزدیکی با جمهوری اسلامی داشت. اتحادیه میهنی در جنگ ایران و عراق از نیروهای نظامی ایران حمایت می‌کرد.

اختلاف بر سر استقلال

اما مساله روابط و نفوذ جمهوری اسلامی در اقلیم کردستان عراق پیچیده و تاریخی است. بسیاری از مردم این منطقه به مداخله جمهوری اسلامی انتقاد دارند، اما منافع منطقه‌ای و ارتباطاتی که بسیاری از سران اقلیم با حکومت ایران دارند باعث می‌شود این رابطه نابرابر برقرار بماند.

نچیروان بارزانی، رئیس اقلیم کردستان بخشی از عمر خود را در ایران سپری کرده و در دانشگاه تهران در رشته علوم سیاسی تحصیل کرده است، او به زبان فارسی مسلط است. مسرور بارزانی، نخست وزیر اقلیم نیز تحصیلات متوسطه را در ایران به پایان رسانده است.

البته اختلافات پررنگی در این میان وجود دارد. اختلافاتی که بخش زیادی از آنها مستقیما به فعالیت‌های سپاه قدس در منطقه و نقش قاسم سلیمانی مرتبط است. برگزاری رفراندوم استقلال اقلیم کردستان با مخالفت دولت عراق، ترکیه و تهدیدهای ایران روبرو شد.

مسعود بارزانی، رئیس پیشین اقلیم کردستان عراق همه‌پرسی برای استقلال کردستان عراق در ۳ مهر ۱۳۹۶ برگزار کرد. رفراندومی که بر اساس آمار کمیسیون عالی همه‌پرسی ۹۲/۷۳ درصد شهروندان به استقلال کردستان «آری» گفتند.

پیش از برگزاری رفراندوم جمهوری اسلامی بارها مخالفت خود را با این تصمیم اقلیم کردستان اعلام کرده بود. بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت خارجه رفراندوم استقلال در اقلیم کردستان عراق را اقدامی «خارج از موازین ملی و قانونی، به‌ویژه قانون اساسی عراق» خواند و اعلام کرد که این اقدام «در شرایط پیچیده» فعلی «صرفا به ایجاد مشکلات جدید» در این کشور دامن می‌زند.

پس از برگزاری رفراندوم، حسن روحانی، رئیس دولت نیز در گفت‌وگو با روسای جمهوری روسیه و ترکیه، در مخالفت با اقدام اقلیم کردستان بر اهمیت حفظ تمامیت ارضی منطقه و عدم تغییر مرزها تاکید کرد و برگزاری همه پرسی را اقدامی در جهت ایجاد هرج و مرج نامید. علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی تهدید کرد جدایی اقلیم کردستان از خاک عراق، پایان یافتن تمام توافق‌های نظامی و امنیتی دوجانبه تلقی شده و مسدود شدن همه گذرگاه‌های مرزی ایران و کردستان عراق را به دنبال خواهد داشت.

سلیمانی به رهبران اقلیم کردستان هشدار داده بود: «من تاکنون از حشد شعبی خواسته‌ام به کردستان عراق حمله نکنند. اما دیگر این کار را نخواهم کرد».

سپاه و ارتش جمهوری اسلامی چندین مانور نظامی در مرزهای ایران با کردستان عراق برگزار کردند. گزارش هایی نیز در مورد گلوله باران مناطقی در کردستان عراق منتشر شد.

تعدادی از خبرگزاری‌ها از تهدید مستقیم اقلیم کردستان توسط قاسم سلیمانی خبر داده بودند، بر اساس این گزارش‌ها سلیمانی به رهبران اقلیم کردستان هشدار داده بود: «من تاکنون از حشد شعبی خواسته‌ام به کردستان عراق حمله نکنند. اما دیگر این کار را نخواهم کرد». بارزانی نیز در پاسخ گفته بود: «ما دست برادری به طرف همه دراز می‌کنیم و آنهایی که می‌خواهند با ما جنگ کنند، می‌توانند خواسته خود را امتحان کنند.»

به دنبال این هشدارها ارتش عراق و نیروهای حشد الشعبی به کرکوک حمله کردند و در یک عملیات ضربتی و پیشروی سریع کنترل استانداری کرکوک، ساختمان‌ها و مراکز دولتی، فرودگاه، چند پایگاه نظامی و تاسیسات نفتی و صنعتی شهر کرکوک را به‌دست گرفتند و پرچم اقلیم خودمختار کردستان را به زیر کشیدند. پیشمرگه‌های کرد وابسته به اتحادیه میهنی کردستان بدون مقاومت عقب‌نشینی کردند. پیش از این حمله مقام‌های امنیتی اقلیم کردستان از حضور نیروهای سپاه در کنار ارتش عراق و حشد الشعبی، خبر داده‌ بودند.

«ناجی کردستان»؟

اما این تنها اختلاف میان اقلیم کردستان با مقامات جمهوری اسلامی نبود، داعش تا کنون چندین بار به مرزهای کردستان عراق حمله کرده است. مدتی پس از حمله نخست داعش نیچروان بارزانی که در آن زمان نخست وزیر اقلیم کردستان بود، در مصاحبه ای روز ۷ اردیبهشت ۱۳۹۴ با بیان اینکه ایران و آمریکا در کمک به پیشمرگه‌ها برای نبرد با داعش پیشرو بوده‌اند، حملات هوایی جنگنده‌های آمریکایی به مواضع داعش را بسیار تاثیرگذار دانست و گفت:«اگر چه دیگر کشورها نیز در انجام حملات هوایی مشارکت داشتند اما در روزهای اول این تنها آمریکا بود که با انجام حمله‌های هوایی علیه مواضع داعش، کمک بزرگی در این نبرد به ما کرد و باید این کمک سپاسگزار بود.»

او در مقابل در مورد کمک های ایران گفت: «حمایت ایران هنگامی که در آن شرایط قرار داشتیم کمک بزرگی بود اما من فکر میکنم آنچه در رسانه‌ها مطرح شد و روی آن تبلیغ شد، مبالغه آمیز بود.» اشاره او به اخبار رسانه‌های داخل ایران خصوصا رسانه‌های اصولگرا بود که قاسم سلیمانی را «ناجی کردستان» معرفی می‌کردند.

انتشار یک فیلم در خبرگزاری فارس، نزدیک به سپاه پاسداران، روز ۴ بهمن ۱۳۹۹ نیز با اعتراض شدید مقامات اقلیم کردستان روبرو شد. فیلمی با عنوان «توکل» که با ادعای «روایتی از نجات کردستان عراق توسط قاسم سلیمانی» پخش شد. دولت اقلیم کردستان با تحویل نامه‌ای اعتراضی به کنسولگری ایران اعلام کرد که این فیلم برای پیشمرگه‌ها و رهبری کردها توهین‌آمیز است.

فیلمی که مسعود بارزانی، رئیس وقت اقلیم کردستان را در مواجهه با نیروهای داعش فردی مستأصل و ناامید نشان داده بود او نهایتا با قاسم سلیمانی تماس می‌گیرد و قاسم سلیمانی بلافاصله با هلی‌کوپتر به منطقه می‌رود و نیروهای داعش با انتشار خبر حضور او در منطقه روحیه خود را از دست می‌دهند و ناگهان شکست می‌خورند.

سیروان بارزانی، از فرماندهان نظامی کردستان عراق در مخمور اربیل، در مورد نقش ایران در آزادسازی این شهر از نیروهای داعش گفته است که «ایران صرفاً کمک تسلیحاتی ارائه داد و پس از آزادسازی مخمور، یک نیروی ایرانی متشکل از حدود ۱۴ عضو با همراهی قاسم سلیمانی از این شهر بازدید کرد و در آنجا ماند». مقام‌های دولت اقلیم کردستان گفتند که بیش از هزار و ۸۰۰ پیشمرگه در جنگ با داعش کشته شدند و بیش از ۱۰ هزار نفر نیز زخمی شدند و قاسم سلیمانی زمانی وارد مخمور در اربیل شد که نیروهای پیشمرگه این شهر را از دست نیروهای داعش آزاد کرده بودند.

علی رغم تمامی این تنش ها، روابط جمهوری اسلامی با کردستان عراق همواره مسالمت آمیز بوده است. بعید است که انتشار گزارش اخیر نیز تاثیری بر این روابط بگذارد. اما شاید بتوان گفت گزارش‌هایی اینچنینی تصویری از تزلزل روابط جمهوری اسلامی با همسایگانی است که بیشتر از سر مصلحت دوستانه رفتار می کنند.