بازگشت به عصر «خلیفه»‌گری

زیتون ـ مهسا محمدی: خامنه‌ای، اردوغان و حالا هم به نظر می رسد طالبان سودای خلافت در سر می‌پرورانند. به جای ملت، امت می‌خواهند و به جای رای، بیعت و به جای شهروند، رعیت. «امارت»‌های خود را هم به زور تفنگ  و با تبانی و فساد سرپا نگاه می‌گذارند؛ یکی «امارت اسلامی» را و دیگری «خلافت عثمانی» را و سومی، «ولایت فقیه»، که از جایگاه خلیفه اسلامی در حکومتی که سودای «تمدن اسلامی» شدنش را در سر دارد بی‌توجه به نهادهای انتخابی مانند یک خلیفه فرمان می‌راند و «حکم حکومتی» می‌دهد. اردوغان نیز در رویای قلمرو عثمانی وسیع و قدرتمند مخالفان را قلع و قمع می‌کند و قوانین را به نفع خود تغییر می‌دهد. مدعیان تازه در افغانستان اما بیش از همه هم‌قطاران قبلی سرو شکل خلفا را دارند و بی‌تعارف‌تر و بی‌پرده‌تر می‌تازند.  

طی روزهای اخیر پانزده ولایت افغانستان به طور کامل به  تصرف طالبان درآمد؛ جوزجان، تخار، کندز، نیمروز، سرپل، سمنگان، فراه، بغلان، بدخشان، غزنی، هرات، قندهار، هلمند، بادغیس، غور. حالا خبرها حاکی از آن است که طالبان به ۵۰ کیلومتری کابل، پایتخت، هم رسیده‌اند.

 ۲۰ سال بعد از حمله ایالات متحده و متحدانش به افغانستان با هدف از بین بردن القاعده، طالبان و حامیان آن‌ها، حالا برای مردم افغانستان روز از نو شد و روزی از نو. پیشروی سریع و بدون مانع طالبان در ولسوالی‌های افغانستان در وضعیتی اتفاق می‌افتد که کمتر از ۴ ماه از آغاز خروج رسمی نیروهای آمریکایی از این کشور می‌گذرد و در این مدت مذاکرات صلح  افغانستان با حضور حکومت رسمی این کشور و طالبان، در قطر در جریان بود و آخرین دور مذاکرات در اواخر تیرماه سال‌جاری برگزار شد.

 

حالا با پیشروی طالبان در شمال و جنوب افغانستان، وضعیت از حالت آتش زیر خاکستر و زد و خوردهای پراکنده و انتحاری‌های سال‌های اخیر خارج شده. ساکنان ولایت‌های سقوط‌کرده یا به سوی کابل گریختند و یا آواره و روانه کشورهای همسایه شدند. آنها که در خانه‌هایشان ماندند از ترس طالبان دختران، کتاب‌ها و آثار هنر‌یشان را پنهان می‌کنند.

 در حالی که گزارش‌ها از اغلب مناطق حاکی از تسلیم بدون مقاومت ارتش و نیروهای حکومتی در برابر طالبان است و تنها مقاومت‌ پراکنده بسیج‌های مردمی گاهی مانع پیشروی طالبان شد، امرالله صالح، معاون رئیس جمهور افغانستان گفته است تحت هیچ شرایطی سلطه طالبان را نمی‌پذیرد. او در توییتر خود نوشته «تحت هیچ شرایطی، زیر هیچ عنوانی، در برابر هیچ امتیازی، به خاطر هیچ مصلحتی سلطه طالب را بالای مردم افغانستان نمی پذیرم.» در عین حال بعضی از گزارش‌ها از ایالات متحده حاکی از آن است که این کشور خواهان استعفای اشرف غنی، رئیس‌جمهور افغانستان، برای از سرگیری مذاکرات صلح شده و او از این کار سرباز زده است. 

شریک دزد و رفیق قافله

بعد از هفته‌ها درگیری و تنها بعد از سقوط هرات، سومین شهر بزرگ افغانستان، در روز گذشته آمریکا، روسیه، چین و شماری دیگر از قدرت‌های بزرگ هشدار داده‌ا‌ند که اگر حکومتی با استفاده از نیروی نظامی در افغانستان به قدرت برسد، آن را به رسمیت نخواهند شناخت. اتحادیه اروپا هم به طالبان هشدار داد اگر بخواهد افغانستان را به زور تصرف کرده و «امارت اسلامی» برپا کند  منزوی خواهد شد.

با وجود این، هشدارها و توپ و تشرها به طالبان چندان هم جدی نیست. به نقل از خبرگزاری رویترز، با اینکه پکن رسما و به صورت علنی به طالبان برای ادامه همکاری‌ها در راستای توافق صلح با دولت اشرف غنی تاکید کرده است اما، ارزیابی‌های جدید اطلاعاتی و نظامی چین درباره افغانستان، رهبران حزب کمونیست چین را به این نتیجه رسانده که خود را برای عادی‌سازی روابط با این گروه شبه‌نظامی آماده کنند. به این معنی که در صورت قدرت گرفتن طالبان در این کشور آنها شانس برقراری ارتباط با افغانستان را از دست نخواهند داد. ترکیه هم به نظر چندان بی میل نیست که با طالبان به توافق برسد و اردوغان می‌گوید احتمال دیدار و مذاکره مستقیم او با رهبر اسلامگرایان طالبان افغانستان منتفی نیست. نخست‌وزیر پاکستان هم از انجام چنین مذاکراتی استقبال کرده و گفته برای اقناع طالبان به مذاکره با ترکیه تلاش می‌کند.

 «سرگئی لاوروف» وزیر خارجه روسیه هم روز گذشته (جمعه) خواستار حضور ایران و هند در روند صلح افغانستان شد. به گزارش «اسپوتنیک»، لاوروف درباره سقوط یکی پس از دیگری مراکز استان افغانستان به دست طالبان گفته: «پیشرفت طالبان در افغانستان به دلیل مواضع مقامات کابل است».

آوارگی

دلیل این اتفاق هر چه که باشد، نتیجه اول و مستقیم آن افزایش شمار آوارگان و بی‌جا شدگان افغانستانی است. بر اساس آمار سازمان ملل، در مجموع ۳.۵ میلیون نفر در افغانستان آواره هستند و که ۳۹۰ هزار تن آنها از آغاز سال جاری میلادی بی‌‌مکان شده‌اند، اما آمار واقعی بیش از این تعداد است. حال در این موج جدید آوارگی کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل از کشورهای همسایه افغانستان خواست با توجه به تشدید درگیری‌ها در این کشور، مرزهای خود را به روی پناهجویان افغان باز نگه دارند.  افغانستان با ایران، پاکستان، ترکمنستان، ازبکستان و تاجیکستان مرز مشترک دارد.

اردوغان گفت «همه باید بدانند ترکیه کاروانسرا نیست» و بخش بزرگی از مهاجران غیرقانونی افغان در این کشور دستگیر شده و توسط نهادهای مربوط به افغانستان بازگردانده می‌شوند.

این در حالی است که رئیس‌جمهوری ترکیه بعد از تاکید بر مذاکره با طالبان گفته که «همه باید بدانند ترکیه کاروانسرا نیست» و گفت که بخش بزرگی مهاجران غیرقانونی افغان در این کشور دستگیر شده و توسط نهادهای مربوط به افغانستان بازگردانده می‌شوند.

عمران خان، نخست‌وزیر پاکستان هم گفته که در حال حاضر میزبان سه میلیون مهاجر و پناهجوی افغان است و اوضاع اقتصادیش به تازگی بهبود یافته و از این رو نمی‌خواهد با موج جدید مهاجر مواجه شود و تمایل ندارد در خاکش پایگاهی برای عملیات علیه افغانستان ایجاد کنند.

در روزهای اخیر در شبکه‌های اجتماعی ایرانیان تصاویری از پناه جستن افغانستانی‌های فراری از طالبان و پناه آوردن آنان به نیروهای مرزی ایران منتشر شد. بر اساس فیلم‌های منتشره علیرغم اصرار طالبان، این نیروهای مرزی پناهجوها را به طالبان تحویل ندادند. همچنین روز گذشته فرمانده انتظامی فارس از نجات ۴۸۱ نفر از «اتباع خارجی» در کوه‌های لارستان خبر داد.

به گفته رهام بخش حبیبی در پی تحولات در مرزهای شرقی، ماموران انتظامی لارستان مطلع شدند که تعدادی از اتباع خارجی به صورت خانوادگی وارد ایران شده که از سوی افراد کلاهبردار در کوه‌های اطراف لارستان رها شده‌اند. ماموران توانستند ۴۸۱ نفر از این افراد را که به دلیل نداشتن آب و غذا و گرمی هوا، خطر مرگ آن‌ها وجود داشت، پیدا کنند. به گفته این مقام مسئول این افراد فعلا در مکانی اسکان داده شدند و قرار است اقدامات قانونی در این مورد از طرف دستگاه قضایی انجام شود.

بیشتر بخوانید:

منافع یا دشمن مشترک

با وجود این، هفته گذشته و بعد از سقوط مرکز ولایت نیمروز شمار زیادی از شهروندان ساکن این منطقه به ایران پناه آوردند اما پایانه مرزی میلک در این منطقه بسته شد و بخشی از پناهجویان افغان بازگردانده شدند. بنابر گزارش‌ها پایانه مرزی گمشاد نیز از سوی ایران بسته شده است.

پیش از این بارها خبر بدرفتاری مرزبانان ایران با پناهجویان افغانستانی که به شکل غیرقانونی وارد ایران می‌شوند خبرساز شده بود.

ایران و طالبان

روابط ایران و طالبان اما پیش از بالا گرفتن دور جدید حمله‌ها و در گیرو دار آغاز آن دوستانه شده بود. در بهمن ماه سال ۹۹ بود که هیاتی از طالبان به ایران آمد و با مقامات ایران دیدار کرد. این سفر و دیدارها انتقادات زیادی را در میان افکار عمومی ایران و افغانستان نسبت به جمهوری اسلامی برانگیخت. با وجود این واکنش‌های منفی در همان زمان احمد نادری، نماینده مجلس، طالبان را یکی از «جنبش های اصیل منطقه» با زمینه قوم پشتون خواند.

امام جمعه زاهدان: «پیشروی‌های گسترده و سریع طالبان که بخش‌های زیادی از افغانستان را به تصرف خودشان درآورده‌اند بیانگر این است که این حرکت ریشۀ مردمی دارد و از نصرت خدا و حمایت‌های مردمی برخوردار است.»

مولوی عبدالحمید، امام‌جمعه زاهدان هم روز گذشته گفت که «پیشروی‌های گسترده و سریع طالبان که بخش‌های زیادی از افغانستان را به تصرف خودشان درآورده‌اند بیانگر این است که این حرکت ریشۀ مردمی دارد و از نصرت خدا و حمایت‌های مردمی برخوردار است.»

در این میان رسول موسوی، دستیار وزیر خارجه ایران هم برای طالبان سنگ تمام گذاشت و آنان را با نام دلخواهشان «امارت اسلامی» نامید که این کار او در شبکه‌های اجتماعی با واکنش‌های منفی فراوانی روبرو شد. او روز گذشته بعد از سقوط هرات در توییتی نوشت که :« اداره #هرات در اختیار نیروهای امارت اسلامی در آمده است… نیروهای اداره کننده شهر متعهد به امنیت کامل سرکنسولگری ، دیپلماتها و کارکنان آن شده‌اند.»

حالا با بالا گرفتن درگیری‌ها و در حالی که کشورهای اروپایی و آمریکایی نگران دیپلمات‌های خود در این کشور شدند و در پی اطمینان گرفتن از طالبان برای آسیب نرساندن به آنان هستند،  ایران هم نسبت به آنچه که آن را «تشدید خشونت‌ها» خوانده هشدار داده است. سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه در توییتر خود نوشت: «جمهوری اسلامی ایران ضمن ابراز نگرانی از تشدید خشونت ها در افغانستان، با توجه به تسلط طالبان بر شهر هرات، توجه جدی آنها به  تامین امنیت اماکن دیپلماتیک و سلامت دیپلماتها را به طور کامل جلب می نماید.» او همچنین تاکید کرد در تماس مستمر با سرکنسولگری کشورمان در هرات و پیگیر سلامت و امنیت همکاران هستیم.

در روزهایی که ایران درگیر کشتار کرونا در نتیجه‌ی عدم واردات به موقع واکسن است و افغانستان از ترس قدرت گرفتن مجدد طالبان بر خود می‌لزرد، کاربران شبکه‌‌های اجتماعی این دو کشور در همراهی با یکدیگر  و برای دفاع از هم هشتگ‌هایی را داغ می‌کنند. بالاخص زنان و دختران افغان که با قدرت گرفتن مجدد طالبان بیش از هر گروه دیگری آسیب خواهند دید، در تلاش هستند تا هر طور که شده، از طریق شبکه‌های اجتماعی و به همراه دوستانشان در ایران، صدای خود را در قالب خبر، شعر و آواز به گوش «جامعه جهانی» برسانند . از این سو نیز با استقبال مواجه شده‌اند به طوری که با وجود وضعیت بحرانی کرونا در ایران این روزها آنچه که در کشور همسایه می‌گذرد به یکی از دغدغه‌های اصلی کاربران شبکه‌های اجتماعی در ایران بدل شده است.