افغانستان و کابوس بازگشت طالبان

زیتون ـ یلدا امیری: کابوس بازگشت طالبان در یک قدمی جامعه افغانستان قرار دارد، این گروه تروریستی که از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ بر افغانستان حکومت می‌کرد نام حکومت خود را «امارت اسلامی» افغانستان گذاشته بود. دوران سیاهی که موسیقی ممنوع بود، مردم به جز کتاب‌های محدود مذهبی اجازه خواندن نداشتند، کتاب‌ها سوزانده شدند، همه مردان باید ریش می‌گذاشتند و کلاه به سر می‌کردند، زنان مجبور بودند چادر به سر کنند و تنها به همراه یک مرد محرم از خانه خارج شوند.

پس از سرنگونی دولت طالبان با حمله نیروهای آمریکایی در سال ۲۰۰۱ سربازان خارجی در افغانستان باقی ماندند، از همان زمان تاکنون طالبان در نقاط مختلف این کشور عملیات تروریستی انجام داده است. دونالد ترامپ با شعار پایان طولانی‌ترین جنگ تاریخ آمریکا به کاخ سفید رفت. دولت آمریکا تلاش کرد با برگزاری مذاکرات صلح میان نمایندگان دولت افغانستان و گروه طالبان به درگیری ها پایان دهد، اما مذاکرات به نتیجه نرسید یا لاقل هنوز به نتیجه نرسید و اکنون دولت بایدن در حال خارج کردن نیروهای آمریکایی از افغانستان است. همزمان طالبان حمله و تصرف شهرها را آغاز کردند.

روز گذشته رسانه‌های آمریکایی گزارش‌دادند که همه سربازان آمریکایی و دیگر نیروهای ناتو از پایگاه هوایی بگرام در شمال کابل تخلیه شده‌اند. این پایگاه به مدن ۲۰ سال در اختیار این نیروها بود.  فواد امان، معاون سخنگوی وزارت دفاع نوشته است:« پس از این نیروهای اردوی ملی (ارتش) افغانستان از این پایگاه در راستای مبارزه با تروریزم استفاده خواهد کرد.» این پایگاه بزرگترین مقر نیروهای آمریکایی در افغانستان بود و در اوج حضور آنها تا ۱۰۰ هزار سرباز آمریکایی را در خود جای داده بود.

بر اساس گزارش «شاخص جهانی تروریسم» که سال گذشته توسط انستیتو اقتصاد و صلح (IEP) منتشر شد، افغانستان در سطح جهان بیشتر از هر کشور دیگری از تروریسم آسیب دیده است، این گزارش گروه طالبان را برای دومین سال پیاپی به عنوان «مرگبارترین گروه تروریستی در جهان» درجه‌بندی کرد.

جمهوری اسلامی که وجود نیروهای آمریکایی در افغانستان را تهدید علیه خود ارزیابی می‌کرد اکنون نه تنها از خروج نیروها آمریکایی ابراز رضایت می کند بلکه به استقبال طالبان نیز رفته است.

تصرف شهرها

با آغاز خروج نیروهای آمریکایی و ناتو از اول ماه مه، گروه طالبان به حمله‌های نظامی گسترده‌ای به شهرستان‌های این کشور دست زده. برخی از کارشناسان از احتمال سقوط کابل در یک سال آینده خبر می‌دهند. این گروه در چند ماه گذشته توانسته است بیش از ۴۰ شهرستان از ۴۰۰ شهرستان افغانستان را تصرف کند.

طالبان عملیات گسترده‌ای را در جنوب افغانستان بخصوص در دو ولایت قندهار و هلمند آغاز کردند.در این عملیات‌ها طالبان توانستند مناطقی را تصرف کنند، اما با دفاع سخت نیروهای امنیتی دولت روبرو شدند.

طالبان در چند ماه گذشته توانست بیش از ۴۰ شهرستان از ۴۰۰ شهرستان افغانستان را تصرف کند.

در شمال افغانستان اما اوضاع متفاوت است در جبهه شمال طالبان توانستند تعداد زیادی از ولسوالی‌ها را تصرف کنند، ولسوالی بورکه در ولایت بغلان از اولین‌ها بود و طالبان تا دروازه‌های شهر پلخمری مرکز این ولایت رسیدند. خبرگزاری طلوع‌نیوز گزارش داد که نیروهای دولتی و خیزش مردمی توانسته اند محاصره شهر پلخمری را بشکنند. نسیم مدبر، عضو مجلس نمایند‌گان و هماهنگ کننده نیروهای مردمی گفته است، سه تا چهار هزار نفر از شهروندان منطقه برای مقابله با شبه‌نظامیان طالبان به کمک نیروهای دولتی آمده‌اند. ظاهرا تا کنون دو شهرستان استان بغلان از طالبان پاک‌سازی شده است.

بر اساس گزارش ها زنان شهر شبرغان در شمال افغانستان نیز به جنبش مردمی پیوسته اند و اعلام کرده اند که هدفشان از سلاح در دست گرفتن علیه طالبان، محافظت از آرزوهای ۲۰ ساله خود و جلوگیری از محصور شدن دوباره در خانه‌ها است.

با این حال خبرگزاری فرانسه پنجم تیر به نقل از مقام‌های محلی گزارش داد با شدت گرفتن درگیری‌ها در شمال افغانستان پنج هزار خانواده استان قندوز را ترک کرده‌اند و دو هزار خانواده به شهر کابل پناه برده‌اند. پیش از این نیز اعلام شده بود که هشت هزار خانواده در داخل استان قندوز آواره شده‌اند و مسئولان محلی در شرایطی نیستند که نیازمندی‌های آنها را تامین کنند.

فیض زلاند، استاد دانشگاه کابل دلیل حملات طالبان را گرفتن امتیاز در مذاکرات می‌داند و معتقد است این گروه سیاست «گفتگو و جنگ» را در پیش گرفته است. زلاند گفته که در ۲۰ سال گذشته دولت و نیروهای خارجی به بسیج مردمی و جلب حمایت آنان توجه چندانی نکردند. او افزوده که در دو دهه گذشته دولت و جامعه بین‌المللی تلاش کردند که بیشتر سرمایه‌گذاری را برای بسیج مردمی، اجرای طرح‌های امنیتی و بازسازی در جنوب و شرق افغانستان انجام دهند و این کار در ولایت‌های شمالی افغانستان نشد.

احمد سعیدی، تحلیلگر افغان معتقد است که نبود یک فرماندهی واحد و مطمئن باعث پیشروی طالبان شده است. به گفته او، هر ولسوال و هر حاکم محلی خود مستقلانه تصمیم می‌گرفتند. از طرف دیگر نیروهای امنیتی به دلیل نرسیدن امکانات بی‌روحیه شده بودند.

روایتی از مردان جزم‌اندیش

علی عبدی، پژوهشگر ایرانی که از سال ۲۰۱۵ که برای رساله دکترایش به افغانستان رفت، به این کشور علاقه‌مند شد و آنجا ماند. او اخیرا دو شبانه‌روز در دست نیروهای طالبان اسیر بوده است و روایت این ۴۸ ساعت را در اینستاگرام خود نوشته است.

او نوشته است: «قصه‌ اصلی‌‌ِ این روزهای جنگجویان طالب سقوط ولسوالی‌هاست و هیچ اراده‌ای برای صلح ندارند. تفنگ‌‌ به‌یک‌دست و تلفن به‌دست‌دیگر پیگیر خبرهای جنگ بودند که از ماه رمضان به این سو چند ولسوالی سقوط کرده‌اند؛ مجاهدین امارت در کدام مناطق در حال پیشروی‌اند و عقب‌نشینی نیروهای دولتی در کدام مناطق محتمل‌ است.هدف ایشان «فتح» کابل است. امروز و فردا سوی بامیان نمی‌روند چون «نیروهای دولتی هنوز قوت دارند»‌ و «اگر شکست بخوریم راهِ پس‌آمدن نیست» اما در راه هستند اگر شرایط تغییر نکند.»

عبدی در مورد طالبان می‌نویسد که «از هزاره‌ها و شیعیان بد می‌بردند و تصور می‌کردند بیش از نیمی از مردم بامیان عیسوی شده‌اند در این سال‌ها با تبلیغ آمریکایی‌ها.» او از تفکر و شخصیت اعضای این گروه می گوید: « تأکید داشتند که نان و سبک زندگی‌شان ساده و ابتدایی و غریبانه است. آدم‌هایی مصمم، خودحق‌پندار، جدی و نترس بودند.» و اضافه می کند: «جهان اکثریت ایشان – مثل جمعیت قابل توجهی از اهالی افغانستان – به دنیای اسلام و دنیای کفر تقسیم می‌شد؛ احتمالا با این تفاوت مهم که کفار را شایسته مجازات می‌دانستند که «اشداء علی الکفار و رحماء بینهم.»

علی عبدی: «این آدم‌هایی که من از نزدیک دیدم اگر احیانا کابل یا بامیان را «فتح» کنند محال است بتوانند خود را با تغییرات اجتماعی این بیست سال وفق دهند.»

این پژوهشگر روایت می‌کند که طالبان «عضویت افغانستان در سازمان ملل را ننگ می‌دانستند چون افغانستان را زیر بیرق آمریکا خواهد برد.» و می‌افزاید: «این آدم‌هایی که من از نزدیک دیدم اگر احیانا کابل یا بامیان را «فتح» کنند محال است بتوانند خود را با تغییرات اجتماعی این بیست سال وفق دهند. محال است. از یکی از ایشان که قلب رئوف‌تری داشت جایی شنیدم که «لا اکراه فی‌الدین» اما صدای او صدای اکثریتی نبود که … هیچ تغییری در این باورها نسبت به طالبان دهه‌ ۷۰ نیامده‌بود.»

عبدی می‌گوید: « آن‌چه ایشان را غیرقابل‌پیش‌بینی و ترسناک می‌کرد اما به چشم من جزم‌اندیشی بود و ناآگاهی از احوال جهان و انعطافی که نداشتند. گویی در جهان موازی دیگری زندگی می‌کردند.» و در انتها می نویسد: «کم‌کم وقت ترک افغانستان رسیده‌است. وقت خداحافظی با این جغرافیاست بعد از شش سال. آغوشِ این‌ سرزمین زیبا دیگر به رویم باز نیست.»

جمهوری اسلامی و تطهیر تروریسم

اندیشه تندروها در جمهوری اسلامی شباهت‌های بسیاری به طالبان دارد به نظر می‌رسد که آنها طالبان را متحد جدید خود در منطقه می‌دانند و به دنبال این هستند که با حضور در جنگ داخلی افغانستان اهداف سیاسی خود را در منطقه دنبال کنند.

در روزهای اخیر موضع گیری مثبت روزنامه کیهان در مورد طالبان با واکنش‌های زیادی روبرو شد. مدیر مسئول کیهان حسین شریعتمداری، نماینده آیت‌الله خامنه‌ای در مؤسسه کیهان است. این روزنامه در یادداشتی با عنوان «در افغانستان چه خبر است؟» که روز ۴ تیر  منتشر شد، نوشت گروه طالبان «با طالبانی که می‌شناختیم و مثلا سر می‌برید، تفاوت‌هایی کرده است.»

در این یادداشت آمده بود «در پیشروی‌های اخیر این گروه در افغانستان خبری از جنایت‌های هولناک، شبیه جنایات داعش در عراق نیست و طالبان حتی اعلام کرده که با شیعیان این کشور هم کاری ندارد.» و در ادامه افزوده بود دیگر در جریان عملیات گروه طالبان در افغانستان خبری از تخریب خانه‌ها و قتل عام غیرنظامیان نیست.»

نویسنده روزنامه کیهان نوشته که تا لحظه تنظیم این گزارش نیز خبری درباره جنایت این گروه علیه شیعیان افغان لااقل، مخابره نشده است. «خبری از قتل‌عام غیرنظامیان بی‌گناه و تخریب خانه‌ها هم نیست و آنچه هست، صرفا درگیری با نیروهای مسلح دولتی است.»

این روزنامه همچنین ادعا کرد که «جمعیت قابل توجهی از مردم افغانستان نیز بنا به دلایلی از جمله بی‌اعتمادی به دولت‌های خود، در بسیاری مواقع، مشکلات خود را نه با مراجعه به مراکز دولتی که، رجوع به ریش سفیدها یا همین بزرگان طالبان حل و فصل می‌کنند.»

در برنامه جهان آرای شبکه افق که گفته می‌شود وابسته به سپاه است هم اظهارات مشابهی مطرح شد. حسام رضوی، از مدیران خبرگزاری تسنیم در این برنامه گفت: «این برداشت نباید صورت بگیرد که در افغانستان شیعه‌کشی می‌شود. همین الان من به عنوان هشدار می‌گویم که جنگی بین شیعه و طالبان در افغانستان وجود ندارد. نه الان، نه در گذشته. یعنی هرچه بوده، در میدان نبرد اتفاق افتاده است.»

مشاور رئیس جمهوری افغانستان: «شاید مسئول روزنامه کیهان خیال می‌کند که طالبان در برابر داعش جنگ خواهند کرد یا اینکه بعد از پیروزی آب بیشتر به ایران هدیه خواهند داد، این تصور مطلق غلط است.»

شاه‌حسین مرتضوی، مشاور رئیس جمهوری افغانستان در واکنش به یادداشت کیهان در فیس بوک خود نوشت که امیدوار است موقف روزنامه کیهان ایران «در ستایش از جنایت طالبان موقف رسمی حکومت ایران نباشد.» مرتضوی گفت «شاید مسئول روزنامه کیهان خیال می‌کند که طالبان در برابر داعش جنگ خواهند کرد یا اینکه بعد از پیروزی آب بیشتر به ایران هدیه خواهند داد.» مرتضوی افزود «این تصور مطلق غلط است.» مشاور رئیس جمهوری افغانستان همچنین گفت که امیدوار است ایران خاطره کشتار دیپلومات‌های خود را در مزار از یاد نبرده باشد.»

اشاره او به ورود طالبان به شهر مزار شریف و ورود آنها به کنسولگری ایران و تیرباران کردن  ۸ دیپلمات و یک خبرنگار ایرانی بود. این حادثه ۲۳ سال پیش اتفاق افتاد. اما طالبان مسئولیت آن را نپذیرفت. بیش از دو هزار نفر زیر پست مرتضوی پیام گذاشتند که عمدتا از جمهوری اسلامی انتقاد کردند.

جمشید یما امیری، روزنامه‌نگار در کابل نوشته «حلقه‌ای در تهران با قباحت‌زدایی از طالبان، در تلاش ترمیم روابط پرتنش تاریخی، خلق اعتماد و گشایش فصل تازه در مناسبات سیاسی پیش‌روی افغانستان هستند. اما ذهنیت ایدیولوژیک و رادیکال طالبان درباره ایران شیعی و ولایت فقیه تغییرناپذیر است.»

تعدادی از کاربران شبکه‌های اجتماعی نیز عکس‌ها و ویدیوهایی از آتش گرفتن بازارهای ولسوالی‌های افغانستان و به شلاق زدن پیرمردی را منتشر کرده و نوشتند: «تغییری در رفتار طالبان نیامده و طالبان را تطهیر نکنید.»