جان کلوین و الهیات طبیعی

درآمد
این نوشته سعی دارد تا در قالب محدودیت‌هایی که برای چنین نوشته های کوتاهی متصور است به تبیین گوشه کوچکی از اندیشه های جان کلوین (۱۵۰۹-۱۵۶۴) بپردازد. بی تردید نوشته های کلوین نیز همانند همه آثار انسانی قابل نقد و برسی است اما این نقد و برسی و حتی اشاره به اشتباهات، از بزرگی بوجود آورندگان چنین آثاری نمی کاهد. تکامل اندیشه بشری مدیون این اندیشمندان است. ما در این نوشته تنها و تنها گوشه ای از افکار کلوین را که آنرا الهیات طبیعی نامیده اند، مطرح می کنیم، بدون وارد کردن هیچ نقدی بر آن.

مقدمه
نهضت پروتستانتیسم یکی از تاثیر گذارترین حرکتهای انسانی در طول تاریخ بوده است. بی تردید علم، فلسفه و تمدن امروزین بشر خود را وام دار این نهضت بزرگ می داند. اگر سیطره پاپ و اندیشه های خرافی و ضد بشری کلیسای کاتولیک توسط مارتین لوتر و کسانی چون برونو و کلوین شکسته نمی شد، سرنوشت کسانی همچون نیوتن و کانت و دکارت و… نیز همانند گالیله و برونو می بود. مطالعه نهضت رفرم دینی و پروتستانتیزم برای ما مسلمانان که به این درک رسیده ایم که معضل اصلی در سرزمینهایمان خرافه پرستی و حاکمیت فرهنگی و سیاسی و اجتماعی عوام فریبان و حامیان خرافه است، واجبی عینی و بسیار ضروری است.

جان کلوین و اندیشه های او
جان کلوین یکی از سرشناس ترین اصلاح طلبان دین مسیحی و متکلم بنیادگرای مذهب پرتستان است.
بحث تعارض و یا هماهنگی عقل و دین از جمله مباحثی است که از دیرباز در میان دینداران در همه ادیان مطرح بوده است. کلیسای سنتی کاتولیک که از طلیعه شورای نیقیه بر مخالفت خود با عقل پای فشرده است و در توجیه این اندیشه کتابها و نوشته های فراوانی منتشر نموده است، نه تنها در دوران خود کلوین وی را تکفیر کرد و باعث فرار او از فرانسه به سوئیس شد، بلکه امروز نیز کتابها و مقالات متعددی درباره آنچه که انحراف و کفریات کلوین می نامند منتشر می کنند. اصلی ترین اثر جان کلوین کتاب پرارزش مبادی مسیحیت است که مبنای بسیاری از آثار متکلمین بعدی پرتستان و حتی عقل گرایان کاتولیک نیز قرار گرفته است. تئولوژی جان کلوین در چارچوب آنچه که مسیحیان آنرا الهیات طبیعی می نامند، قرار می گیرد.

بدنه اصلی بحث
بنظر می رسد که از نظر کلوین انسان سه منبع اصلی برای شناخت خدا دارد یکی مکاشفه و دیگری دین است که این دو منبع در میان همه فرق و مذاهب مسیحی پذیریفته شده اند. اما منبع دیگری که ژان کلوین و دیگر طبیعت گرایان و علم و عقل باوران مسیحی به آن معتقدند، شناخت خالق و خدا از طریق طبیعت است. کلوین معتقد است که خود انسان و به التبع جامعه و تاریخ نیز بخشی از طبیعت هستند که با کاوش آنها می توان خدا را یافت. او معتقد است که طبیعت نیز همانند متون مقدس نوشته خداست. اما انسان بدون راهنمایی و آموزش معلمان الهی که همان پیامبران هستند قادر به خواندن این دو متن (دین و طبیعت) نیست.

کلوین معتقد است که همه حکمت انسانی در شناخت از خدا و از خوشتن نهفته است. او معتقد است که انسان بدون شناخت خدا نه می تواند درک درستی از خویشتن داشته باشد و نه درک درستی از طبیعت. همچنین انسان بدون شناخت از خود و طبیعت نیز نمی تواند شناخت درستی از خدا داشته باشد. این مفهوم تکاملی را می توان در یک جمله خلاصه کرد. بدون شناخت خدا تصور واقعی از خود نمی توان یافت و بدون شناخت خود شناخت از خدا متصور نیست. در واقع در اندیشه کلوین این دو شناخت تاثیری دیالکتیکی و متقابل بر یکدیگر دارند. این هر دو شناخت از آنجا که معرفتی انسانی هستند لذا نسبی بوده و اگر در مسیر هدایت الهی قرار گیرند سویه ای روبه تکامل خواهند یافت. از همین جاست که ضرورت دین بعنوان هدایت گر اندیشه انسانی، ضرورتی عقلانی و واقعی می یابد. در نگاه کلوین خدا خود را در طبیعت و لذا انسان و جامعه و تاریخ بعنوان خالق و مدبر و حاکم مطلق آشکار می سازد. جهان نیز همانند کتاب وحی خداست که بتدریج نازل می گردد.
در نگاه کلوین دانش انسان نسبت به خدا و طبیعتی که خدا خود را در آن آشکار می سازد گاه بصورت درک مستقیم و شهودی است و گاه بصورت تلاش در تحلیل داده ها و امری کاملا عقلانی و ذهنی .
کلوین معتقد است که آگاهی از الوهیت و وجود خدا هنگام خلق شدن در ما و ذهن ما کاشته و حکاکی شده است. الوهیت و فقر و نیازمندی از یک طرف و درک مفهوم خوب بد (وجدان حسابرس) در طبیعت ما نهفته اند. بدینترتیب فهم خوبی مطلق و علم مطلق و جلال مطلق بخشی از طبیعت ماست.

اما دانه الوهیتی که در وجود ماست اجبارا به خدا نمی رسد، بلکه گاه به بت پرستی و نفاق و خرافه پرستی منتج می گردد و باز در ایجاست که نیاز به هدایت الهی و ظهور خداوند در مکتوب آشکار و قطعی می گردد.

تعصب و خرافه از بدترین آفت هایی هستند که دین واقعی دچار آن می گردد. خرافه یعنی پرستیدن برساخته های ذهنی خود و آنچه که از تاریخ به ارث برده می شود و توسط آموزش نهادهای اجتماعی، مانند کلیسا و مسجد، و فشار روح جمعی به انسانها تحمیل می گردد.

خداناباوران نیز گروهی دیگرند که خود را گاه آگاهانه فریب می دهند. آنها مایلند که خدا را ترک کنند، چون:
برخی از آنان به اصالت لذتهای دنیایی قائلند و مایلند بدون هیچ حد و مرز اخلاقی از لذتهای دنیایی برخوردار باشند و از هیچ گناهی در این زمینه پرهیز نمی کنند. آنها مایل نیستند هیچ نگاه ماورایی آنها را بنگرد و حتی مایل نیستند به ندای وجدان خود پاسخ دهند. لذاست که وجدان و هر اندیشه الهی را در خود سرکوب می کنند. آنها یکسره دین را خرافه می نامند و طبیعت را یکسره پوچ و بی معنا.
برخی دیگر از خدا ناباوران سخنان خرافه گرایان را که ادعای دین می کنند را باور کرده اند و دین را همان چیزی می دانند و می نامند که عوام فریبان و خرافه گرایان معرفی کرده اند و لذا آنان نیز بدین ترتیب دین را خرافه می نامند. در این گونه خدا ناباوران گاه عنصر صداقت نیز یافت می شود.
کلوین در نهایت می گوید این بسیار جسورانه است که ما یخواهیم شناخت از خدا را با شناخت ذات او دنبال کنیم. بی تردید این در توانایی ما نیست. بلکه ما باید خدا را از طریق آثار او که طبیعت و خویشتن و جامعه و تاریخ است، بشناسیم.

نتیجه گیری

جان کلوین به نظریه رفورم دائم معتقد بود. او معتقد بود که پروسه رفورم امری مقطعی نیست بلکه پروسه ای است که باید پیوسته ادامه یابد. نظریات جان کلوین امروز نیز بشدت باید مورد توجه مسیحیان بخصوص پروتستانها قرار گیرد و همچنین روشنفکران دیگر ادیان که از سیطره خرافه گرایان و عوام فریبان رنج می بردند باید نظرات الهیاتی او را مطالعه کنند .

کتابنامه
• Calvin, J., Institutes of the Christian Religion Vol. 1 Library of Christian Classics Vol. XX, Tr. F. L. Battles (Philadelphia: Westminster, 1960), I.1-4.
• Dowey, E. A., The Knowledge of God in Calvin’s Theology (Grand Rapids: Eerdmans, 1994), 50-85.
• Helm, P., Calvin: A Guide for the Perplexed (London: T. & T. Clark, 2008), 19-35.
• Oliphint, K. Scott, “A Simple and primal Knowledge (Institutes I.1-5)” in Hall, D. W. & P. A. Lillback (eds.), A Theological Guide to Calvin’s Institutes: Essays and Analysis (Phillipsburg, NJ: P&R
• Publishing, 2008), 16-43.

برای مطالعه بیشتر
Opera Quae Supersunt Omnia. 59 volumes. Edited by Wilhelm Baum, Edward Cunitz, & Edward Reuss. Brunswick: Schwetschke and Sons, 1895.

Opera Selecta. 5 volumes. 3rd ed. Edited by Peter Barth and Wilhelm Niesel. Munich: Christian Kaiser, 1967.
Almost as frequently cited as the Calvini Opera.

Ioannis Calvini Opera Exegetica. Various editors. Geneva: Droz, 1992-.
This represents a modern effort to provide true critical editions of Calvin’s exegetical works, the first volumes present fine texts.
Registres du Consistoire de Genève au Temps de Calvin. Tome I (1542-1544). Edited by Thomas A. Lambert and Isabella M. Watt. Geneva: Droz, 1996.
Along with later volumes, this allows a far greater contextualization of Calvin than previously possible.
Institutes of the Christian Religion. 2 volumes. Translated by Ford Lewis Battles, edited by John T. McNeill. Library of Christian Classics. Philadelphia: Westminster Press, 1960.
The standard English translation of Calvin’s final Latin edition of the Institutes.
Calvin’s Commentaries, translated by the Calvin Translation Society, 1843-1855; reprint, Grand Rapids, Michigan: Baker, 1979, 22 volumes.
A usable translation of Calvin’s commentaries.
Calvin’s New Testament Commentaries, 12 volumes. Edited by David W. Torrance and Thomas F. Torrance. Grand Rapids: Eerdmans, 1960.
Probably the most widely read edition of Calvin’s New Testament commentaries.
Calvin’s Old Testament Commentaries, Rutherford House Translation, ed. D. F. Wright. Grand Rapids, Michigan: Eerdmans, 1993-.
A fine new translation of Calvin’s Old Testament Commentaries.