گام مهم دادخواهی: آغاز محاکمه حمید نوری

ین اولین بار است که طی بیش از سه دهه پس از کشتار جمعی زندانیان سیاسی در تابستان ۶۷، یکی از متهمان به دست داشتن در این جنایت در دادگاه محاکمه می‌شود. گزارش زمانه از روند دادگاه را دنبال کنید.

حمید نوری ۶۰ ساله، دادیار سابق قوه قضائیه، زمانی که برای دیدار با اقوامش به کشور سوئد سفر کرده بود، بعد از ظهر شنبه ۹ نوامبر ۲۰۱۹ برابر با ۱۸ آبان ۱۳۹۸ در فرودگاه بین‌المللی آرلاندای استکهلم، با حکم دادسرای این شهر به صورت موقت بازداشت شد و یک سال و ۹ در بازداشت موقت ماند. دادستانی سوئد ۲۷ ژوئیه ۲۰۲۱ (۵ مرداد ۱۴۰۰) در اطلاعیه‌ای تحت عنوان «پیگرد جنایات جنگی در ایران» خبر از تحویل رسمی کیفرخواست حمید نوری به دادگاه داد. بر اساس این کیفرخواست حمید نوری با دو اتهام اصلی روبه‌روست: جنایت جنگی (نقض حقوق عمومی بین‌الملل، از نوع سنگین) و قتل. هر دوی این اتهامات به دلیل نقش مستقیم در کشتار بیش از ۱۰۰ تن از مخالفان و زندانیان سیاسی در سال‌های پایانی جنگ ایران و عراق (در دهه ۶۰ و مشخصاً سال ۱۳۶۷) علیه نوری مطرح شده است.

محاکمه حمید نوری با نام مستعار حمید عباسی، دادیار سابق قوه قضائیه و شکنجه‌گر زندان گوهردشت در دهه شصت، به دلیل دست داشتن در کشتار زندانیان سیاسی در دهه شصت و مشخصاً تابستان سال ۱۳۶۷ آغاز شد. این اولین بار است که طی بیش از سه دهه پس از کشتار جمعی زندانیان سیاسی در تابستان ۶۷، یکی از متهمان به دست داشتن در این جنایت در دادگاه محاکمه می‌شود.

در این دادگاه در مرحله اول ۳۵ شاکی و ۲۵ شاهد که همه از خانواده‌های قربانیان کشتار ۶۷ یا جان به دربردگان هستند، روایت‌های خود را تعریف می‌کنند. این مرحله در حال برگزاری است. پس از آن شاهدان متخصص درباره موضوعات مختلفی از جمله تاریخ درگیری بین دولت جمهوری اسلامی و سازمان مجاهدین خلق، اهمیت فتوی در فقه شیعه، اعتبار شاهدان عینی و… سخن خواهند گفت.

ایرج مصداقی، فعال حقوق بشر و از جان به‌دربردگان ۶۷ که نقش مهمی در دستگیری حمید نوری داشت، در استراحت دادگاه به «زمانه» توضیح داد که در بخش اول دادگاه دادستان کیفرخواست و نام قربانیان این کشتار را مطرح کرد و اسامی زندانیان چپی را که در این کشتارها به قتل رسیدند، نیز مطرح شدند. به گفته او، وکیلان حمید نوری همه چیز را انکار و تقاضای خسارت کرده‌اند.

رضا معینی، مسئول میز ایران و افغانستان سازمان گزارش‌گران بدون مرز که دو نفر از نزدیکانش در جریان‌ اعدام‌های دهه ۶۰ اعدام شده‌اند و پیگیر پرونده حمید نوری است به زمانه می‌گوید امیدوار است چنین دادگاهی در ایران برگزار شود.

مهدی اصلانی از بازماندگان اعدام‌‌های دهه ۶۰ که در محل دادگاه حضور دارد به زمانه می‌گوید از محاکمه یک قاتل که در کشتار ۶۷ نقش داشته شادمان است.

به گفته اصلانی زبان بازکردن فردی چون حمید نوری می‌تواند بسیاری از زوایای کشتار ۶۷ را آشکار کند. مهدی اصلانی اظهار امیدواری می‌کند که حکم نهایی دادگاه آنچه باشد که شایسته یک قاتل است.

مهدی اصلانی معتقد است حمید نوری می‌تواند جعبه سیاه کشتار سال ۶۷ باشد. اصلانی همچنین به زمانه می‌گوید که فارغ از میزان مجازات حمید نوری برای او اهمیت این دادگاه، صرف محکوم شدن این دادیار سابق است. به گفته او محکومیت حمید نوری، محکومیت بخش مهمی از حاکمیت جمهوری اسلامی است.

نازیلا طوبایی از خانواده‌های اعدام‌ شدگان دهه ۶۰ در محل دادگاه به زمانه می‌گوید جنایت‌های حمید نوری فقط در کشتار ۵۷ خلاصه نمی‌شود بلکه او از سال‌های آغازین دهه۶۰ در زندان‌های اوین و گوهردشت کرج مشغول جنایت بوده و پس از آن هم ادامه داده است.

نازیلا طوبایی به برادر خود به عنوان یک نمونه اشاره می‌گوید که سیامک طوبایی در آبان ۶۸ با توطئه حمید نوری و رئیس او ناصریان (محمد مقیسه) ربوده و مفقود می‌شود. سال‌ها بعد کتاب ایرج مصداقی پرده از قتل او در زندان اوین بر‌می‌دارد.

نازیلا طوبایی همچنین درباره احساس خود از برگزاری دادگاه به زمانه گفت که معتقد است جهان با تمام بزرگی برای جنایتکاران جای تنگی است و بالاخره به دام خواهند افتاد و سزای اعمالشان را خواهند دید. او می‌گوید که حمید نوری اولین است و امید و اطمینان دارد که آخرین نخواهد بود. جنایت علیه بشریت شامل مرور زمان نمی‌شود.

سیامک نادری از بازماندگان اعدام‌های دهه ۶۰ که سابقه ۷سال و چهار ماه زندان و از جمله ۳ سال سلول‌ انفرادی در آن دوران را دارد به زمانه می‌گوید که حمید نوری را به عنوان بازجو و شکنجه‌گری به یاد می‌آورد که شخص خود او را مورد آزار جسمی شدید قرار داده است.

او می‌گوید بعد از ۳۳ سال اشک و آه این اولین روزی است که تصور می‌کند روز تولد جانباختگان آن دوران است. به گفته او این بالاترین پیروزی بازماندگان آن دوران است. به نظر سیامک نادری این محاکمه از جمله محاکمه بنیان‌گذار حمهوری اسلامی (خمینی) است که فتوای او سبب قتل عام ۶۷ شد. همچنین این محاکمه از نظر او محاکمه تک تک اعضا هیات مرگ همچون ابراهیم رئیسی است.

نینا طوبایی از خانواده‌های اعدام‌ شدگان دهه ۶۰ در محل دادگاه به زمانه می‌گوید که دادخواهی یک مساله ملی است و به هیچ وجه یک مساله شخصی یا انفرادی نخواهد بود.

او از برگزاری دادگاه حمید نوری خوشحال است چرا که از روزهای پایانی زندگی برادر خود که با نقش مستقیم حمید نوری در اوین کشته شده است اطلاعی ندارد. نینا طوبایی عنوان می‌کند در این دادگاه امیدوار است که پاسخی برای پرسش‌های خود درباره سرنوشت برادرش و افراد دیگری از قربانیان آن دوران پیدا کند.

میهن قریشی (جزنی) از فعالین جنبش دادخواهی ایران در محل دادگاه حمید نوری حضور دارد. به گفته او ویژگی این دادگاه این است که در حالی که رژیم جمهوری اسلامی برقرار است و همچنان به کشتار ادامه می‌دهد، این دادگاه برگزار می‌شود. او معتقد است این محکمه دادگاهی نمونه و تاریخی خواهد شد.

میهن قریشی همچنین از اینکه در این پرونده نام اعضا هیات مرگ همچون ابراهیم رئیسی به میان خواهد آمد اظهار خشنودی می‌کند. او پیروزی این دادگاه را پیروزی مردم ایران می‌داند.

رویا قیاسی، خواهر کبری قیاسی که در دهه ۶۰ تیرباران شده است، درباره دادگاه حمید نوری، دادخواهی و فعالیت‌های خواهرش با زمانه گفت‌گو کرد. او از احساس دوگانه خود در این روز تاریخی سخن می‌گوید. رویا قیاسی می‌گوید ما زجر کشیده دو نسل هستیم و نوری و امثال او باید جوابگوی ظلمی که به دو نسل کردند، باشند.

دیده‌بان حقوق بشر: محاکمه نوری لحظه‌ای مهم برای قربانیانی است که بازشناسی و عدالت مدت‌ها از آنها دریغ شد

دیده‌بان حقوق بشر با انتشار بیانیه‌ای از محاکمه حمید نوری، دادیار سابق دستگاه قضائی جمهوری اسلامی استقبال کرد و آن را «لحظه‌ای مهم برای قربانیان» دانست که «بازشناسی و عدالت مدت‌ها از آنها دریغ شده است».

بلقیس جراح، از مدیران بخش عدالت بین‌الملل در دیده‌بان حقوق بشر درباره این محاکمه گفت:

«این دادگاه تاریخی در سوئد پس از دهه‌ها پیگیری خانواده‌های ایرانی و قربانیان اعدام‌های دسته‌جمعی ۱۹۸۸ رخ می‌دهد. این پرونده قربانیان را به عدالت در قبال جنایت‌هایی که بیش از ۳۰ سال پیش رخ دادند، نزدیک‌تر می‌کنند.»

محاکمه نوری در سوئد به دلیل آن ممکن شده است که این کشور حوزه قضائی جهانی را در مورد برخی جنایت‌ها و جرائم جدی تحت قوانین بین‌الملل، برای دستگاه قضائی‌اش به رسمیت می‌شناسد. به گفته دیده‌بان حقوق بشر، حوزه قضائی جهانی و پرونده‌هایی که بر اساس آن بررسی می‌شوند، به عنوان ابزار حسابرسی از کسانی که دست به جنایت‌ها و جرایم جدی می‌زنند، اهمیتی روزافزون یافته است.

منبع: رادیو زمانه