مذاکرات هسته‌ای؛ چرا همه ناراضی برگشتند؟

زیتون ـ یلدا امیری: اولین دور مذاکرات اتمی در دولت ابراهیم رئیسی در حالی پایان یافت که کشورهای غربی مذاکرات را بی‌نتیجه نامیدند، رئیس تیم مذاکره‌کننده جمهوری اسلامی نیز به اختلافات اشاره کرد. علی باقری دلیل پایان سریع مذاکرات را خواسته طرف­‌های مقابل برای رایزنی با مقامات کشورشان ذکر کرد و گفت ما آمادگی داشتیم گفتگو را ادامه دهیم. او درباره عدم رضایت اروپا افزود: «طبیعی است ما قرار نیست چیزهایی بگوییم که مطابق دیدگاه‌­های آنها باشد.»

آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا به رویترز گفت که مذاکرات وین متوقف شد، زیرا جمهوری­ اسلامی در بازگشت و پایبندی متقابل به توافق و تعهداتش جدی نبود، او هشدار داد: آمریکا اجازه وقت‌کشی در مذاکرات برای توسعه برنامه اتمی نمی­‌دهد، اگر دیپلماسی شکست بخورد واشنگتن گزینه‌های دیگری را دنبال می­‌کند.

دیپلمات‌های فرانسه، بریتانیا و آلمان در بیانیه مشترکی «ناامیدی و نگرانی» خود از پیشنهادات جدید جمهوری­ اسلامی اعلام کرده و گفتند تهران «تغییرات زیادی» خواسته که با توافق ۲۰۱۵ هماهنگ نیست. پولیتیکو به نقل از دیپلمات‌ها نوشت؛ پیشنهادهای تهران مبنایی برای گفت‌وگو درباره احیای برجام و بازگشت متقابل به تعهدات، باقی نگذاشته تهران از تفاهمی که با تلاش سخت در شش مذاکره قبل بدست آمد، عقب‌نشینی کرده است. پیشنهادها مربوط به توسعه برنامه اتمی، ذخایر اورانیوم و سانتریفیوژهای پیشرفته است. خبرنگار وال‌استریت جورنال در رشته‌توییتی هم به نقل از یک دیپلمات از حذف تفاهم پیشین درباره گام‌های بازگشت به برجام خبر داد.

این اخبار تایید کننده اطلاعاتی است که پیش از شروع مذاکرات در اختیار «زیتون» قرار گرفت. دو مقام سازمان انرژی اتمی به «زیتون» خبر داد بودند که آیت‌الله خامنه‌ای مذاکرات را به ادامه فعالیت­‌های هسته­‌ای مشروط کرده و علی‌اکبر صالحی، رئیس پیشین این سازمان به او گفته که مذاکرات می­تواند شگردی برای خریدن زمان و توسعه هسته‌ای باشد.

بیشتر بخوانید:

مذاکرات هسته‌ای؛ علی‌اکبر صالحی به آیت‌الله خامنه‌ای چه گفت؟

مذاکرات هسته‌ای؛ ارعاب غرب یا اسقاط ایران

مذاکراتِ «اضطراری»

صادراتِ سوخت یا صادراتِ تحریم؟

بر اساس اخبار جدیدی که در اختیار «زیتون» قرار گرفته، اختیار هر گونه تصمیم‌‌گیری، اعمال نظر و حتی خبررسانی از مسئولان دولتی در سازمان انرژی اتمی و وزارت خارجه سلب شده­‌است. رهبر جمهوری ‌اسلامی تصمیمات کلان را ابلاغ کرده، در موارد ضروری مذاکره­‌کنندگان موظفند با شورای عالی امنیت ملی و علی شمخانی دبیر این شورا هماهنگی لازم را انجام دهند. در میان تیم مذاکره­ کننده محمد مرندی، که مشاور علی باقری است، بیشترین اختیار را دارد. او فرزند علیرضا مرندی، مشاور خامنه‌ای و رییس تیم پزشکی رهبر جمهوری اسلامی است.

بر اساس اخبار جدیدی که در اختیار «زیتون» قرار گرفته، اختیار هر گونه تصمیم‌‌گیری، اعمال نظر و حتی خبررسانی از مسئولان دولتی در سازمان انرژی اتمی و وزارت خارجه سلب شده­‌ است. رهبر جمهوری ‌اسلامی تصمیمات کلان را ابلاغ کرده، در موارد ضروری مذاکره­‌کنندگان موظفند با شورای عالی امنیت ملی و علی شمخانی دبیر این شورا هماهنگی لازم را انجام دهند.

به گفته یکی از مقامات سازمان انرژی اتمی، در جلسه‌‌ای با حضور عده‌­ای از مدیران هنگامی­‌ که بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی، بر رعایت بی­طرفی نسبت به اخبار آژانس و مذاکرات اصرار می­‌کند، با برخورد شدید یکی از مشاوران شمخانی مواجه ‌می‌شود.

این مقام سازمان انرژی اتمی به «زیتون» گفت که صالحی در این جلسه، حسن روحانی را رئیس جمهوری کم­‌جرات نامیده که تمام خواسته‌های غرب را می‌پذیرفت. صالحی گفته که قانون مجلس در مورد توسعه برنامه اتمی اهرم فشاری در مذاکرات است، اما روحانی اجرای قانون را به تعویق می‌انداخت. صالحی با بیان اینکه روحانی اجازه ساخت اورانیوم فلزی را نمی‌داد گفته که بدون اجازه رئیس جمهور وقت، تولید اورانیوم فلزی را آغاز کرده، بعداز دو ماه آیت­‌الله‌ خامنه‌ای در جلسه‌ای به دلیل تعویق ساخت اورانیوم فلزی به شدت روحانی را توبیخ می­‌کند. صالحی پیش از آنکه روحانی چیزی بگوید سریعا خطاب به خامنه‌ای می­‌گوید که ساخت اورانیوم فلزی آغاز شده اما گزارش آن به شما نرسیده است. اینگونه روحانی در برابر رهبر جمهوری‌ اسلامی و صالحی در برابر رئیس­‌جمهور تبرئه می­‌شود.

چرا این خبر مهم است؟

مطرح کردن عدم بازگشت به تعهدات برجامی در دور اول مذاکرات و بدون مقدمه­‌ چینی قبلی، نگران کننده و حامل دو پیام است، پیام نخست اینکه جمهوری اسلامی با قطعیت تصمیم خود را گرفته و می­‌خواهد به سلاح اتمی دست پیدا کند یا به حدی از غنی‌سازی برسد که امکانات کافی برای ساخت سلاح اتمی را در صورت لزوم داشته باشد. پیام دوم البته موضوعی ساده است؛ اینکه مقامات دولت کنونی از هنر دیپلماسی و مذاکره بی­‌بهره­‌اند. البته در هر دو صورت شکست مذاکرات کنونی سر آغاز دورانی سخت برای کشور و مردم ایران است. تصمیم کنونی خامنه‌ ای مبنی­‌ بر حفظ و ادامه توسعه اتمی، باعث لغو کامل برجام و بازگشت پرونده ایران به شورای امنیت و آغاز تحریم‌های بین‌­ المللی می­‌شود که قطعا اقتصاد ویران ایران را تا پرتگاه نابودی می­‌برد.

در این میان سلب اختیار مذاکرات از دولت انقلابی که برگزیده شخص رهبر جمهوری­‌ اسلامی است، نشان می‌دهد دوگانه دیپلماسی و میدان که در مصاحبه جواد ظریف افشا شد، بسیار عمیق است. رهبر جمهوری اسلامی به سپاهیانی چون علی شمخانی اعتماد بیشتری دارد تا چهره­‌های سیاسی خودی، البته نفوذ و سهم خواهی سپاه هم قابل انکار نیست.

با وجود آنکه نرمش قهرمانانه تصمیم شخص خامنه‌‌ای بود اما او همواره از سیاست خارجی روحانی انتقاد می­‌کرد و معتقد بود که خط قرمزهایش رعایت نمی­‌شود. خبرهای اخیر نشان می‌دهد که دولت روحانی در سیاست‌ خارجی، خصوصا مساله هسته‌ای آنچنان تضعیف شده بود که حتی صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی که توسط روحانی انتخاب شده بود جرات داشته اقدامی مانند تولید اورانیوم فلزی را بدون اجازه رئیس جمهور انجام دهد.

کمی عمیق­تر؛ سپاهیانی برای تمام فصول

آیت­ الله‌ خامنه‌ای صدها میلیارد دلار هزینه کرده تا در برابر غرب اهرم فشار و برای خود اقتدار بخرد. از سال ۱۳۹۸ که حکومت به صورت گام به گام تعهدات برجامی را کاهش داد، بسیاری از تحلیلگران این احتمال را مطرح کردند که رهبر جمهوری ‌اسلامی و اطرافیانش که تندروترین بخش حکومت هستند، از پیشرفت‌های هسته‌ای خود دست نمی­‌کشند.

سخنان فریدون عباسی، رئیس پیشین سازمان انرژی اتمی و نماینده کنونی مجلس، در سالگرد محسن فخری زاده نشان می‌دهد چرا جمهوری اسلامی برای توسعه هسته‌ای هزینه‌های گزاف می­‌پردازد و چرا غرب تا این اندازه نگران اقدامات حکومت است، عباسی از ایجاد سیستم تولید سلاح هسته‌ای با وجود فتوای منع خامنه‌ای خبر داد و گفت که مساله فقط کشور خودمان نیست، ما پشتیبان «جبهه مقاومت» هستیم، در واقع موضوع سلاح هسته‌ای به گروه‌های شبه‌نظامی مورد حمایت جمهوری اسلامی پیوند خورده‌است.

رهبر جمهوری­ اسلامی از دو سال پیش با مهندسی انتخابات مهره‌های خود را در مجلس و دولت چید. اما دولتی که تنها اوامر او را اجرا می‌کند، در مورد مذاکرات هسته‌ای بی‌اختیار است چون رهبر به سپاهیان اعتماد بیشتری دارد. حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه طرفدار مهمترین پروژه­ خامنه‌­ای یعنی «نفوذ منطقه‌ای» و «تمدن اسلامی» است، چهره‌ای امنیتی که با لباس دیپلماسی در وزارت خارجه کار می‌کند و همیشه با ظریف که منتقد سپاه و سلیمانی بود، اختلاف داشت. علی باقری، رئیس تیم مذاکرات چهره­ای«خودی» و «انقلابی» است که در دانشگاه امام صادق درس خوانده و برادر داماد خامنه‌ای است، باقری و سعید جلیلی از منتقدان مذاکرات هسته‌ای و برجام در دولت روحانی بودند. اما حالا سیاستمداران منتخب آقا روبروی سپاهیان دست به سینه در خدمتند.

شمخانی که ظاهرا نفوذ زیادی در مذاکرات اخیر دارد از سال ۱۳۹۲ دبیرشورای­ عالی امنیت ملی و نماینده رهبر جمهوری اسلامی در این شورا است او از سال ۱۳۵۸ فرمانده سپاه و مدتی نیز وزیر سپاه بود، او در دولت هفتم و هشتم وزیر دفاع شد، اگرچه شمخانی همواره چهره­ای اصولگرا بوده اما بسیاری او را میانه‌رو می‌­دانستند، شمخانی در جریان اعتراضات مردمی ۱۳۸۸ در برنامه­ای تلویزیونی حاضر نشد به معترضان عنوان فتنه­‌گر بدهد، اما اینکه شمخانی چرا به جمع تندروها پیوست مشخص نیست.

چندی پیش ویدئویی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که در آن محمود صادقی، نماینده سابق مجلس می‌گوید در جریان وقایع آبان ۱۳۹۸ به شمخانی گفته که «دارند مردم را در خیابان‌ها می­‌کشند» و پرسیده است که «اگر مردم به خانه نروند و در خیابان بایستند، می‌خواهید چه کنید» و شمخانی جواب داده «ولو بلغ ما بلغ [برای اتمام حجت] ما می‌زنیم».

دیپلمات­های غربی در پایان مذاکرات از عقب­‌نشینی جمهوری‌اسلامی از تفاهم شش مذاکره قبل خبر دادند. اما سایت نورنیوز متعلق به شمخانی پیش از مذاکرات از سخنان مذاکره‌کنندگان باخبر بود. نورنیوز روز دوم مذاکرات در گزارشی باعنوان «ارزش حقوقی پیش‌نویس حاصل از مذاکرات قبلی چقدر است؟» نوشت: «چون در شش دور مذاکره قبلی، توافقی صورت نگرفته و حاصل آن در حد یک پیش‌نویس با پرانتزهای باز باقی مانده، طبعا قابل بحث و مذاکره است.»

آیت الله خامنه‌ای با برنامه هسته‌ای و موشکی به دنبال نفوذ در خاورمیانه و برپایی تمدن اسلامی است، او ارتباط با غرب که به معنای همکاری با جامعه جهانی است را هزینه این جاه­‌طلبی می­‌کند به این امید که شرق به کمک جمهوری­‌اسلامی خواهدآمد، در حالی­که نگاهی به گذشته تاریخی نشان می­‌دهد همکاری با چین و روسیه تنها سرابی در دوردست است. چین و روسیه حاضر نخواهندشد به قیمت به خطرانداختن روابط خود با دنیای غرب و کشور‌های با نفوذ خاورمیانه با جمهوری­‌اسلامی همکاری کنند.