زیتون ـ محمدرضا سرداری: پس از گذشت نزدیک به دو سال از سرنگونی هواپیمای مسافربری پی اس ۷۵۲ اوکراین که به جان باختن ۱۷۷ سرنشین آن انجامید؛ امروز نخستین جلسه از دادگاه رسیدگی به این پرونده در محل دادسرای نظامی تهران برگزار شد. دادگاهی که از سوی بسیاری از خانواده‌های قربانیان به رسمیت شناخته نمی‌شود.
ویدئوهای منتشر شده از اطراف دادگاه نشان از حضور خانواده‌هایی داشت که با پلاکاردهایی اعتراض خود را به عدم بیطرفی دادگاه و رسیدگی نشدن به شکایتشان علیه سردار حاجی زاده، فرمانده هوافضای سپاه و اعضای شورای عالی امنیت ملی نشان می‌دادند. در این تجمع اعتراضی همچنین شعارهایی علیه رهبر و نظام جمهوری اسلامی سر داده شده است. حضور نیروهای امنیتی هم در اطراف محل برگزاری دادگاه و تجمع خانواده‌ها چشم گیر بود.
انجمن خانواده‌های قربانیان پرواز ۷۵۲ که در کانادا مستقر است اعلام کرده که این دادگاهی فرمایشی است و آن را به رسمیت نمی‌شناسد. حامد اسماعیلیون سخنگوی این انجمن در توئیتی نوشته است: «این دادگاه نمایشی شرم آور با ده افسر رده پایین است و نیمکت متهمین منتظر عوامل اصلی خواهند ماند.» وی علی خامنه‌ای، فرماندهان سپاه و اعضای شورای عالی امنیت ملی را متهمین اصلی این پرونده معرفی کرده است.
خبرگزاری ایسنا اما گزارش داده است که خانواده‌ها و وکلای حاضر، این دادگاه را به رسمیت شناخته‌اند و امیدوارند که موارد نقص پرونده رفع شود. تا لحظه انتشار این گزارش جزییات بیشتری جز قرائت کیفرخواست از دادگاه مذکور منتشر نشده است.
تا کنون انجمن خانواده‌های قربانیان پرواز ۷۵۲ اوکراین، دولت اوکراین، دادگاه اونتاریو کانادا و همچنین گزارشگر ویژه سازمان ملل، سرنگونی هواپیمای مسافربری اوکراین از سوی سپاه را اقدامی «عمدی» خوانده‌اند. دولت کانادا تا کنون در این رابطه موضع صریحی اتخاذ نکرده و جمهوری اسلامی نیز آن را به شدت تکذیب کرده است.
دو هفته پس از آن که سپاه پاسداران شلیک موشک به هواپیمای اوکراینی را گردن گرفت، ابراهیم رئیسی، رئیس وقت قوه قضاییه به رئیس سازمان قضایی نیروهای مسلح دستور داد تا به پرونده را در اسرع وقت رسیدگی کنند. به گفته وی «نمونه چنین حادثه‌ای در هر جای دنیا اتفاق بیفتد، بررسی آن ماه‌ها طول می‌کشد…گفته‌ایم که تسریع کنند و دوستان من خبر دادند که گاهی تا ساعت ۱۱ شب در حال بررسی مسائل و دیدگاه‌های مختلف در این باره هستند.» اما دادستان کل کشور همان موقع رسیدگی به این پرونده را زمانبر خواند و گفت باید به تمام ابعاد این پرونده رسیدگی شود. حسن روحانی رئیس جمهوری وقت نیز سه روز پس از دستور رئیس قوه قضاییه گفت این قوه باید یک دادگاه ویژه با یک قاضی عالی‌رتبه و چندین کارشناس برای پرونده سقوط هواپیما تشکیل دهد.
اما آنچه که خانواده‌ها بدان معترضند به درازا کشیده شدن دادگاه نیست، بلکه فرآیندی است که در آن بیطرفی دیده نمی‌شود. خانواده‌ها به طور مشخص از فرماندهان عالی رتبه نظامی و مقامات بلند پایه امنیتی شکایت کرده‌اند، اما به نظر می‌رسد در نظام قضایی جمهوری اسلامی چنین افرادی مصونیت قضایی نانوشته دارند.
قضاوت پرونده هواپیمای اوکراینی با ۱۰ متهم و ۱۰۳ شاکی به «ابراهیم مهرانفر» معاون توسعه مدیریت منابع سازمان قضایی نیروهای مسلح سپرده شده است. مهرانفر سال ۹۵ با حکم صادق آملی لاریجانی به این سمت رسید. وی پیش از این رئیس سازمان قضایی نیروهای مسلح در اصفهان بود. مهرانفر همچنین به عنوان قاضی نمونه قوه قضاییه و سازمان قضایی نیروهای مسلح و فرمانده نمونه بسیج قوه قضائیه معرفی شده است.
قاضی پرونده این دادگاه در مجموع ۱۸ سال است که در سازمان قضایی نیروهای مسلح حضور دارد که ۵ سال آن در سمت دادستان نظامی در اصفهان بوده است. وی پیشتر در سازمان قضایی نیروهای مسلح خوزستان به سر برده است.
پرونده متهمان پرواز اوکراینی یکی از پیچیده‌ترین پرونده‌هایی است که سازمان قضایی نیروهای مسلح با آن روبرو است. پرونده‌هایی که در سازمان قضایی نیروهای مسلح به آنها رسیدگی می‌شود معمولا غیر علنی است و خبری نمی‌شود. پیش از این شاید تنها رسیدگی به اتهامات سردار نظری فرمانده نیروی انتظامی تهران بزرگ در سال ۷۸ بود که بازتاب وسیعی در مطبوعات داخلی پیدا کرد. اما جنبه‌های بین‌المللی اهمیت پرونده هواپیمای اوکراینی را دو چندان کرده است.
از پرونده «شلیک به آسمان» بیشتر بخوانید:
آیا هواپیمای اکراینی مسیر ایرباس ایرانی را طی می‌کند؟
از پرواز ام‌اچ ۱۷مالزی تا ۷۵۲ اکراین
تاسیس نهاد مدنی برای دادخواهی از جنایتی عمدی
جمهوری اسلامی: غرامت آری، تحقیق هرگز
خانواده‌های جانباختگان پرواز ۷۵۲: اول حقیقت، بعد غرامت
#هواپیمای_اوکراینی، سینما رکس، بمب‌گذاری حرم
از «گردن باریکتر از مو» تا «کشتیم خوب کردیم که کشتیم»
گزارشگر سازمان ملل: شلیک به هواپیمای اوکراینی عمدی بود
پرونده پرواز ۷۵۲ زیر دست دادستانِ مظنون به جاسوسی
تهران دیگر چه چیزی را پنهان می‌کند؟
جمهوری اسلامی در چنگ حقوقدانان
قاضی این پرونده گرچه سابقه زیادی در دادگاه‌های نظامی دارد، اما روشن نیست وی به چه پرونده‌هایی تا کنون رسیدگی کرده، چه روابطی با فرماندهان نظامی دارد و تا چه میزان از استقلال عمل برخوردار است. ضمن این که این پرونده صرفا جنبه نظامی ندارد بلکه مقامات دیگری نیز ممکن است در ردیف متهمان قرار گیرند که رسیدگی به اتهامات آنان در صلاحیت دادگاه نظامی نیست.
گرچه در صف متهمان دادگاه نظامی از مقامات و فرماندهان ارشد کسی یافت نمی‌شود و در مجموع چشم‌اندازی روشنی برای دادخواهی در آن نمی‌توان سراغ گرفت، اما ادامه برگزاری آن شاید بتواند زوایای بیشتری از این پرونده را روشن کند. هنوز جامعه، بویژه شاکیان پرونده با هویت اصلی متهمان آشنا نیستند و روایت آن شب تلخ را جز از زبان حاجی‌زاده نشنیده اند. فرمانده‌ای که اخیرا از سرنگونی هواپیما بخاطر اصابت موشک ابراز تعجب کرده و پرسیده چرا خلبان نتوانسته است هواپیما را به فرودگاه باز گرداند. اظهاراتی که واکنش‌های متفاوتی را بدنبال داشت. عباس عبدی، روزنامه‌نگار و فعال سیاسی اصلاح‌طلب در پاسخ به سئوال حاجی‌زاده در توِییتی نوشت که اگر فرمانده هوافضای سپاه به تصاویر ناشی از باقیمانده بدنه هواپیما نگاه می‌کرد متوجه می‌شد که خلبان و کمک خلبان هواپیما هر دو در اثر اصابت ترکش‌های موشک اول جان باخته‌اند.
خاصیت دیگر برگزاری دادگاه پرواز اوکراینی در ایران باز شدن راه رسیدگی به این پرونده در محاکم بین‌المللی است.
بیان اقرارهای متهمان حاضر در دادگاه اگر به صورت علنی انتشار یابد و سناریوسازی نباشد، شاید بتواند ابعاد جدیدی را در این پرونده باز کند. اطلاعاتی که بخش از آن البته به خارج از کشور درز کرده است. انجمن خانواده‌های قربانیان پرواز اوکراینی اخیرا وعده داده تا در گزارش مستقلی بخشی از این اطلاعات را بزودی منتشر کند.
خاصیت دیگر برگزاری دادگاه پرواز اوکراینی در ایران باز شدن راه رسیدگی به این پرونده در محاکم بین‌المللی است. طبق مقررات ایکائو ابتدا دادگاه ایران صلاحیت رسیدگی به این پرونده را دارد. اما اگر مراجع بین‌المللی روند رسیدگی به دادخواهی را غیرعادلانه تشخیص داده و از روند دادرسی رضایت نداشته باشند طبق کنوانسیون‌های ویژه هوانوردی این پرونده می‌تواند در محاکم دیگری از جمله دیوان بین‌المللی دادگستری و همچنین دیوان کیفری بین‌المللی مطرح شود.
۱۳ آبان در تاریخ جمهوری اسلامی روز مهمی است؛ نه از آن جهت که سفارت…
در تحلیل سیاسی و روانشناختی دیکتاتوری، مسئله مقصر دانستن پذیرفتگان دیکتاتوری به عنوان افرادی که…
امروز یکم نوامبر، روز جهانی وگن است؛ این روز، یادبودِ تمام دردمندی‌ها و خودآگاهی‌هایی است…
درآمد در این نوشتار به دو مطلب خواهم پرداخت. نخست، تحلیلی از عنوان مقاله و…