زیتون ـ یلدا امیری: دور جدید مذاکرات هسته‌ای از پنجشنبه گذشته آغاز شد و همچنان در جریان است. در روزهای گذشته مذاکره­‌کنندگان غربی بارها از خواسته­‌های حداکثری و فرا برجامی جمهوری اسلامی سخن گفته­‌اند، در مقابل مقامات حکومت ایران تلاش داشتند فضای مذاکرات را مثبت جلوه دهند. اما روز سه شنبه ۲۳ آذر با انتشار بیانیه مشترک سه کشور اروپایی و موضع­گیری غرب در جلسه شورای امنیت سازمان ملل، جمهوری اسلامی وارد فاز دفاعی شد.

 نمایندگان دائم بریتانیا، آلمان و فرانسه در سازمان ملل متحد در بیانیه‌ای مشترک هشدار دادند که پایان توافق برجام نزدیک است، جمهوری اسلامی باید بین فروپاشی برجام و توافق عادلانه یکی را انتخاب کند و افزودند که جمهوری اسلامی به طور بی‌سابقه‌ای برنامه هسته‌ای خود را توسعه داده و دسترسی بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را به تاسیسات هسته‌ای برای نظارت مختل کرده است.

به دنبال این بیانیه، سفیر آمریکا در سازمان ملل، در نشست شورای امنیت از مواضع حداکثری جمهوری اسلامی انتقاد کرد و تسریع پیشرفت­های اتمی نظام را مشکوک دانست. همزمان رزماری دی‌کارلو، معاون سیاسی دبیر کل سازمان ملل، در این نشست از ایران خواست که گام‌های غیرمنطبق با تعهدات هسته‌ای‌اش را «معکوس کند» و گفت، ذخایر اورانیوم غنی‌شده در ایران بسیار فراتر از سطح تعیین شده است.

رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز گفت که محدودیت فعالیت بازرسان این نهاد همراه با نگرانی در مورد افزایش تولید اورانیوم با خلوص مورد استفاده در تسلیحات اتمی «باعث ابهام جهانی» شده و افزود: «رهبران ایران باید بدانند که برای جلب احترام جامعه بین‌المللی به هیچ وجه نمی‌توانند از بازرسی‌های کامل و دقیق آژانس طفره بروند.»

به دنبال هشدارهای تهدید آمیز مقامات غربی، حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه جمهوری اسلامی از توافقی خوب با آژانس خبر داد. وبسایت نورنیوز متعلق به علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی در خبری «اختصاصی» نوشت که اجازه جایگزینی دوربین­‌های آسیب دیده در مجتمع اتمی تسا به آژانس داده شده و آنرا اقدامی «داوطلبانه» نامید. آژانس تاکنون بارها خواهان تعویض این دوربین‌ها شده بود.

رهبر جمهوری اسلامی مذاکرات را به ادامه فعالیت‌های هسته‌ای مشروط کرده و علی‌اکبر صالحی، رئیس پیشین این سازمان به او گفته که مذاکرات می‌‌تواند شگردی برای خریدن زمان و توسعه هسته‌ای باشد.

پیش از این یکی از مقامات سازمان انرژی اتمی به «زیتون» اطلاع داده بود که اختیار تصمیم‌‌گیری در جریان مذاکرات از دولت سلب شده و به شورای عالی امنیت ملی و شمخانی واگذار شده است.این مقام مسئول در گفتگوی اخیرش با «زیتون» گفت که کیوان خسروی، سخنگوی دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی و مشاور شمخانی، مسئول ارتباط مستقیم با علی باقری، مذاکره کننده ارشد جمهوری اسلامی و ابلاغ تصمیمات در مورد مذاکرات است.

بر اساس اطلاعات تازه‌ای که توسط منابع سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی در اختیار «زیتون» قرار گرفته است، دوربین­‌های آسیب دیده کلیدی‌ترین دوربین‌های نظارتی آژانس بودند که بر حساس‌­ترین بخش­های مجتمع تسا تمرکز داشته‌اند، به گفته این منابع دوربین‌های آسیب دیده در بخش­‌های مرتبط با فعالیت‌های نظامی و غنی‌سازی اورانیوم نصب شده بودند. چنانچه از شواهد پیداست بعید است صدور اجازه جایگزینی دوربین‌های آسیب دیده حاکی از عقب‌نشینی نظام باشد، بلکه اقدامی برنامه‌ریزی شده در جهت ادامه مذاکرات و خریدن زمان است.

پیش از آغاز مذاکرات یکی از مقامات سازمان انرژی اتمی به «زیتون» اطلاع داده بود که رهبر جمهوری اسلامی مذاکرات را به ادامه فعالیت‌های هسته‌ای مشروط کرده و علی‌اکبر صالحی، رئیس پیشین این سازمان به او گفته که مذاکرات می‌‌تواند شگردی برای خریدن زمان و توسعه هسته‌ای باشد.

چرا این خبر مهم است؟

گفته می­‌شود « شرکت تکنولوژی سانتریفوژ ایران» (تسا) در کرج، مرکز ساخت قطعات سانتریفیوژ است، اما بر اساس اظهارات منابع زیتون و حساسیتی که نسبت به این مرکز وجود دارد، به نظر می‌رسد اهمیتی فراتر از این داشته باشد. روزنامه وال استریت ژورنال ۲۵ آبان در گزارشی نوشت؛ با نگاهی به تاسیسات کلیدی این مجتمع می‌توان دریافت که آنها می‌توانند در صورت تمایل مخفیانه به ساخت تسلیحات مشغول شوند؛ هر چند در حال حاضر شواهدی برای ساخت سلاح هسته‌ای وجود ندارد. حمله «پهبادی» به مجتمع تسا که ایران آن را به اسرائیل نسبت داده، دوم تیرماه امسال رخ داد. در این حمله چند دوربین آژانس به شدت آسیب دید. جمهوری اسلامی تا کنون به در خواست­‌ها و هشدارهای آژانس، آمریکا و کشورهای اروپایی برای جایگزین کردن دوربین­‌های آسیب دیده یا تعویض کارت حافظه آنها پاسخ منفی می‌داد.

بیانیه کشورهای اروپایی عضو برجام و سخنرانان در جلسه شورای امنیت تهدیدی علنی علیه جمهوری اسلامی بود، به نظر نمی­‌رسد که آیت‌الله خامنه‌ای و اطرافیان تندرو او در حال حاضر آمادگی فروپاشی برجام و پایان مذاکرات را داشته باشند، این هشدارها به معنای ارجاع سریع پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت و آغاز تحریم‌های بین‌المللی است. دولت جو بایدن که همواره منتقد سیاست فشار حداکثری دونالد ترامپ بود حالا می‌گوید برای اجرای سخت‌گیرانه تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی آماده می‌شود. دادن امتیاز مهمی چون جایگزین کردن دوربین‌های مجتمع اتمی تسا نشان می‌دهد که مقامات جمهوری اسلامی ریسک بالای این خطر را درک کرده‌اند.

البته بعید است که اسلامگرایان تندرو در ایران حاضر باشند پیشرفت­‌هایی که تاکنون بدست آورده‌اند را به سادگی واگذار کنند. رفتار جمهوری اسلامی در مذاکرات نشان می­‌دهد خریدن زمان اولویت اول آیت­‌الله خامنه‌ای است، ظاهرا جمهوری­ اسلامی می‌­خواهد با رسیدن به غنی سازی ۹۰ درصدی در آستانه دستیابی به سلاح اتمی قرار بگیرد در عین حال نظارت‌های آژانس را بپذیرد و با استفاده از این اهرم مطالبات حداکثری خود را در مذاکرات مطرح کند، در صورت مخالفت و عدم نرمش غرب نیز می‌­تواند با دستیابی به سلاح اتمی به قدرت اول خاورمیانه تبدیل شود.

کمی عمیق‌­تر؛ آشی که ترامپ برای جهان پخت

سیاست خارجی یکجانبه گرایانه دونالد ترامپ رئیس جمهور پیشین آمریکا در جهانی که متاثر از مولفه‌های تاثیرگذار متکثر است، فاجعه‌ای به نام بن‌بست برنامه اتمی جمهوری اسلامی را بوجود آورد. دولت آمریکا چندین بار اعلام کرده که شرط لغو تحریم‌ها، بازگشت ایران به تعهداتش است. اما جمهوری اسلامی نه تنها قصد بازگشت به تعهدات را ندارد بلکه توقع دارد تمامی تحریم‌ها لغو شود و خواهان دریافت ضمانت از سوی رئیس جمهور آمریکا برای باقی ماندن این کشور در برجام حتا پس از انتخابات سال ۲۰۲۴  است، ضمانتی که جو بایدن حتا اگر هم بخواهد از نظر قانونی نمی‌تواند بدهد. همین درخواست‌ها گمانه زنی در مورد خریدن زمان توسط جمهوری اسلامی را تقویت می‌کند.

بیشتر بخوانید:

مذاکرات هسته‌ای؛ چرا همه ناراضی برگشتند؟

مذاکرات هسته‌ای؛ علی‌اکبر صالحی به آیت‌الله خامنه‌ای چه گفت؟

صدور اجازه جایگزین کردن دوربین‌های آسیب دیده مجتمع تسلا نیز نشانه دیگری از تمایل ایران برای کش دادن مذاکرات است. این مجتمع از آن جهت مهم است که جمهوری اسلامی یک ماه و نیم پس از حمله پهپادی با بازیابی توان ساخت سانتریفیوژ در این مجتمع به تولید آنها شتاب داد. برخی از دیپلمات‌های غربی معتقد بودند اگر تهران تصمیم بگیرد یک برنامه مخفیانه تسلیحات اتمی را پیش ببرد، با این فعالیت‌ها می‌تواند به آن جامه عمل بپوشاند.

ظاهرا علی خامنه‌‌ای عجله‌ای برای دستیابی به توافق در مذاکرات ندارد و اگر توافق میسر نشود رهبر جمهوری اسلامی از تبدیل کردن ایران به کشوری با یک «اقتصاد جنگی خودکفا» ابایی ندارد. با وضع تحریم‌های بین‌المللی و یا تداوم تحریم‌های کنونی، در کنار ناکارآمدی سیاست‌های اقتصادی چهار دهه جمهوری اسلامی اقتصاد ایران به سوی فلاکت کشیده‌ شده و سفره مردم کوچک‌تر می­‌شود، تصویری هولناک که کارگزاران جمهوری اسلامی با توسل به سرکوب چندان نگران آن نیستند.