نه پای رفتن، نه جای ماندن

زیتون ـ مهسا محمدی: طالبان و هوادارانش از یک سو برای پذیرفته شدن در جامعه بین‌المللی حرف از اصلاح و تغییر می‌زنند و هیات‌های دیپلماتیک‌شان را به دور و نزدیک می‌فرستند، از سوی دیگر در افغانستان خانه به خانه در پی روزنامه‌نگاران، فعالان مدنی و کسانی هستند که پیش از این با دولت افغانستان کار کرده‌اند. مردم را به خاطر حمل پرچم افغانستان در خیابان کتک می‌زنند و زنان و مردان را به دلیل رعایت نکردن حجاب مورد نظر آنان تنبیه می‌کنند. تازه این خبرهایی‌ است که از شهرهای بزرگ می‌رسد. در ولسوالی‌هایی که کمتر در معرض دید هستند و خبرهایشان به بیرون درز نمی‌کند هر از گاهی خبری از تیرباران یک معلم یا مسئول دولتی می‌رسد.

نگاهی به رفتار دوگانه کسانی که سابقه فرمانروایی و کشتار آنان هنوز پیش چشم است و مردم  افغانستان طی ۲۰ سال اخیر هم از شر عملیات‌های انتحاری آنان در امان نبوده‌اند، روشن می‌کند که چرا گروهی از افغانستانی‌ها می‌خواهند به هر قیمتی از آن سرزمین بگریزند. 

در مسیر این گریز طی روزهای اخیر صحنه‌های تراژیک و تکان‌دهنده‌ای در فرودگاه کابل خلق شد. دو نفر که به امید خلاصی خود را به هواپیمای آمریکایی آویخته بودند، با اوج گرفتن هواپیما از بلندی به زیر افتادند. کودک نوزادی که در بر بالای دیوارهای فرودگاه کابل بین مردم و سربازان آمریکایی دست به دست می‌شود در حالی که از سرنوشت خانواده او خبری در دست نیست و معلوم نیست آیا خانواده‌اش در آن سوی دیوار به او می‌پیوندند یا نه. بی‌بی‌سی فارسی همچنین از خانواده‌هایی گزارش داده که با آنکه مدارک خروج در دست‌شان است، در میان جمعیت اطراف فرودگاه کابل گیر کرده‌اند.

اینها کسانی هستند که در فرودگاه‌ها و در برابر دروبین‌ها هستند. به شهادت همسایگان افغانستان گروهی از مهاجران هم هستند که اساسا در فرودگا‌ها شانسی برای خود نمی‌بینند و به امید یافتن راهی برای ورود به کشورهای همسایه به سوی مرزهای خاکی روانند. به مرزهای بسته برمی‌خورند و روزها بدون غذا و آب در زیر آفتاب سرگردانند.

مرزهای زمینی

کشورهای همسایه مرزهایشان را بسته‌اند و می‌گویند دیگر مهاجر نمی‌پذیرند. شابیا مانتو، سخنگوی کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل وضعیت را بحران رو به رشد خواند و از کشورهای همسایه افغانستان خواست تا مرزهایشان را به روی پناهجویان افغان باز بگذارند. پیش از این، اردوغان رئیس‌جمهوری ترکیه بعد از تاکید بر مذاکره با طالبان گفته بود که «همه باید بدانند ترکیه کاروانسرا نیست» و تاکید کرد که بخش بزرگی مهاجران غیرقانونی افغان در این کشور دستگیر شده و توسط نهادهای مربوط به افغانستان بازگردانده می‌شوند.

عمران خان، نخست‌وزیر پاکستان هم گفته که در حال حاضر میزبان سه میلیون مهاجر و پناهجوی افغان است و اوضاع اقتصادیش به تازگی بهبود یافته و از این رو نمی‌خواهد با موج جدید مهاجر مواجه شود و تمایل ندارد در خاکش پایگاهی برای عملیات علیه افغانستان ایجاد کنند. پاکستان در واقع  از قبل از پیشروی‌های سریع طالبان مرز را بسته بود. حالا نیز در مرز ترخم که در واقع دروازه اصلی ورود پناهجویان افغان به پاکستان است به جای مرزبانان افغانستانی، طالبان مستقر و مانع خروج پناهجویان شده‌اند.

ایران هر چند دوست دارد با توجه به سابقه خبرهای بدرفتاری مرزبانان ایرانی با مهاجران غیرقانونی افغانستان آن تصویر را پاک کرده و کشوری مهمان‌نواز بنماید و فیلم‌هایی از دفاع مرزبانان ایرانی از پناهجویان افغان در برابر طالبان منتشر کرده، اما در نهایت مرزهای خود را به روی این مهاجران بست.

ایران می‌گوید بستن مرزها بر روی مهاجران افغان برای «جلوگیری از شیوع کرونا» است.

روز گذشته هم مهدی محمودی، مدیرکل امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور ایران گفت که ایجاد اردوگاه‌های جدید برای مهاجران افغان «شایعه» است و «این موضوع اساسا تکذیب می شود و نباید مردم افغانستان به این شایعات توجه کنند» چرا که به گفته او «منجر به آوارگی مردم افغان» می‌شود. 

بر اساس گزارش‌ها در ایران در ابلاغیه‌ای به استان‌های خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان و خراسان رضوی دستور داده شده تا در صورت حضور اتباع افغانستان در مرزها آن‌ها را به کشور خود برگردانند. حسین قاسمی، مدیرکل امور مرزی وزارت کشور ایران گفته است که علت اجرای این تدابیر «جلوگیری از شیوع کرونا» است.

 تاجیکستان پیش از این و در جریان پیشروی‌های طالبان اعلام کرده بود که برای جا دادن به حداکثر ۱۰۰ هزار مهاجر از افغانستان آمادگی می‌گیرد. با وجود این در هفته‌های اخیر که نیروهای امنیتی افغانستان و همچنین افراد غیرنظامی به تاجیکستان فرار کردند، حکومت دوشنبه آن‌ها به افغانستان بازگرداند.

«در بگشا»

در ایران کارزارهایی برای بازگشایی مرزها به روی مهاجران افغان از سوی فعالان سیاسی و مدنی کلید خورده است.

شماری از فعالان مدنی و کاربران شبکه‌های اجتماعی هم با هشتگ «در بگشای» خواهان پذیرش پناهجویان افغان و گشایش مرزهای ایران به روی آنان شده‌اند.

در کارزار دیگری که بر اساس نامه‌ای خطاب به علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی، و هشتگ «#مرزها_را_باز_کنید» شکل گرفته، آمده است: «صدای پای مرگ به گوش می‌رسد از کشور همسایه‌ی تسخیر شده به دست «طالبانی» که جز جهل و توحش و سیاهی، هویت و ماهیت دیگری برای آنان نمی‌توان متصور بود». در ادامه با اشاره به « سابقه رفتارهای سبوعانه و خشونت‌بار و نیز صدور اعمال ارتجاعی قتل و شکنجه انسان‌ها برخلاف اصول بنیادین حقوق بشر و احکام و آموزه‌های شرع اسلام در قبال مردم دردمند افغانستان» تاکید کردند که «ضرورت و تکلیف شرعی و انسانی، نجات جان کلیه افرادی است که نیاز فوری به رهایی جانشان از یوغ تحجّر این گروه ستمگر را دارند.»

سایت اعتماد آنلاین هم بیانیه‌‌ی «جمعی از فعالان سیاسی اجتماعی سیستان و بلوچستان» را منتشر کرده که در آن با ابراز نگرانی از به قدرت رسیدن طالبان از دولت ایران خواستند تا پناهجویان افغان را که از روی ناچاری به مرزهای ایران پناه آوردند، «با رفتار شایسته» پذیرش کنند.

در بخشی از این بیانیه آمده « طالبان طی دو دوره ریاست جمهوری کرزی و غنی حداقل بر ۲۰ الی ۳۰ درصد نواحی افغانستان تسلط داشتند. عملکرد طالبان خصوصا در برخورد با زنان در مناطق تحت تسلط طی این مدت نشان می‌دهد نوع نگاه طالبان به حکومت کردن و اداره جامعه هیچ تغییری نکرده است.»

از نگاه امضا کنندگان این بیانیه «آنچه از گذشته دور و نزدیک طالبان دیده می‌شود اساساً امیدواری را بسیار سخت می‌کند، نمی‌توان به ادعاهای این گروه مبنی بر تغییر رفتار و منش اعتماد کامل کرد و نهایتاً می‌توان منتظر بود و سکوت کرد.» این بیانیه از سوی فعالان سیستان و بلوچستانی در حالی منتشر شده است که پیش از این مولوی عبدالحمید، امام جمعه اهل سنت زاهدان تسلط گروه طالبان بر افغانستان را به مردم این کشور «تبریک» گفته بود.

گفته می‌شود که طالبان از خروج پناهجویان افغانستانی ممانعت به عمل می‌آورد، اما یک مقام طالبان در گفت‌وگو با رویترز این خبر را تکذیب کرده و می‌گوید: «ما فقط کسانی را که مدارک قانونی برای سفر ندارد، اما بر هرج و مرج در ورودی فرودگاه کابل افزوده‌اند، دور می‌کنیم.»

با وجود این بر اساس گزارش دیگری از رویترز  طالبان در حال بازرسی خانه به خانه با استفاده از «ماشین بیومتریک» هستند تا قبل از خروج کسانی که آنان را نشان کرده‌اند بازداشت‌شان کنند. زمانی که نیروهای آمریکایی در افغانستان بودند، مقادیر زیادی اطلاعات بیومتریک – یعنی مواردی مانند اثر انگشت و اسکن چشم – را از افغان‌ها جمع آوری کرده‌اند و حالا این بانک اطلاعات در دست طالبان است.

انگلستان قول داده که تا ۲۰ هزار پناهجوی افغان را به خود راه دهد. ایالات متحده هم می گوید تلاش میکند روزانه ۹ هزار نفر را خارج کند، با وجود این به نظر نمی‌رسد که این وعده های کج دار و مریز که به دلایل مختلف به تاخیر می‌افتد و یا فراموش می‌شود دردی از افغانستانی‌های تحت حکومت طالبان دوا کند. گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن است که حدود ۴۰۰ هزار شهروند افغانستانی بی‌جا شده‌اند و اگر نیمی از آنها هم بخواهند از افغانستان بگریزند به نظر نمی‌رسد جایی برای رفتن داشته باشند.