«ناسازگار با برجام»

زیتون ـ یلدا امیری: نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با موضوع بررسی اجرای برجام در ایران روز چهارشنبه ۲۴ شهریور برگزار شد. در حالی که نمایندگان آمریکا و اروپا در ماه‌های اخیر از جمله در این نشست بارها بر ادامه مذاکرات و بازگشت جمهوری اسلامی به تعهداتش تاکید کرده‌اند اما به نظر می‌رسد دولت ابراهیم رئیسی با وجود اختیارات گسترده تمایلی به ادامه مذاکرات ندارد.

گویی تصمیم قطعی دولت بایدن برای توافق بر سر پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی حتی اسرائیل را نیز مجاب کرده و وزیر دفاع اسرائیل برای نخستین بار از ابتدای مذاکرات در دولت روحانی تا کنون از پذیرش توافق هسته ای با ایران سخن گفته است.

چرا این خبر مهم است؟

در حالی که به نظر می‌رسد غرب بیش از گذشته آماده مذاکره با ایران است، اسرائیل متقاعد شده و حتی مقامی اسرائیلی برای نخستین بار از پذیرش توافق سخن می‌گوید، جمهوری اسلامی هنوز به تصمیمی نرسیده است. آمریکا و کشورهای اروپایی در ماه‌های اخیر با هشدار و تهدید بارها از جمهوری اسلامی خواسته‌اند که به مذاکرات باز گردد. دولت رئیسی با وجود اختیارات گسترده در تمامی امور، ظاهرا با سنگ اندازی های غرب ستیزان در بدنه خود و مجلس روبرو است. حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه تا کنون در مورد مذاکرات به کلی گویی و جملات تکراری بسنده کرده است.

چند روز پیش رافائل گروسی، مدیر آژانس بین المللی انرژی هسته ای به ایران سفر کرد و در دیدار با محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی در مورد اختلافات میان آژانس و جمهوری اسلامی توافق صورت گرفت و بیانیه ای مشترک صادر شد، در مهمترین بخش این بیانیه آمده است: «به بازرسان آژانس اجازه داده می‌شود تا نسبت به سرویس فنی تجهیزات نظارتی مشخص شده و جایگزینی کارت‌های حافظه آنها که تحت مهر و موم مشترک در ایران نگهداری خواهند شد، اقدام نمایند.»

این توافق در برخی از رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی به توقف اجرای قانون مجلس تعبیر شد، این رسانه‌ها نوشتند که منتقدان اعتماد به غرب فهمیدند که باید همان مسیر روحانی را ادامه دهد. از سوی دیگر همزمان با توافق ایران و آژانس اخباری منتشر شد مبنی بر اینکه امیرعبداللهیان مصوبه مجلس درباره اقدامات نظارتی آژانس بر فعالیت‌های هسته‌ای را مانعی بر سر راه احیاء برجام و رفع تحریم‌ها دانسته است، روزنامه جمهوری اسلامی این مطلب را در سرمقاله خود منعکس کرد، اما سخنگوی وزارت امور خارجه این سخنان را تکذیب کرد. در ادامه گویا فشار مجلس و حتی نهادهای بالا دستی باعث شده که مقامات دولتی در وین مواضعی تندتر از همیشه اتخاذ کنند و اسلامی به دلجویی نمایندگان برود.

چه گفته شد؟

لوییس بونو، معاون نماینده آمریکا در نشست فصلی شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی در وین در بیانیه ای «بازگشت دوجانبه به برجام دستاوردی مهم در دیپلماسی چندجانبه خواند» و گفت اگر ایران به تعهداتش بازگردد آماده لغو تحریم های «ناسازگار با برجام» هستیم و هشدار داد که «فرصت بازگشت تا همیشه وجود ندارد.»

او افزود توسعه برنامه هسته ای ایران ما را از «بازگشت دوجانبه به برجام دورتر می کند، نه نزدیک تر.» نماینده اتحادیه اروپا بر تعهد این اتحادیه به حمایت از برجام تاکید کرد و از ایران خواست بدون «تاخیر بیشتر» به مذاکرات بازگردد و افزود «اتحادیه اروپا شدیدا نگران فعالیت های تحقیق و توسعه ایران است» او گفت برخی از این اقدامات «هیچ توجیه غیرنظامی باورپذیری» ندارند.

کاظم غریب آبادی، نماینده ایران در سازمان های بین‌المللی از بیانیه های آمریکا و کشورهای اروپایی ابراز تأسف و تعجب کرد. او از پایبندی ایران، اقدامات قانون شکنانه آمریکا و بی‌اقدامی اروپا گفت و افزود تا وقتی تحریم ادامه دارد، «از ایران انتظار خویشتن داری و اقدام سازنده نداشته باشید»، «غنی سازی در سطوح مختلف ادامه خواهد داشت.» او مخاطبانش را به «عوام فریبی» متهم کرد و گفت ما بدهکار شما نیستیم. او در مورد مذاکرات با تکرار سخنان رئیسی و امیرعبداللهیان گفت که خواهان مذاکراتی نتیجه محور هستیم. تمامی تحریم‌ها برداشته و راستی آزمایی شوند و دوباره شاهد فجایعی مانند خروج آمریکا، یا سوءاستفاده از مکانیزم های برجام نباشیم.

محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی در نشست کمیسیون امنیت ملی مجلس گفت: «باید شرایط را به گونه‌ای فراهم کنیم تا مجلس اطمینان حاصل کند که قانون در حال اجرا است و پیشبرد برنامه‌های هسته‌ای متاثر از مزاحمت‌های دیگران متوقف نخواهد شد.» او افزود: «تعهدات برجامی که طبق قانون مجلس نباید ادامه پیدا کند را ادامه نخواهیم داد.»

همزمان نشریه آمریکایی «فارین پالسی» مصاحبه ای با بنی گانتز، وزیر دفاع اسرائیل منتشر کرد که این مقام اسرائیلی گفته است «اسرائیل بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای با ایران را خواهد پذیرفت.» اما مقامات اسرائیلی همزمان بر واشنگتن فشار می‌آورند تا در صورت شکست مذاکرات با تهران، خود را برای یک «نمایش قدرت جدی» آماده کنند.

کمی عمیق‌تر؛ رویکرد دوگانه در مورد مذاکرات

پس از پیروزی بایدن در انتخابات آمریکا غلامعلی حدادعادل، مشاور عالی رهبر جمهوری اسلامی گفت برخی در داخل می‌خواهند از مذاکرات هسته‌ای و برآمدن بایدن سرمایه سیاسی و انتخاباتی بسازند، آیت‌الله خامنه ای به دنبال این بود که توافق را به تعویق بیندازد. مجلس به ریاست قالیباف مصوبه‌ای سختگیرانه در مورد مذاکرات تصویب کرد، دولت روحانی مخالفت کرد اما آیت الله خامنه‌ای دستور اجرای مصوبه را داد. اینگونه ادامه مذاکرات به دولت رئیسی رسید.

از یک سو بخش عمده مشکلات اقتصادی ایران در کنار ناکارآمدی و فساد به تحریم‌های خارجی مربوط است و از سوی دیگر دولت بایدن علاقه بسیاری به بازگشت به برجام دارد.

امیرعبداللهیان، ۸ شهریور در صداوسیما گفت که تهران رویکرد اتلاف وقت را نمی‌پذیرد. اما در حال حاضر جمهوری اسلامی در حال اتلاف وقت است. به نظر نمى‌رسد دولت یکدست آیت الله خامنه ای در مورد رویکرد مذاکراتى به اجماع رسیده باشد، اما امتناع از مذاکره در مواضع بسیاری از مقامات مشاهده می‌شود، اگرچه مطالبات اصلى و خطوط قرمز توسط آیت‌الله خامنه‌اى ترسیم می‌شود.

با برداشته شدن تحریم‌ها دولت رئیسی برای برقراری روابط اقتصادی با جهان باید موضوع معاهدات اف‌ای‌تی‌اف را که در مجمع تشخیص مصلحت به بن‌‌بست رسیده، حل کند، جمهوری اسلامی با تصویب این معاهدات باید شفافیت در مبادلات تجاری و بانکی را بپذیرد و نمی تواند ارتباطات مالی خود را با گروه‌‌های مسلح و غیرمسلح در منطقه حفظ کند و هسته سخت قدرت نگران این موضوع است.

امتناع از مذاکرات حتی در نزدیک‌ترین حلقه یعنی وزارت امور خارجه وجود دارد. امیرعبداللهیان رویکردی تند در سیاست منطقه‌‌ای دارد و از مدافعان «میدان و عمق استراتژیک در منطقه» است. علی باقری کنی که به جای عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر خارجه شده و برادرش مصباح‌الهدی باقری کنی با هدی خامنه‌ای دختر رهبر جمهوری اسلامی ازدواج کرده است، با رویکرد تند خود یک از بازیگران شکست مذاکرات هسته‌ای در دوران احمدی‌نژاد و تصویب قطعنامه‌های متعدد علیه ایران و مخالف برجام بود.

همزمان با علامت‌ها‌ی مبهمی که از جانب دولت در مورد تمایل به مذاکره ارسال می‌شود، گام‌هایی در جهت کاهش تعهدات هسته‌ای و ایجاد ظرفیت‌های بیشتر در تولید مواد و تخصص اتمی برداشته می‌شود. این دوگانه بازگشت ایران به برجام را با شک و تردید همراه و غرب را نگرانتر کرده است. افزایش توانایی‌های جمهوری اسلامی در عرصه تولید مواد اتمی همراه با فشار تندروهایی که استعداد و انگیزه رفتن به‌سوی ساخت سلاح هسته‌ای را هم دارند، می‌تواند به خروج کامل ایران از برجام منجر شود؛ اتفاقی که نتایج فاجعه باری برای مردم ایران به دنبال خواهد داشت.