بسیجِ [سرکوبِ] مستضعفان

زیتون ـ یلدا امیری: چهل و دو سال پیش «ارتش ۲۰ میلیونی» یا همان «بسیج مستضعفین» با فرمان آیت‌الله خمینی تشکیل شد و پس از تصویب مجلس در دی ماه ۱۳۵۹ رسمیت پیدا کرد. این سازمان زیر مجموعه سپاه پاسداران است و وظایف آن «تقویت نیروی دفاعی، کمک به مردم در زمان بروز بلایا و حوادث غیرپیش بینی و کمک به دولت در سازندگی» تعریف شده است.

عملکرد این نهاد طی ۴ دهه گذشته اما تصویری یک‌سره متفاوت از این نیروی ظاهرا «مردمی» و عملا حاکمیتی به مردم ایران ارائه داد. تنها در روز گذشته ۵ آذر که به نام روز بسیج مستضعفین نامگذاری شده چند نمونه‌ی مشخص از کارکرد بسیج مستضعفین در جمهوری اسلامی ارائه شد.

روز گذشته و در جریان اعتراضات به بی‌آبی در اصفهان که به درگیری و حمله نیروهای انتظامی به مردم انجامید، یکی از معترضان پلاکاردی در دست گرفته و روی آن نوشته بود: «بسیجی تیر را به سرم نزن، مادرم اذیت می‌شود، بزن وسط سینه‌ام». نوشته این فرد اشاره به تیرهایی دارد که در آبان ۹۸ به سر معترضان شلیک شد و خطاب قرار دادن «بسیجی» در این پلاکارد به این معنی است که لااقل بخشی از افکار عمومی آنان را جزو نیروی سرکوب می‌داند.

روز گذشته همچنین سجاد صدیقی، مسئول بسیج دانشگاه فرهنگیان خطاب به معلمان معترض نسبت به وضع معیشتی در توییتر خود نوشت: «می‌توانید به جای وِر زدن از آ.پ (آموزش و پرورش) خارج بشوید».

همزمان با این اخبار، فیش حقوقی محمدصادق زواره، رییس بسیج شرکت پارس خودرو هم ابتدا در شبکه‌‌های اجتماعی و بعد در خبرگزاری‌ها منتشر شد. فارغ از حقوق ۵۸ میلیون تومانی این عضو بسیج، مبلغ ۲۹ میلیون تومان از این حقوق با عناوینی مانند طلب ارزی و فوق‌العاده ماموریت، به دلیل شرکت در راهپیمایی اربعین به او پرداخت شده بود. خبر این حقوق نجومی خیلی زود از خروجی خبرگزاری‌ها حذف شد.

چرا این خبر مهم است؟

«مستضعف» واژه‌ای کلیدی در ادبیات جمهوری اسلامی است. انقلاب ایران که با قدرت گرفتن روحانیون، صفت اسلامی گرفت، انقلاب مستضعفین نیز نامیده می‌شد. آیت الله خمینی ۱۶ فروردین ۱۳۶۰ در حسینه جماران گفت: «گروه‌هایی که در سرتاسر این کشور این انقلاب را به ثمر رساندند، همان زن و مرد محروم و همانهایی که مستضعف هستند و کاخ نشینها آنها را استضعاف می‌کنند… و برای این ملت هیچ کاری نکرده‌اند و نخواهند کرد.»

بسیج مستضعفین قرار بود نیرویی در راستای دفاع و سازندگی و متشکل از قشر مستضعف جامعه باشد که عدالت اجتماعی را برقرار می‌کند. محمد حسین سپهر، جانشین فرمانده سازمان بسیج مستضعفین ۲۱ اردیبهشت ۱۳۹۹ گفت که بسیج در سراسر کشور بیش از ۱۶۰ هزار مرکز در خدمت استقرار عدالت، حق طلبی، مطالبه گری و مبارزه با فساد دارد.

اما نگاهی به مثال‌های روشنی که فقط در روز گذشته اتفاق افتاد و هزاران نمونه مشابه که می‌توان برشمرد حکایت از آن دارد که بسیج نه تنها در خدمت محرومان و مستضعفین نیست، بلکه بازوی سرکوب‌گر و همزمان رانت‌خوار نظام است. بسیاری از اعضای بسیج به مدیران ارشد یا سرداران سپاه تبدیل می‌شوند. مطابق ماده ۲۰۱ قانون مقررات سپاه، «دولت موظف است به پرسنل بسیجی با توجه به میزان و نوع فعالیت و همکاری، صلاحیت، شایستگی و درجه آنان خدماتی از قبیل اولویت در استخدام، استفاده از تسهیلات مسکن و وام، اولویت در واگذاری امکانات اشتغال، تسهیلات ویژه جهت ورود به مراکز آموزش عالی واگذار کند.»

کمی عمیق تر؛ تغییر معنای مستضعف

«بسیج» بارها تغییر نام داده. وقتی آیت‌الله خمینی فرمان تشکیل «ارتش ۲۰ میلیونی» را صادرکرد، این نهاد «سازمان بسیج ملی» نام داشت و زیر نظر وزارت کشور بود. در بهمن ۱۳۵۹ با نامه محمدعلی رجایی به مجلس و تصویب قانونی، این سازمان شبه‌نظامی زیرمجموعه سپاه شد و به «واحد بسیج مستضعفین» تغییر نام داد. بعد از جنگ ایران و عراق «نیروی مقاومت بسیج» و مهر ۱۳۸۸ دراوج اعتراضات مردمی «سازمان بسیج مستضعفین» نام گرفت. بسیج از بازوهای نظامی جمهوری اسلامی خصوصا در حوزه سرکوب اعتراضات داخلی به‌شمار می‌رود.

بسیج با هدف دفاع توده‌های مستضعف از موجودیت انقلاب در برابر آنچه حکومت «توطئه دشمنان داخلی و خارجی» می‌نامید، پایه‌ریزی شد. در کتاب «فرهنگ‌نامه نهادهای انقلاب‌ اسلامی» که توسط «مرکز اسناد انقلاب» منتشر شده، آمده است: «پیروزی انقلاب اسلامی به عنوان یک انقلاب کاملا مردم‌گرا سبب شد تا به منظور حاکمیت مستضعفین و تداوم آن، بسیج شکل بگیرد.»

استقرار عدالت بخشی از وظایف بسیجیان بود. در ادبیات ایدئولوژیک ابتدای انقلاب تمام ضعفای جهان، پابرهنگان درمانده و مظلوم بسیجی بودند، چرا که مستضعفان دشمنان ظالمان و خواستار عدالت هستند. در صحیفه امام، جلد۲۰، صفحه ۳۱۸ به نقل از آیت‌الله خمینی آمده ‌است: «قدرت‌ها و ابرقدرت‌ها و نوکران آنها مطمئن باشند اگر خمینی یکه و تنها هم بماند به راه خود که راه مبارزه با کفر و ظلم و شرک و بت پرستی است ادامه میدهد و به یاری خدا در کنار بسیجیان جهان اسلام، این پابرهنه های مغضوب دیکتاتورها، خواب راحت را از دیدگان جهان خواران و سرسپردگان که به ستم و ظلم خویش اصرار مینمایند سلب خواهدکرد.»

اما عدالت گستری تنها یک ادعا بود، بسیج کارکردی نظامی، خصوصا در جنگ شهری داشت. این سازمان بعد از انقلاب با سبک زندگی مردمی که باورهای ایدئولوژیک نظام را نداشتند و گروه‌های مخالف مبارزه می­‌کرد و جذب و اعزام نیرو به جنگ با عراق را به عهده داشت. پس از جنگ، بسیجیان حقوق بگیر برای سرکوب شورش‌های شهری آموزش دیدند و ده‌ها شورش شهری را سرکوب کردند. با افزایش منابع مالی، بسیج وارد سیاست شد گرچه هنوز کارکرد سرکوب خیابانی خود را نیز داشت.

آیت‌­الله­‌خمینی پیروزی انقلاب را مرهون مبارزه فرودستان، کوخ نشینان یا مستضعفان می‌دانست. اما علی خامنه‌ای حتی تعریف «مستضعف» را تغییر داد، او پس از اعتراضات آبان ۱۳۹۸ در دیدار با بسیجیان، خود و مقامات حکومتش را مستضعف نامید. اعتراضات ۹۷ به دلایل اقتصادی بود و «حکومت مستضعفان» پاسخ مطالبات مستضعفان را با گلوله و کشتار داد.

خامنه‌ای گفت: «مستضعفین را بد معنا می‌کنند؛ مستضعفین را به افراد فرودست یا حالا اخیرا، یعنی این چند سال اخیر باب شده، اقشار آسیب‌پذیر [معنا می‌کنند]، یعنی آسیب‌پذیران؛ نه، قرآن مستضعف را این نمی‌داند، قرآن می‌گوید: وَنُریدُ اَن نَمُنَّ عَلَی الَّذینَ استُضعِفوا فِی الاَرضِ وَنَجعَلَهُم اَئِمَّهً وَ نَجعَلَهُمُ الوارِثین؛ مستضعفین یعنی ائمه و پیشوایان بالقوه‌ عالم بشریت؛ این معنای مستضعفین است. کسانی که وارثان زمین و همه‌ موجودی زمین خواهند بود؛ بسیج مستضعفین این است. مستضعف یعنی آن کسی که بالقوه خلیفهالله در زمین است.»

رهبر جمهوری­ اسلامی از بسیجیان خواست که «در هیچ زمینه‌ای غافلگیر نشوند و بکوشند در همه محله‌ها حاضر باشند. مثل کمیته‌های انقلاب اسلامی در سال ۶۰ که در هر حادثه‌ای حضور داشتند.» سال‌هایی که برای بسیاری از ایرانیان از سیاه‌ترین سال‌های تاریخ معاصر ایران است. خامنه‌ای مردم معترض به افزایش ۳۰۰ درصدی قیمت بنزین را آدمهای «پست و حقیر و کوچک» لقب داد و از «بسیج مستضعفین» خواست تا با این مردم مستضعف برخورد قاطع کنند.

سردار حسین نجات، معاون فرهنگی سپاه نیز ۴ دی ۱۳۹۸ فرودستان ایرانی را افرادی «محصول حاشیه‌‌نشینی و بی‌سواد» توصیف کرد.

اعضای بسیج از میان معتقدان به نظام و شخص رهبر جمهوری ­اسلامی ایران انتخاب می‌­شوند. بسیج تشکیلاتی بزرگ برای تبادل امتیازات با وفاداری است، که همانند سپاه در پروژه‌های بزرگ دولتی دخالت می­‌کند. سلیمانی، رئیس بسیج ۲۵ مهرماه ۱۴۰۰ از ورود فعال این نهاد نظامی به بازار مسکن خبرداد و گفت: «طی تفاهم‌نامه با راه و شهرسازی، قرار شد سالانه ۱۰۰ هزار واحد» مسکن ساخته­‌شود.

چنانچه از شواهد پیداست این نهاد شبه‌نظامی نه چندان مردمی است و نه نسبتی با مستضعفین دارد.