جمهوری اسلامی در چنگ حقوقدانان

زیتون: یک سال پس از برخوردهای کج‌دار و مریز مقامات کانادایی در پرونده پرواز سرنگون شده پی اس ۷۵۲ اوکراین، سرانجام قاضی دادگاه عالی اونتاریو حکمی را انشاء کرد که در آن سپاه پاسداران به شلیک عمدی به هواپیمای اوکراینی محکوم شد. قاضی «ادوارد بلوبابا» اعلام کرد با جمع بندی شواهد و احتمالات به این نتیجه رسیده که سپاه پاسداران در اقدامی تروریستی هواپیمای اوکراینی را ساقط کرده است.

حجم اخبار و گزارش‌هایی که در بازتاب این حکم در رسانه‌های کانادا و همچنین نشریات بین‌المللی دیده می‌شود، نشان می‌دهد که پرونده پرواز اوکراینی پس از یک سال و اندی مسیر تازه‌ای را یافته و دادخواهی برای بازماندگان این « جنایت علیه بشریت» به مرحله مهمی نزدیک شده است. اما  دادگاه عالی انتاریو در نظام حقوقی کانادا چه جایگاهی دارد و سوابق قاضی این پرونده چیست؟

دادگاه عالی  انتاریو و  صلاحیت آن

دادگاه عالی انتاریو، یک دادگاه عالی استانی در نظام قضایی کانادا به شمار می‌رود. دادگاه‌های عالی استانی برخلاف دادگاه‌های بدوی کانادا صلاحیت ذاتی یعنی صلاحیت رسیدگی به کلیه اختلافات را دارند. این دادگاه‌ها به موجب قانون اساسی ایجاد شده‌اند و به جدی‌ترین پرونده‌های جنایی و مدنی رسیدگی می‌کنند. دادگاه‌های عالی کانادا با توجه به صلاحیت ذاتی خویش می‌توانند از قاعده حقوقی صلاحیت فراسرزمینی استفاده کرده و به جرمی که فراتر از آن کشور رخ داده نیز رسیدگی نمایند.

دادگاه‌های عالی استانی برخلاف دادگاه‌های بدوی کانادا صلاحیت ذاتی یعنی صلاحیت رسیدگی به کلیه اختلافات را دارند.

این قاعده حقوقی البته منحصر به کانادا نیست. دادگاه‌های کشورهای دیگر از جمله ایران نیز به این قاعده استناد کرده و صلاحیت خویش به فراتر از مرز خود تسری داده‌اند. نمونه آن صدور حکم جلب برای دونالد ترامپ، رئیس جمهوری پیشین آمریکا و دیگر عوامل کشته شدن قاسم سلیمانی است. علی القاصی مهر، دادستان تهران پیشتر اعلام کرده بود ۳۶ نفر از مسئولان سیاسی و نظامی آمریکا و دیگر دولت‌‎ها در این رابطه شناسایی شده و در راس این فهرست دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا قرار دارد و تعقیب قضایی او حتی پس از پایان دوره مسئولیت‌اش نیز پیگیری خواهد شد.

قاضی ادوارد بلوبابا کیست؟

قاضی ادوارد بلوبابا، قاضی ۷۳ ساله آلمانی‌تبار دادگاه عالی انتاریو است که  ۱۶ سال است در این سمت عالی رتبه حقوقی قرار دارد. وی تحصیلات خویش را در دانشگاه‌هایی چون یورک و آکسفورد گذارنده و  پیشتر بنیانگذار و سردبیر نشریه دیوان عالی کشور کانادا بوده است.
از قاضی بلوبابا به عنوان یک قاضی کارکشته و ماهر یاد می‌شود. وی اغلب پرونده‌های پیچیده و دشواری را قضاوت کرده است. وکلایی که با او کار کرده اند می‌گویند وی یک قاضی آگاه و مشرف بر کارش است و می‌کوشد تا جای ممکن قضاوتی دقیق و موثر داشته باشد.

قاضی بلوبابا چگونه چنین حکمی صادر کرد؟

حکم قاضی بیلوبابا بر دو پایه استوار است. شواهدی که شاکیان پرونده ارائه کرده‌اند و برداشتی که قاضی از احتمالات بدست آورده است. مهمترین نکته‌ای که در این حکم وجود دارد استناد قاضی به نبود شواهدی مبنی بر درگیری نظامی در منطقه‌ای است که هواپیما سرنگون شده است. در واقع قاضی به این جمع بندی رسیده که وقتی در منطقه‌ای درگیری نظامی وجود نداشته، بروز خطای انسانی توجیهی ندارد.

قاضی بلوبابا در حکم خود، به نظر «بهمن جلدی»، تحلیلگر مرکز مطالعات ایران در کانادا، «علیرضا نادر» محقق « بنیاد دفاع از دمکراسی ها» و گزارش آگنس کالامارد، گزارشگر ویژه سازمان ملل و همچنین رالف گودل، مشاور نخست وزیر کانادا، استناد کرده است.

قاضی بلوبابا همچنین در حکم خود، به نظر «بهمن جلدی»، تحلیلگر مرکز مطالعات ایران در کانادا، «علیرضا نادر» محقق « بنیاد دفاع از دمکراسی ها» و گزارش آگنس کالامارد، گزارشگر ویژه سازمان ملل و همچنین رالف گودل، مشاور نخست وزیر کانادا، استناد کرده است. به گزارش فرانس ۲۴ «بهمن جلدی» به این موضوع اشاره کرده که شلیک اشتباهی دو موشک، از سامانه توری که مجهز به دو رادار و سیستم‌های کنترلی چندگانه  است که از بروز هر گونه اشتباهی پیشگیری می‌کند، غیر ممکن است. «علیرضا نادر» نیز هرگونه اشتباه و مشکل فنی را در بروز این حادثه را غیر قابل پذیرش خوانده است.

واکنش جمهوری اسلامی به حکم قاضی کانادایی

واکنش جمهوری اسلامی، طبق روال همیشه، فراتر از موضع‌گیری سخنگوی وزارت امور خارجه نبود. وزارتخانه‌ای که وزیرش خود اذعان کرده که از جزییات حادثه هیچ اطلاعی ندارد و مقامات ارشد امنیتی و نظامی ابتدا از وی خواسته بودند تا که اصل اصابت موشک را تکذیب کند و وی دنبال «علاج» کار بوده است. خطیب زاده، سخنگوی وزارت خارجه، حکم قاضی بلوبابا را «شرم آور» خوانده و گفته وی از دولت کانادا دستور گرفته تا چنین حکمی را صادر کند.« این اقدامات سیاست‌زده و ایذایی پیامدی جز بر هم زدن نظم حقوقی حاکم بر حقوق بین‌المللی هوانوردی و تضعیف حقوق بین‌الملل و متضرر شدن همه کشورها از جمله کانادا به دنبال نخواهد داشت.»

در این میان واکنش عباسعلی کدخدایی، سخنگوی شورای نگهبان، که این روزها درگیر رسیدگی به صلاحیت نامزدان انتخابات ریاست جمهوری است، نیز در جای خود محل تامل است.  وی در توئیتی صلاحیت دادگاه کانادا را در رسیدگی به این جرم زیر سئوال برد و نوشت:« رای دادگاه داخلی کانادا درباره هواپیمای اوکراینی فاقد اعتبار حقوقی است.» کدخدایی از حقوقدانان شورای نگهبان است. تخصص وی حقوق بین‌الملل است و مدرک خود را از دانشگاه هال انگلستان گرفته است.

گام بعدی کانادا چیست؟

پیش از صدور حکم دادگاه عالی انتاریو، وزرای امور خارجه و ترابری کانادا در جلسه تحقیق و تفحص پارلمان کانادا به صورت مجازی شرکت کردند و به سوالات نمایندگان درباره روند پیگیری پرونده پرواز اوکراینی پاسخ دادند. در این جلسه که دو ساعت به طول انجامید هر دو وزیر به عدم پاسخگویی جمهوری اسلامی اشاره کردند و گزارش فنی را فاقد اعتبار خواندند. نمایندگان نیز سئوالات متعددی درباره گام‌های بعدی کانادا در عرصه بین‌المللی و حقوقی از جمله امکان ارجاع موضوع به شورای امنیت سازمان ملل را مطرح ساختند. وزرای کانادایی نیز تاکید کردند که به همکاری‌های خود با کشورهای ذینفع برای پیش بردن پرونده ادامه خواهند داد. دولت کانادا همچنین تصمیم گرفته است به خانواده‌های جانباختگان پرواز اوکراینی اقامت دائم کانادا را اعطا کند.

از پرونده «شلیک به آسمان» بیشتر بخوانید:

با صدور حکم دادگاه، انتظار می‌رود که تحرکات دیپلماتیک اوتاوا برای پیگیری این جنایت افزایش یابد. مقامات کانادایی اعلام کرده اند که قرار است به زودی با جمهوری اسلامی مذاکره کنند. این در حالی است که پیشتر جمهوری اسلامی مذاکره با کانادا را رد کرده بود. از سوی دیگر وزیر امور خارجه کانادا در نشست تحقیق و تفحص اعلام کرد گزارش جامع کانادا طی هفته‌های آتی منتشر شود. گفته شده در این گزارش نهادهای اطلاعاتی کانادا با همکاری سایر کشورها به جزییات دقیقی از آنچه که روی داده اشاره شده است.

انتصاب پیام اخوان به عنوان وکیل دولت کانادا؛ دستاوردی دیگر برای انجمن قربانیان

خبر دیگر برای خانواده‌ها و همه کسانی که خواستار دادخواهی در این پرونده هستند، انتصاب پیام اخوان به عنوان مشاور ارشد دولت کانادا در پرونده پرواز اوکراینی است. پیام اخوان، وکیل بین‌المللی، عضو دیوان دائمی داوری در لاهه و استاد دانشگاه مک‌گیل مونترآل است. اخوان پیش از این مشاور حقوقی دفتر دادستانی دادگاه بین‌المللی کیفری یوگسلاوی سابق در لاهه و مشاور ویژهٔ دادگاه کیفری بین‌المللی رواندا، کمیسیون شفاف‌سازی تاریخی گوآتمالا، دولت انتقالی سازمان ملل متحد در تیمور شرقی، کارگروه دادگاه خمرهای سرخ در دولت سلطنتی کامبوج و کمیسیون تحقیق کنگرهٔ پرو دربارهٔ آلبرتو فوجیموری بود.
وی به‌عنوان مشاور حقوقی در پرونده‌های مختلفی در دیوان بین‌المللی دادگستری، دیوان کیفری بین‌المللی، دادگاه حقوق بشر اروپا و دادگاه‌های عالی کانادا و آمریکا خدمت کرده است.

پیام اخوان پیشتر در گفت و گویی با رسانه همیاری که در ونکور کانادا منتشر می‌شود، گفته بود اگر حملهٔ موشکی به پرواز  PS752  سهوی نبوده و عامدانه باشد، عواقب بسیار جدی‌ای خواهد داشت. و طبق کنوانسیون ۱۹۷۱ مونترآل، پیگرد قانونی مرتکبین به این اقدام الزامی است. « اگر تحقیقات شواهدی از حملهٔ عامدانه را نشان بدهد، ایران آشکارا ملزم است که همهٔ مسئولان این حادثه را تحت پیگرد قانونی قرار بدهد و مجازات شدیدی علیه آن‌ها اعمال کند. این تعهدات در کنوانسیون ۱۹۷۱ مونترآل به‌طور کاملاً روشن آمده است.»
انجمن خانواده‌های پرواز ۷۵۲ اوکراین نیز روز شنبه با برگزاری نشستی در «کلاب هاوس» انتصاب «بهمن اخوان» را به عنوان مشاور حقوقی دولت کانادا دستاوردی بزرگ و نقطه عطفی در این پرونده توصیف کرد. «حامد اسماعیلیون» در گزارشی که در این رابطه ارائه کرد به پروسه طولانی و مذاکرات فشرده‌ای اشاره کرد که انجمن با مقامات کانادایی داشته تا آنان را متقاعد کند نماینده‌ای حقوقی از آنان را در این پرونده بپذیرد.  

شکایت خانواده ها در داخل ایران علیه مقامات ارشد جمهوری اسلامی

خانواده‌های دادخواه داخل ایران هم که همچنان با تجمع مقابل دادسرای نظامی خواستار رسیدگی عادلانه به پرونده جنایت سرنگونی هواپیمای اوکراینی هستند، اخیرا علیه سه مقام بلندپایه امنیتی و نظامی اعلام جرم کردند. این خانواده‌ها پیرو شکایت قبلی خود از امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده هوافضای سپاه، این بار شکایتی علیه علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی، حسین سلامی فرمانده‌ کل سپاه پاسداران و محمدحسین باقری رییس ستاد کل نیروهای مسلح در دادسرا ثبت کردند. امیر علی حاجی‌زاده علیرغم اتهامی که علیه او مطرح است اخیرا در مراسمی از یک « پهپاد پهن پیکر» رونمایی کرده که می تواند ۱۳ بمب را حمل کند.
شاهین مقدم یکی از شاکیان پرونده دادگاه انتاریو در کلاب هاوس اعلام کرد که پس از صدور رای قاضی بلوبابا، پارلمان کانادا از دولت این کشور خواسته است تا لایحه قرار دادن سپاه پاسداران در فهرست سازمان‌های تروریستی این کشور را بار دیگر بررسی کند.