ایرلو یا شهلایی؟ یک تیر و دو نشان

زیتون ـ سولماز ایکدر: خبر کوتاه مرگ حسن ایرلو که در ساختار رسمی جمهوری اسلامی او را «سفیر ایران در صنعا» می‌خوانند، طی روزهای گذشته در منابع خبری رسمی داخل کشور انعکاس وسیعی یافت.

بر اساس گزارش‌های رسمی حسن ایرلو، سفیر ۶۳ ساله ایران در صنعا بر اثر ابتلا به کویید-۱۹ و در پی «کارشکنی‌های عربستان سعودی» در صدور اجازه خروج او از یمن در گذشته است. هرچند در دوران پاندمی مرگ یک فرد بر اثر ابتلا به بیماری کرونا چندان غریب به نظر نمی‌رسد اما مقامات جمهوری با تاکید بر قصور عربستان سعودی مرگ ایرلو را «شهادت» خواندند.

حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران نیز در مراسم تشییع سفیر پیشین ایران در صنعا که روز گذشته (چهارشنبه) در تهران برگزار شد به «دیر تصمیم گرفتن و تعلل عربستان برای انتقال او به ایران» اعتراض کرد.

وزیر امور خارجه ایران در این رابطه گفته بود: «عربستان در انتقال ایرلو دیر تصمیم گرفت و برخی دستگاه‌های این کشور تعلل کردند و بر اساس کنوانسیون‌های بین‌المللی اعتراض خود را اعلام خواهیم کرد.»

این در حالی است که ترکی المالکی، سخنگوی ائتلاف به رهبری عربستان سعودی در بیانیه‌‌ای اعلام کرد که ریاض به دلایل «انسانی» خروج سفیر ایران «نزد حوثی‌ها را به واسطه یک کشور دوست تسهیل کرد.»

سخنگوی ائتلاف عربی، گفت که نیروهای ائتلاف پس از «وساطت دیپلماتیک عمان و عراق و آگاهی از شرایط بیماری ایرلو، در کمتر از ۴۸ ساعت خروج او را از یمن تسهیل کردند.»

اما حسن ایرلو کیست که مرگ او در دوران همه‌گیری توانسته است روابط بین دو کشور را بیش از پیش پیچیده کند.

چرا این خبر مهم است؟

اولین بار این خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی، ایرنا، بود که روز سه‌شنبه ۳۰ آذر در گزارشی حسن ایرلو را همان عبدالرضا شهلایی معرفی کرد. ایرنا در گزارشی که به سرعت از خروجی خبرگزاری حذف شد، در خصوص ایرلو نوشت که او از «فرماندهان مقاومت» بود. در بخش دیگری از این گزارش آمده بود که حسن ایرلو یا همان عبدالرضا شهلایی از همرزمان قاسم سلیمانی، فرمانده پیشین سپاه قدس بوده است.

عبدالرضا شهلایی، از معاونان نیروی قدس بود و به دلیل «نقش داشتن در حملات به نیروهای آمریکایی‌ها و متحدان آنها علاوه بر برنامه‌ریزی کشتن تعداد زیادی از سربازان ائتلاف در عراق»، از سال ۲۰۰۸ توسط آمریکا در لیست «تحریم‌ها» قرار گرفت. ایالات متحده همچنین در دوران ترامپ ۱۵ میلیون دلار برای کسب اطلاعات درباره او و شبکه تحت فرماندهی‌اش پاداش تعیین کرده بود.

پیشتر یک مقام آمریکایی به خبرگزاری اینترسپت گفته بود که در شب ۳ ژانویه ۲۰۲۰، ارتش آمریکا در رابطه با ترور قاسم سلیمانی در حمله هوایی به فرودگاه بین‌المللی بغداد، اقدام به حمله برای ترور شهلایی از طریق هواپیمای بدون سرنشین کرد. این حمله به محل استقرار شهلایی موفقیت‌آمیز نبود.

در ۱۰ ژانویه ۲۰۲۰، وزارت امور خارجه آمریکا به «اقدام عملی برای ترور شهلایی» اعتراف کرد.

از سوی دیگر اما برخی از حساب‌های کاربری منتسب به حوثی‌های یمنی در توییتر پس از انتشار خبر مرگ حسن ایرلو مدعی شدند که نباید مسئله را به ابتلا به کویید-۱۹ تقلیل داد بلکه «تروری» دیگر صورت گرفته است.

همچنین وال‌استریت ژورنال به نقل از «مقام‌های محلی» نوشته بود که ایرلو تا چند روز پیش از مرگ همچنان در حال برگزاری جلسات در یمن بوده و هیچ نشانه‌ای از ابتلا به کرونا در او وجود نداشته است.

کمی عمیق‌تر؛ مرگ «با برکت»

حسن ایرلو و عبدالرضا شهلایی در دو لیست جداگانه از تحریم‌های آمریکا قرار داشتند. همچنین برخی جزئیاتی که به صورت رسمی از زندگی این دو فرمانده سپاه منتشر شده است مانند تاریخ تولد با یک‌دیگر هم‌خوانی ندارد،لذا احتمال یکی بودن این دو فرد برخلاف آنچه در منابع غیر رسمی منتشر می‌شود چندان قوی نیست.

سردار سپاهی با نام حسن ایرلو که به تازگی درگذشته است و سفیر ایران در یمن خوانده می‌شود به صورت رسمی سفیر جمهوری اسلامی نبوده است. حسن ایرلو پاییز ۹۷ به صورت مخفیانه به یمن رفت؛ او برخلاف قوانین دیپلماتیک استوارنامه سفارت خود را به دولت رسمی یمن در صنعا تقدیم نکرده بود. در بهترین شرایط می‌توان حسن ایرلو را نماینده جمهوری اسلامی در بین حوثی‌های یمن خواند.

پیش از این قرارگاه سایبری عمار، حسن ایرلو را از چهره‌های نزدیک به قاسم سلیمانی و از افراد موثر در معادلات سال‌های اخیر یمن به ویژه سازمان‌دهنده نیروهای حوثی تحت عنوان «انصارالله یمن» خوانده بود.

طی سال‌های گذشته نام حسن ایرلو به کرات در رسانه‌های وابسته به سپاه پاسداران از جمله تسنیم و فارس و رسانه‌های غیر رسمی مانند قرارگاه عمار منتشر شده است. قرارگاه سایبری عمار، طی گزارشی حسن ایرلو را از چهره‌های نزدیک به قاسم سلیمانی، فرمانده سابق نیروی قدس سپاه و از افراد موثر در معادلات سال‌های اخیر یمن به ویژه سازمان‌دهنده نیروهای حوثی تحت عنوان «انصارالله یمن» خوانده بود.

پیش از انتشار خبر مرگ حسن ایرلو برخی از منابع، از حمله وسیع ائتلاف به رهبری عربستان را به مقر حوثی‌های یمن و حسن ایرلو خبر داده بودند. وب‌سایت رجانیوز در گزارشی در این رابطه نوشت: «در چند روز گذشته جنگنده‌های سعودی در صنعا با لو رفتن محل استقرار ایشان اقدام به بمباران آن منطقه کرده بودند.» این گزارش هم اندکی پس از انتشار از وب‌سایت رجانیوز حذف شد.

همچنین از ماه‌های گذشته اخباری مبنی بر بروز اختلاف بین حوثی‌های یمن بر سر نقش جمهوری اسلامی در جنگ داخلی این کشور منتشر شده بود.

مقامات رسمی جمهوری اسلامی تا کنون در خصوص هیچ یک از گمانه‌زنی‌هایی که در خصوص یکی بودن ایرلو و شهلایی همچنین نحوه‌ی مرگ فردی که او را «سفیر ایران در یمن» می‌خوانند، اظهار نظر نکرده است.

اما یکی دانسته شدن این دو شخصیت برای جمهوری اسلامی این منفعت را در پی دارد که یکی از مهره‌های کلیدی سپاه پاسداران در کشورهای عربی با گمان مرگش از «لیست سیاه آمریکا» خارج می‌شود.

در حالی که به راحتی می‌توان ردپای حسن ایرلو را در رسانه‌های رسمی کشور یافت، عبدالرضا شهلایی مرد مرموز سپاه پاسداران است. تا کنون جز یک عکس بدون کیفیت٬ هیچ عکسی از او در رسانه‌ها منتشر نشده است.

عبدالرضا شهلایی در دوران جنگ ایران و عراق از فرماندهان قرارگاه برون‌مرزی رمضان بود. قرارگاه رمضان در دوران جنگ ایران و عراق در سال ۱۳۶۳ در کرمانشاه تأسیس شد. هدف از تأسیس قرارگاه رمضان هماهنگ کردن فعالیت­‌های نظامی ایران در درون خاک کردستان عراق و همکاری با گروه‌­های کرد عراقی مخالف صدام حسین بود.

یکی دانسته شدن این دو شخصیت برای جمهوری اسلامی این منفعت را در پی دارد که یکی از مهره‌های کلیدی سپاه پاسداران در کشورهای عربی به گمان مرگش از «لیست سیاه آمریکا» خارج می‌شود.

این قرارگاه پس از پایان جنگ به کار خود ادامه داد. عبدالرضا شهلایی پس از سقوط صدام حسین در سال ۱۳۸۲ همراه با محمد جعفری صحرارودی، رییس دفتر علی لاریجانی رییس وقت مجلس، برای طراحی عملیات علیه نیروهای آمریکا و سازمان مجاهدین خلق به عراق رفت.

به رغم اینکه تعداد کثیری از فرمانده‌هان قرارگاه رمضان طی سال‌های گذشته تبدیل به چهره‌های مطرح سیاسی شدند از جمله محمدباقر ذوالقدر و محمدرضا نقدی ایرج مسجدی، محمد جعفری صحرارودی، اما هیچ سابقه‌ای از عبدالرضا شهلایی در قرارگاه رمضان، جز عضویت او در این قرارگاه در دست نیست.

تنها بر اساس شواهد و قرائن و همچنین سخنان نمایندگان ویژه آمریکا در امور ایران، می‌توان گفت که عبدالرضا شهلایی دست‌کم از زمان تصرف صنعا به دست شبه‌نظامیان حوثی، یعنی از زمستان ۱۳۹۳، مسئول پرونده یمن در نیروی قدس سپاه پاسداران بوده است.

حال انتشار غیر رسمی خبر مرگ او بر اثر ابتلا به کرونا یا بمباران مواضع حوثی‌ها در یمن می‌تواند یکی از دفترهای پرونده‌ای چند ساله را در تخاصم بین ایران و آمریکا ببندد. اما مشکل اینجاست که جمهوری اسلامی به صورت رسمی نیز نمی‌تواند تایید کند که چنین فرمانده بلندپایه‌ای به صورت مستقیم یا غیر مستقیم، توسط آمریکا و عربستان سعودی کشته شده است چرا که اعتراف به چنین موضوعی بیش از پیش «عمق نفوذ استراتژیک جمهوری اسلامی» را زیر سوال می‌برد. در صورت اعتراف به این موضوع جمهوری اسلامی باید پاسخی برای اقناع افکار هوادارانش بیابد و احتمالا مقامات جمهوری اسلامی می‌دانند که نمی‌توانند «عین الاسد» دیگری بیافرینند. پس چه بهتر که با استفاده از تیر مرگ حسن ایرلو دو نشان «سفید کردن» عبدالرضا شهلایی و پنهان کردن «ضعف امنیتی جمهوری اسلامی» را بزنند.