روایت کانادا از «سپر انسانی»

زیتون ـ محمدرضا سرداری: شکرالله بهرامی، رئیس سازمان قضایی نیروهای مسلح گفته است پرونده دویست صفحه‌ای از ۱۰ متهم سرنگونی هواپیمای اوکراینی به دادگاه ارائه شده و مقدمات برگزاری آن در جریان است. به گفته وی پرونده اکنون در اختیار وکلای خانواده‌ها نیز قرار گرفته است. این در حالی است که پس از گذشت ۱۸ ماه از این فاجعه هوایی هنوز برای افکار عمومی داخلی و بین‌المللی و خانواده‌ها روشن نیست متهمان این پرونده چه کسانی هستند و این فاجعه چگونه رخ داده است.

وکلای خانواده های پرواز اوکراینی

وکلایی که در داخل کشور روی پرونده پرواز اوکراینی کار می کنند از میان فهرستی برگزیده شده‌اند که سازمان قضایی نیروهای مسلح معرفی کرده است. محمود علیزاده طباطبایی که وکالت ۸ خانواده را برعهده دارد پیشتر در گفت و گویی با رکنا گفته بود آیین دادرسی دادگاه‌های نظامی صراحتا می‌گوید وکلایی که مورد قبول سازمان هستند می‌توانند وکالت این پرونده را بر عهده گیرند.

در حالی که خانواده‌ها با اعتراض به این روند نسبت به وکلای توصیه شده ابزار بی‌اعتمادی کرده‌اند. از این رو روشن نیست جز علیزاده طباطبایی که صلاحیتش را سازمان قضایی نیروهای مسلح تایید کرده، چه وکلای دیگری به این پرونده دسترسی دارند.

ادامه فعالیت خانواده های خارج از ایران برای دادخواهی

انجمن خانواده‌های قربانیان پرواز اوکراینی که در کانادا تاسیس شده، با کاسته شدن محدودیت‌های کرونایی فعالیت‌های تازه‌ای را برای تقویت صدای دادخواهی و عدالت برای پرواز اوکراینی آغاز کرده است. چندی پیش انجمن با سازماندهی یک راهپیمایی در اوتاوا به سمت مقر سازمان ایکائو در پایتخت کانادا بیانیه‌ای صادر کرد و از  سازمان بین‌المللی هوانوردی خواست برای رسیدگی به این پرونده دست به اقدامی جدی بزند. راهپیمایان همچنین خواستار اخراج «فرهاد پرورش» نماینده ایران از سازمان ایکائو شدند. فردی که گفته می‌شود در زمان تصدی مدیریت «ایران ایر» در همکاری با سپاه قدس محموله نظامی با هواپیمای مسافربری به سوریه منتقل کرده است. قرار است تجمع دیگری از سوی انجمن در مرداد ماه این بار در شهر تورنتو برگزار شود.

 دولت‌های اوکراین و کانادا از روند تحقیقات و گزارش تفصیلی ایران ناراضی هستند و معتقدند که ایران همچنان حقایق را پنهان کرده و اطلاعات واقعی را ارائه نداده و از بین برده است.

دولت‌های اوکراین و کانادا پیشتر اعلام کرده اند اگر مذاکرات با ایران به نتیجه نرسد موضوع را به شورای ایکائو ارجاع خواهند داد. هر دو کشور از روند تحقیقات و گزارش تفصیلی ایران ناراضی هستند و معتقدند که ایران همچنان حقایق را پنهان کرده و اطلاعات واقعی را ارائه نداده و از بین برده است. اوکراین و همچنین گزارشگر ویژه سازمان ملل  این فاجعه را اقدامی «عمدی و تروریستی» توصیف کرده اند. اما لحن دولت کانادا هنوز محتاطانه است. این کشور اخیرا گزارش نهایی خویش را درباره روند تحقیقات منتشر کرد. گزارشی که حتی با انتقاداتی نیز از سوی خانواده‌ها روبرو شد.

گزارش نهایی کانادا چه گفت

آن چه که بیشتر در گزارش نهایی کانادا برجسته شد اشاره به عدم همکاری و پنهانکاری ایران در روند تحقیقات بود. چنانچه از مقدمه گزارش ۹۸ صفحه‌ای کانادا به امضای جاستین ترودو نخست وزیر این کشور بر می‌آید شواهد کافی برای بیان شدن حقایق در این زمینه وجود دارد. گزارشی که البته جزییات آن در رسانه‌ها بازتاب چندانی نداشت. ترودو در مقدمه کوتاه خود آورده است همان گونه که دستگاه اطلاعاتی کانادا وی را از شلیک موشک به هواپیما آگاه کرد همین نهاد، اطلاعاتی در اختیار دارد که نشان می‌دهد هواپیمای اوکراینی به دلیل بی‌پروایی، بی‌لیاقتی و بی‌توجهی به زندگی انسان ساقط شده است و مقامات نظامی و غیر نظامی جمهوری اسلامی در مقابل آن مسئولیت کامل دارند.

ترودو: هواپیمای اوکراینی به دلیل بی‌پروایی، بی‌لیاقتی و بی‌توجهی به زندگی انسان ساقط شده است و مقامات نظامی و غیر نظامی جمهوری اسلامی در مقابل آن مسئولیت کامل دارند.

در واقع گزارش هیات تحقیق جرم شناسی کانادا نشان می‌دهد که این فاجعه معلول تصمیمات مقامات ارشدی است که می‌توانسته حتی امنیت سایر هواپیماهایی که در همان لحظات پرواز می‌کردند را نیز به خطر اندازد. از این رو جهان اجازه نمی‌دهد مقاماتی که در این تصمیم‌گیری‌های نابخردانه نقش داشتند خود را پشت تعدادی پرسنل جوان پنهان کنند و از مجازات مصون بمانند. جاستین ترودو در این مقدمه  همچنین تاکید کرده است کانادا مذاکرات با ایران را با چشمان باز دنبال خواهد کرد و اگر این نتایج مذاکرات مورد قبول این کشور نباشد به دیوان بین المللی دادگستری شکایت خواهد برد.

اشاره به استفاده از «سپر انسانی» در گزارش کانادا

در گزارش کانادا اشاره شده است که اقدام ایران به باز نگه داشتن آسمان تهران در راستای هدفی دفاعی صورت گرفته است. « ایران سیستم‌های ضدهوایی را در حالت آماده باش بالا و در مجاورت یک فرودگاه بین‌المللی قرار داد و علی رغم تهدیدهای نظامی قریب الوقوع، تصمیم گرفته شد که فضای هوایی تهران بسته نشود. اطلاعات حاکی از آن است که تصمیم گیرندگان ارشد غیرنظامی و نظامی ایران، دفاع را بر ایمنی ترافیک هوایی غیرنظامیان در اولویت قرار داده اند.» استفاده از سپر انسانی به منظور پیشگیری از حملات متقابل آمریکا یکی از اتهامات جدی وارده به جمهوری اسلامی است که می‌تواند ذیل «جنایت جنگی»  قرار گیرد.

از پرونده «شلیک به آسمان» بیشتر بخوانید:

نکته مهم دیگری که در گزارش کانادا وجود دارد آن است که اطلاعات تیم جرم شناسی می‌گوید سامانه موشکی سپاه، هواپیمای اوکراینی را به اشتباه هدفی متخاصم شناسایی کرده است. این گزارش می‌افزاید علیرغم این که ادعا شده شلیک به هواپیما بدون فرمان نیروی مافوق بوده، اما ایران اطلاعاتی که این امر را تایید کند ارائه نکرده علیرغم آنکه این احتمال وجود دارد با توجه شرایط هشدار بالای نظامی چنین اختیاری به سطح پایین‌تر نظامی تفویض شده باشد.

این گزارش در نهایت جمع بندی کرده است که مجموعه‌ای از اقدامات و تصمیمات مقامات نظامی و غیرنظامی جمهوری اسلامی شرایط خطرناکی را بوجود آورد که در نهایت به سقوط پرواز اوکراینی منجر شد. در گزارش آمده است که تجزیه و تحلیل بسیار ناقص و ناشیانه این مقامات نسبت به این که ریسک تشخیص هدف نظامی و غیر نظامی در آسمان «بسیار کم» است؛ تصمیم گرفته شد تا فضای آسمان تهران باز نگه داشته شود در حالی که هیچ هشداری به هواپیماهای غیرنظامی داده نشد.

گرچه در گزارش کانادا به صراحت بر مسئولیت مقامات ارشد نظامی و غیر نظامی جمهوری اسلامی در سرنگونی پرواز اوکراینی تاکید دارد، اما رئیس سازمان قضایی نیروهای مسلح همچنان مدعی است عملکرد نظام در رسیدگی به این پرونده در دنیا بی نظیر بوده است. «سازمان بین‌المللی هوانوردی ایکائو هم روند بررسی‌های فنی و کارشناسی را مورد تأیید قرار داده است. تحقیقات این پرونده در عرض حدوداً یکسال با انجام عملیات شبیه سازی که نظیر آن را در دنیا نداریم، به اتمام رسید.»

بهرامی همچنین به سقوط پرواز مالزیایی ام اچ ۱۷ توسط موشک های تاو روسی اشاره کرده و گفته است بعد از ۶ سال هنوز پرونده رسیدگی نشده است. اما این اظهار نظر درست نیست.

کیفرخواست دادگاه پرواز ام اچ ۱۷ در شرف صدور

علیرغم تظاهر شکر الله بهرامی به بی‌اطلاعی از روند حقوقی پرونده پرواز ام اچ ۱۷، پس از سال ها تحقیق و بررسی اسناد و شواهد موجود در این پرونده که در شرح آن در گزارش‌های پیشین مختصرا آمده است، دادگاه وارد مرحله صدور کیفرخواست برای متهمین شده است. در دادرسی کیفری هلند، دادگاه مسئول اطمینان از صحت، کامل و کامل بودن دادرسی است. اگر پرونده حاوی مطالبی باشد که نامشخص است یا مواردی از نقص در آن مشاهده شود را که مانع قضاوت صحیح می‌شود دادگاه برای اصلاح اوضاع باید تحقیقات بیشتری را – در حدود معقول – انجام دهد. این امر به ویژه در مواردی که حقوق بشر قربانیان به شدت نقض شده است، صادق است.

از این رو دادگاه تاکید دارد بر اساس تمامی اطلاعات لازم تصمیمات صحیح را اتخاذ کند. دادگاه در جلسه‌‌ای که ماه گذشته برگزار شد برای رسیدن به مرحله صدور کیفرخواست به تطبیق شواهدی چون ویدئوها و  تصاویر ماهواره ای با  شواهدی چون رهگیری مکالمات برخی متهمان این پرونده پیش و پس از سرنگونی هواپیما پرداخت. ویدئو و تصاویر بررسی شده در دادگاه در واقع تاییدی است بر شواهد قبلی که دال بر حرکت کاروان موشک بوک در منطقه‌ای بود به سوی هواپیما شلیک شده است.

.