زیتون ـ مهسا محمدی: با هر انتصاب جدید در دولت ابراهیم رییسی یکی دیگر از دانش‌آموختگان دانشگاه امام صادق وارد سطوح عالی مدیریتی در کشور می‌شوند. در آخرین مورد روز گذشته احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد، حسین قربان‌زاده، مشاور پیشین رئیس‌ مجلس را به ریاست سازمان خصوصی‌سازی ایران انتخاب کرد.

حسین قربان‌زاده، دانش‌آموخته کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم‌شناسی در دانشگاه امام صادق است. رییس ۴۱ ساله سازمان خصوصی‌سازی، جز دوره‌ کوتاهی که مشاور معاون وزیر اقتصاد بود در کارنامه‌اش اثری از فعالیت و تخصص در حوزه اقتصاد به چشم نمی‌خورد و بیشتر فعال رسانه‌ای محسوب می‌شود.

البته خود احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد هم در همان دانشگاه پرورش یافت. به جز وزیر اقتصاد، احمد وحیدی، وزیر کشور و حجت‌الله عبدالملکی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی هم از محصولات همین دانشگاه هستند.

راهِ محمد حسینی برای رسیدن به معاونت پارلمانی رییس جمهور و میثم لطیفی، به معاونت رییس جمهور و ریاست سازمان اداری و استخدامی کشور هم از دانشگاه امام صادق گذشته است.

علی باقری که به نظر می‌رسد قرار است مذاکره کننده اصلی ایران در برجام باشد و علی صالح‌آبادی که از او به عنوان یکی از گزینه‌های اصلی ریاست بر بانک مرکزی یاد می‌شود نیز در مکتب دانشگاه امام صادق پرورش یافتند. در میان مدیران میانی هم عباس هنرمند معاون دفتر رییس جمهور از آن دانشگاه آمده است.

چرا این خبر مهم است؟

دانشگاه امام صادق یک دانشگاه معمولی مانند سایر دانشگاه‌های ایران نیست. این تفاوت را فارغ از میزان جذب فارغ‌التحصیلانش در مناسب حاکمیتی و دولتی در ایران می‌توان با تمرکز بر آنچه که آنان در این دانشگاه می‌آموزند هم دریافت.

به گفته مجتبی امامی، معاون این دانشگاه، دانشجویان در دانشگاه امام صادق فقط در دوره کارشناسی حدود ۱۱۰ واحد درسی از مباحث معارفی می‌خوانند. همه رشته‌های تحصیلی در این دانشگاه از فقه و مبانی گرفته تا مدیریت دولتی و از حقوق گرفته تا مدیریت مالی و بازرگانی با پیشوند «معارف اسلامی» ارائه می‌شوند. از این رو دانشگاه امام صادق را می‌توان دانشگاه تراز جمهوری اسلامی و محل تحقق خواست پیوند حوزه و دانشگاه در جامعه آرمانی مد نظر رهبر جمهوری اسلامی دانست. خود دانشگاه این رویکرد ترکیب حوزه و دانشگاه را «رویکرد تلفیقی» می‌خواند و می‌گوید که دانشجویان آنجا در واقع دانشجو-طلبه هستند.

هر چند تلاش برای «اسلامی کردن دانشگاه»ها در ایران عمری به قدمت جمهوری اسلامی دارد و فاز اول آن با تعطیلی دانشگاه‌ها در ابتدای انقلاب ایران تحت عنوان انقلاب فرهنگی کلید خورد، اما می‌توان تبلور تام و تمام این خواست را در دانشگاه امام صادق دید.

همواره یکی از ایراداتی که به جمهوری اسلامی وارد می‌شود سپردن سکان امور به دست افراد غیرمتخصص و صرفا وفادار به نظام است. حال در این دانشگاه سعی شده وفاداران به نظام اسلامی در رشته‌های مختلف پرورش یابند و به خدمت گرفته شوند تا برای گذران امور نیازی به متخصصان منتقد و حتی تکنوکرات نباشد.

پیش از این دانش‌آموختگان این دانشگاه بیشتر از مناصب دولتی، جذب بخش‌های حاکمیتی و تبلیغاتی می‌شدند. سعید جلیلی، عضو شورای راهبردی روابط خارجی و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و علی فروغی مدیر شبکه ۳ از جمله فارغ‌التحصیلان این دانشگاه هستند. وحید یامین‌پور و میثم مطیعی سربازان جبهه پروپاگاندای نظام هم از این دانشگاه آمدند و حال پیمان جبلی، رییس جدید صدا و سیما هم امام صادقی است.

حال اما خط تولید مدیران مورد تایید جمهوری اسلامی ریل‌گذاری نهایی خود را هم انجام داده و این افراد به صورت سیستماتیک وارد سیستم اجرایی می‌شوند.

کمی عمیق‌تر؛ مدیران فنی ـ اسلامی

شوخی‌ای در میان کاربران شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شود با این مضمون که دانشگاه امام صادق (که در نزدیکی پل مدیریت واقع شده است)، خود «پل مدیریت» است.

در واقع پس از ملاقات مسئولین، این دانشگاه با رهبر جمهوری اسلامی در سال ۱۳۸۴ و بعد از اینکه او به تبیین انتظارات خود از این دانشگاه پرداخت، فعالیت‌های دانشگاه اما صادق وارد مرحله جدیدی شد و «تربیت اسلامی و مرجعیت علمی» به عنوان شعار دانشگاه انتخاب شد. در سال ۱۳۹۳، این شعار به شعار کوتاه‌تر «دانشگاه اسلامی مرجع» تغییر کرد.

در توضیحات واحد گزینش امام صادق آمده است که این دانشگاه «بر اساس آموزه‌های وحیانی و معارف اسلامی پایه‌گذاری شده است و بر این باور است که در تعالیم اسلام و مکتب امام صادق(علیه‌السلام) ظرفیت و جامعیتی نهفته است که با کشف، تبیین و کاربردی کردن آن، می‌توان در علوم و فنون بشری به ویژه علوم انسانی، تحولی عظیم پدید آورد…». این دانشگاه زیر نظر وزارت علوم نیست و سیستم آموزشی آن ترکیبی از علوم جدید و علوم حوزوی است.

حال این «موسسه آموزشی» مدیران جوان خود را که اغلب از اصول‌گرایان تندرو هستند و دیگر لااقل در ظاهر نمی‌توان ایراد متخصص نبودن و نداشتن مدرک دانشگاهی را هم به آنان وارد کرد به سیستم تزریق کرده تا بلکه از این رهگذر بتواند ادعای خود را مبنی بر امکان هم‌نشانی علوم و فنون بشری با تعالیم اسلام به اثبات برساند. البته پیش این هم این متخصصان اسلام‌مند در مناصب بالای حاکمیتی در جمهوری اسلامی حضور داشتند، اما هیچوقت به نمونه‌های مثال زدنی برای کارآمدی حداقلی هم مبدل نشدند و در مواردی مانند سعید جلیلی در نهایت رهبر جمهوری اسلامی برای پیش برد مذاکرات هسته‌ای کار را به دست جواد ظریف، دانش‌آموخته دانشگاه‌های غیراسلامی سانفرانسیسکو و دنور سپرد.

دانشگاه امام صادق فعلی در واقع جایگزین مرکز مطالعات مدیریت ایران، وابسته به دانشگاه هاروارد آمریکا شد که پیش از انقلاب ۱۳۵۷ تاسیس شده بود؛ مرکزی که به دست حبیب لاجوردی (مدیر پروژه تاریخ شفاهی ایران در مرکز پژوهش‌های خاورمیانه دانشگاه هاروارد) و محمدتقی برخوردار تاسیس شد. این بنا پس از انقلاب مصادره و به پیشنهاد محمد بهشتی در اختیار هیئت موسس دانشگاه امام صادق قرار گرفت. در خاطرات آیت‌الله منتظری آمده است که ایده تشکیل دانشگاهی اسلامی حتی پیش از پیروزی انقلاب از سوی او٬ مرتضی مطهری و چند تن دیگر از «روحانیان انقلابی» مطرح شده بود؛ ایده‌ای که در زمان انقلاب فرهنگی فرصت اجرا پیدا کرد. هیئت موسس این دانشگاه را حسین‌علی منتظری٬ محمد رضا مهدوی کنی، علی خامنه‌ای، محمد امامی کاشانی، ابراهیم امینی، محمدعلی نوید، سید رحیم خانیان، نوری همدانی، معینی، محمد یزدی و اسرافیلیان تشکیل می‌دادند. در ابتدا مدیریت این دانشگاه بر عهده آیت‌الله منتظری قرار گرفت اما او پس از عزل از نیابت رهبری٬ از ریاست این دانشگاه نیز کنار گذاشته شد تا قریب به چهار دهه مدیریت و مالکیت خانواده مهدوی کنی بر این دانشگاه آغاز شود. در تمام دوره‌های بعد تا به امروز هم همیشه اصول‌گرایان تندرو در ریاست و هیات امنای این دانشگاه بودند و در حال پرورش مدیران آینده.

بحران کارآمدی در کنار فساد و عدم مشروعیت از چالش‌های اصلی نظام جمهوری اسلامی است. در غیاب امکان کنترل فساد و کسب مشروعیت به نظر می‌رسد که نظام در تلاش برای تراشیدن مدیرانی کارآ در درون همان حلقه خودی‌ها است. مدیرانی که در دوری باطل یک روز تشت رسوایی و فسادشان از بام می‌افتد و روزی دیگر در نبود اعتماد و اقبال عمومی در پناه شورای نگهبان وارد نهادهای انتخابی می‌شوند و در نهایت در بسیاری از موارد حتی کارآیی فنی آنان نیز زیر سوال است.