«درامای» پرستاری در ایران و نگاه «هنری» رهبر جمهوری اسلامی

زیتون ـ فروغ ایزدی: رهبر جمهوری اسلامی روز گذشته در دیدار با پرستاران، طبق روال سال‌های گذشته موضوع «کمبود پرستار در کشور» و مطالبات آنها را به زبان آورد در حالی که به گفته دبیرکل خانه پرستار ۱۰۰ هزار پرستار «بیکار» در ایران وجود دارد. پرستارانی که به دلیل عدم امنیت شغلی و دستمزد پایین، اغلب به دنبال مهاجرتند. آمار خروج روزی ۵۰۰ پرستار از ایران به تازگی یک موج خبری ایجاد کرده است.

آیت‌الله خامنه‌ای مدعی شد که مطالبه اصلی پرستاران در یک جمله «تقویت جامعه پرستاری» است. این حرف غلطی نیست اما عجیب است که مطالبه یک قشر از نیروی کار از زبان رهبر یک کشور که سیاست‌گذار برنامه‌های راهبردی و کلیدی و در واقع مخاطب این مطالبات است بیان شود. پرستاران سال‌هاست که این خواسته را در تجمعات تکرار می‌کنند اما چون راه به جایی نمی‌برند مهاجرت از ایران را برمی‌گزینند.

اوج همراهی رهبر با این قشر هم در این جمله متبلور شد که از نظر او «سختی‌های کار پرستاران مایه‌های دراماتیک دارد. می‌شود از اینها برنامه‌های هنری جذاب ساخت».

سال گذشته هم رهبر جمهوری اسلامی در پیام خود به مناسبت روز پرستار گفته بود:«از جمله کارهای خیلی خوب، استخدام پرستار است. من البتّه این را شاید در سه چهارسال پیش یک وقتی به مسئولین محترم گفتم که باید حدود ۳۰ هزار پرستار را استخدام کنید؛ مشکلاتی داشتند و مُتعذّر شدند به آن مشکلات و نشد.» مشکل استخدام پرستاران به رغم گفتاردرمانی مسئولان در ایران و دادن وعده وعیدها، همچنان به قوت خود باقی است و هیچ تغییری در وضعیت آنان صورت نگرفته که هیچ، تعدادی از پرستاران در دوران کرونا اخراج هم شدند.

طی دو سال اخیر و با تاخت و تاز کرونا در کشور مشکلات کادر درمان و بالاخص پرستاران حادتر از قبل هم شد. در پاییز سال ۹۹ خبرهای متعددی از اعتراض پرستارانی مخابره شد که در روزهای ابتدای شیوع ویروس کرونا با فراخوان دانشگاه علوم پزشکی برای تأمین نیروی انسانی مورد نیاز مراکز درمانی با وعده قرارداد یکساله و جذب در بیمارستان‌های دولتی از پست‌های قبلی خود در بیمارستان‌های خصوصی استعفا داده و در نهایت با قراردادهای ۸۹ روزه و اخراج، مواجه شده بودند. 

بیشتر بخوانید:

چرا سعید نمکی «اشتباهی» است؟

حال دبیرکل پرستاری ایران، محمد شریفی‌مقدم، حدود ده روز قبل از سخنرانی رهبر به باشگاه خبرنگاران جوان گفت:« جمعیت پرستار کشور باید بیش از دو برابر وضعیت موجود باشد تا به کف استانداردهای بین‌المللی برسیم. ما ۱۰۰ هزار نیروی پرستار بیکار در کشور داریم و این در حالی است که کمبود پرستار در بیمارستان‌های کشور بسیار محسوس است اما متاسفانه هیچ اقدامی برای جذب نیروی پرستار انجام نشده است.»

افزایش ۳۰۰ درصدی مهاجرت پرستاران

اگر چندین موج مهاجرتِ ایرانیان بعد از انقلاب را در نظر بگیریم؛ مهاجرت‌های پس از سرکوب‌های سیاسی دهه ۶۰، بعد از اعتراضات سال ۸۸ و یا در دوران کرونا و سخت‌تر شدن شرایط اقتصادی و سیاسی داخل کشور طی ۳- ۴ سال اخیر، به نظر می‌رسد هر کدام از این موج‌ها گروه‌های خاصی را تشویق به مهاجرت کرده‌اند. با وجود این بیراه نیست اگر بگوییم پرستاران در همه این موج‌ها یکی از پرتعدادترین گروه‌ها بوده‌اند. به گفته معاون پرستاری وزارت بهداشت تنها در سال ۹۹ معادل ۳۰ دانشکده پرستاری، نیروی کار پرستار تربیت شده از ایران خارج شدند. بخشی از این تمایل شدید به رفتن ناشی از عدم جذب آنان با شرایط و حقوق و مزایای کافی در سیستمی است که به اذعان خود مسئولان دچار «کمبود محسوس پرستار» است. این کمبود محسوس موجب افزایش فشار به نیروهای موجود، آسیب‌های جسمی و روانی به آنان و در نهایت تصمیم آنها برای خروج خواهد شد.

به گفته معاون پرستاری وزارت بهداشت تنها در سال ۹۹ معادل ۳۰ دانشکده پرستاری، نیروی کار پرستار تربیت شده از ایران خارج شدند.

مطابق آخرین پژوهش‌ها، ایران ۱۳۳ هزار و ۶۵۷ پرستار دارد که ۸۶ درصد از آنها زن و بین ۳۵ تا ۵۴ ساله هستند. رییس هیات مدیره نظام پرستاری تهران فروردین سال جاری اعلام کرد ماهانه ۵۰۰ پرستار به دلیل حقوق پایین در ایران کشور را ترک و مهاجرت می‌کنند.

آرمین زارعیان، رییس هیات مدیره نظام پرستاری تهران، طی گفت‌وگویی با خبرگزاری دانشجو گفت: «اغلب پرستاران ایرانی به کشورهای آمریکای شمالی مثل کانادا، سوئد در اروپا و همچنین برخی از کشورهای حوزه خلیج فارس مهاجرت می‌کنند. پرستاران نمی‌آیند حقوق ۵ هزار یورویی دیگر کشور‌ها را رها کنند و با حقوق بخور نمیر فعلی که به آن‌ها پرداخت می‌شود، نمی‌توان مانع خروج پرستاران از کشور شد.»

محمد شریفی مقدم، دبیرکل خانه پرستاری ایران هم در گفت‌وگو با روزنامه همشهری در این‌باره گفت: «آمار مهاجرت پرستاران احتمالا نسبت به گذشته، ۲۰۰ تا ۳۰۰ درصد افزایش داشته است و این به خاطر جذابیت کشورهای مرجع و تسهیل و تسریع در فعالیت پرستاران مهاجر است و در کشور ما هم شرایط بد است و پرستاران امنیت شغلی ندارند.»

به گفته شریفی‌مقدم کشورهای اروپایی که شاخص‌شان به‌ازای هر هزار نفر ۹ تا ۱۰ پرستار است، در شرایط فعلی دنیا در حال جذب نیروی بیشتر برای افزایش این شاخص‌ها هستند. اگر پیش‌تر پرستاری قصد مهاجرت به این کشورها را داشت باید یک تا یک‌ونیم‌سال در چرخه جذب قرار می‌گرفت و مولفه‌هایی مانند آیلتس با نمره بالا را می‌داشت، اما در ایام کرونا سختی‌های کشورهای مقصد برای جذب پرستار در این مولفه‌ها به‌شدت کاهش یافته و در مقابل حقوق پرستاران را افزایش داده‌اند. ایران اما نتوانسته به کف استاندارد که ۳ پرستار برای هر هزار نفر است هم دست پیدا کند و در این شرایط نه‌تنها پرستاری جذب نمی‌شود، بلکه سختی کار نیز افزایش پیدا کرده است.

به گفته دبیرکل خانه پرستاری ایران، دریافتی «یک روز کار در بیمارستان‌های اروپایی مصادف با یک‌ماه حقوق پرستار ایرانی است و مسلما در چنین شرایطی شاهد افزایش مهاجرت‌ها هستیم.»

خروج ۷ هزار پرستار از چرخه کادر درمان در دوران کرونا

خامنه‌ای در سخنرانی روز گذشته خود باز هم از موضع یک مطالبه‌گر و نه مسئول، گفت:« قضیه کرونا نشان داد که اگر جامعه پرستاری تقویت نشود، در بزنگاه‌ها ضربه خواهیم خورد.»

در بزنگاه کرونا که همه کشورهای جهان در پی استخدام و جذب و مهمتر از همه ایمنی پرستاران و کادر درمان بودند، بیمارستان‌ها در ایران چند هزار پرستار خود را از دست دادند.

محمد میرزابیگی، رییس کل سازمان نظام پرستاری، درباره میزان درگیری این قشر با بیماری کرونا گفت: «در ایران در واقع یک پرستار مجبور است بار حداقل چهار پرستار را به دوش بکشد. با این همه کمبود شدید و مزمن نیرو، از سال قبل، کرونا هم آمد و  بالغ بر ۷۵ هزار نفر از کادر پرستاری به کرونا مبتلا شدند. بیشتر از هفت هزار پرستار هم به علت ابتلا به کرونا از گردونه خدمت رسانی خارج شدند.»

به گفته او کرونا و عوارض به جای مانده از آن و به علاوه محدودیت ناشی از لباس، دوری خانواده، مرگ بیشتر از ۱۰۵ نفر از کادر پرستاری و مواردی شبیه این فضای بسیار سختی را برای پرستاران ایجاد کرد.

۱۶ هزار پرستار بازنشسته جایگزین نداشتند

بازنشستگی پرستاران و جایگزین نشدن نیروی کار جدید به جای بازنشستگان هم یکی دیگر از دلایل وارد شدن فشار کمرشکن بر کادر پرستاری در ایران است. به گفته میرزابیگی «در سه تا چهار سال گذشته تا اواخر سال قبل و اول امسال هیچ نیروی پرستار جدیدی در بیمارستان‌ها استخدام نشده، از طرفی تعداد زیادی از پرستاران در سنوات اخیر بازنشسته شده‌اند که تعداد آن‌ها در سه سال گذشته حدود ۱۶ هزار نفر از گروه پرستاری بدون جایگزینی بوده است.»

تعداد زیادی از پرستاران در سنوات اخیر بازنشسته شده‌اند که تعداد آن‌ها در سه سال گذشته حدود ۱۶ هزار نفر بدون جایگزینی بوده است.

در اواسط فروردین سال گذشته، دکتر خلیل علیزاده رئیس بیمارستان خصوصی آتیه، خبر داد که ۶۰۰ نفر از ۱۲۰۰ نفر کادر درمان این بیمارستان لغو قرارداد می‌شوند و باقی نیز ۲۰ روز دستمزد بدون کارانه و مزایا خواهند گرفت. در آن زمان سازمان نظام پرستاری، این اقدام مدیران بیمارستان‌های خصوصی را «قدرناشناسانه و ناجوانمردانه» و لکه ننگی خواند که در تاریخ کشور باقی خواهد ماند. با وجود این در همان زمان حریرچی، معاون وزیر بهداشت وقت درباره‌ی اخراج پرستاران در بیمارستان‌های خصوصی گفت: «در کل دنیا، بخش‌‌های خصوصی زیادی نیروهای خود را تعدیل کردند که متولی آن وزارت رفاه است و قانون کار در این رابطه حاکم است. ما در این رابطه کار ویژه‌ای نداریم. تنها می‌توانیم به بیمارستان‌های خصوصی توصیه کنیم در دوره مشکلات با همدیگر مدارا کنید.»

کرونا همچنان می‌تازاند و هر از چندگاهی با یک جهش جدید دنیا را در بهت و ترس فرو می‌برد. تلاش برای تجهیز خط اول مبارزه با این اپیدمی و تقویت و افزودن بر نیروهای خط مقدم از یک سو و راضی نگاه داشتن آنها برای ماندن در همانجا از سوی دیگر در دستور کار اغلب کشورهای جهان قرار دارد. آثار این تلاش در آمار پرستارانی که از کادر درمان ایران رانده شده و جذب دیگر کشورها می‌شوند به خوبی مشهود است. در ایران اما به نظر می‌رسد با وجود اینکه رهبر جمهوری اسلامی از پشت تریبون و از جایگاهی طلبکارانه حق پرستاران را می‌خواهد، تا کشور در «بزنگاه» ضربه نخورد، اراده‌ای برای تحقق این مهم وجود ندارد، چرا که مخاطب این بایدها، خود آن را خطاب به یک دیگریِ مجهول بیان می‌کند و در نهایتِ همدردی‌اش در آن بن‌مایه «دراماتیک» برای آثار هنری می‌بیند.