زیتون ـ یلدا امیری: گذرگاه مذاکرات برای رسیدن به توافق هستهای که در ابتدا مسیری سنگلاخ و صعب‌العبور به نظر می‌رسید، ظاهرا در دقیقه ۹۰ هموارتر شده، درحالی که داور سوت به دست ایستاده و ساعت را نگاه می‌کند، نشانه‌های نرمش از سوی جمهوری‌اسلامی و آمریکا پدیدار است، نرمشی که همزمان با نزدیکی و نفوذ شرق در جمهوری‌اسلامی انجام می‌شود.
به نظر میرسد دولت بایدن و حکومت ایران در راستای منافعی غیرمشترک و حتی متضاد، قصد دارند برای دستیابی به توافق، مدتی تخاصم را کنار بگذارند، البته نظام اسلامی که رهبر آن همواره آمریکا را «شیطان بزرگ» نامیده، با فرمانبرداری از شرق و اخطار و اجبار چین و روسیه به این مسیر پا نهاده‌است.
همزمان کشورهای غربی هشدار می‌دهند که فرصتی باقی نمانده‌است؛ وزیرخارجه بریتانیا تهدید کرده که «بن‌بست خطرناکی» در پیش است، وزیرخارجه آمریکا اخطار داده که جمهوری اسلامی در چند هفته به «نقطه گریز هستهای» میرسد، وزیر خارجه آلمان از «بسته شدن پنجره» سخن گفته و وزیر خارجه فرانسه زمان را «حیاتی» دانسته‌است.
نکته قابل توجه در این میان توسل وزیر خارجه آمریکا به روسیه است. روز ۱ بهمن، همزمان با ملاقات وزاری خارجه ایران و روسیه، آنتونی بلینکن گفت که با سرگی لاوروف گفت‌وگو کرده و از روسیه خواسته تا از نفوذش بر ایران استفاده کند و به سران جمهوری اسلامی فشار بیاورد تا «فوریت مساله» را درک کنند.
اما ظاهرا آمریکا قصد نرمش و کشاندن مذاکرات به وقت اضافه دارد، جو بایدن به مناسبت یک سالگی ریاست جمهوری‌اش، گفت: «اکنون زمان ترک این مذاکرات نیست، پیشرفت‌هایی دارد انجام می‌گیرد.» کناره‌گیری ریچارد نفیو، معاون رابرت مالی، نماینده ویژه در امور ایران و دو نفر دیگر از اعضای تیم مذاکره‌کننده آمریکا که خواهان رویکرد سختگیرانه‌تر در مورد برنامه هستهای ایران بودند و در اعتراض به رویکرد مماشات‌آمیز رابرت مالی با جمهوری اسلامی مذاکرات را ترک کردند، و این نشانه‌ای دیگر از نرمش آمریکا بود. نفیو معمار تحریم‌های ایران است که رسانه‌های تند رو به او لقب «وکیل مدافع شیطان» داده‌اند. «وکیل مدافع شیطان» نام فیلمی تخیلی و ترسناک محصول امریکا است، در این فیلم یک وکیل جاه‌طلب وکالت شیطان را قبول می کند که تباهی خانواده او منجر می‌شود.
مذاکرات در چالش برانگیزترین مرحله خود یعنی راستی‌آزمایی رفع تحریم‌ها و تضمین به پایبندی اجرای برجام قرار دارد. مسائلی که میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در مذاکرات برجام، آنها را مهم‌ترین و پیچیده‌ترین بخش توصیف کرده است.
نشانه‌های پیدا و پنهان نرمش جمهوری‌اسلامی نیز آشکار است با وجود ممنوعیت آیتالله خامنهای در مورد مذاکره مستقیم با آمریکا، حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ۴ بهمن گفت که «اگر نیاز باشد این کار را انجام خواهد داد.» او افزود: «آمریکا از طرق مختلف پیام‌هایی به ایران ارسال می‌کند که خواهان سطحی از مذاکرات مستقیم است.» سعید خطیبزاده، سخنگوی وزارت خارجه نیز در نشست هفتگی با خبرنگاران گفت: «درصورت لغو تحریم‌ها مانعی برای حضور شرکتهای امریکایی نیست.»
مذاکرات در چالش برانگیزترین مرحله خود یعنی راستی‌آزمایی رفع تحریم‌ها و تضمین به پایبندی اجرای برجام قرار دارد. مسائلی که میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در مذاکرات برجام، آنها را مهم‌ترین و پیچیده‌ترین بخش توصیف کرده است.
براساس اخباری که یک مقام مطلع در اختیار «زیتون» قرار داده، تیم مذاکره‌کننده دولت سیزدهم امتیازات بسیاری به طرفهای غربی داده امتیازاتی که عباس عراقچی، در دولت روحانی و شش دور اول مذاکرات، حتی اجازه مطرح کردن آنرا با مقامات جمهوری‌اسلامی نداشت. این منبع مطلع افزود؛ البته این به معنای عقبنشینی از پیشرفتهای هستهای نیست، آیتالله خامنهای و اطرافیانش در مقابل اعطای این امتیازات امیدوارند که بتوانند پیشرفتهای هستهای را با عنوان «راستی آزمایی رفع تحریم‌ها و تضمین به پایبندی اجرا» حفظ کنند.
این مقام مطلع گفت؛ در اوایل دیماه بعداز آنکه محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی گفت که «ایران قصد ندارد غنی‌سازی بالاتر از ۶۰درصد خلوص انجام دهد» به شدت توبیخ شد و پس از آن به ندرت خبری از او در رسانه‌ها منتشر می‌شود. پیش از این منابع اختصاصی زیتون خبر داده بودند که آیتالله خامنهای تصمیم ندارد پیشرفتهای هستهای خود را به عقب بازگرداند.
براساس اخباری که یک مقام مطلع در اختیار «زیتون» قرار داده، تیم مذاکره‌کننده دولت سیزدهم امتیازات بسیاری به طرفهای غربی داده امتیازاتی که عباس عراقچی، در دولت روحانی و شش دور اول مذاکرات، حتی اجازه مطرح کردن آنرا با مقامات جمهوری‌اسلامی نداشت.
محمد مرندی، مشاور تیم مذاکره‌کننده جمهوری‌اسلامی که اختیارات زیادی از سوی علی خامنهای دارد، ۴ بهمن در گفتگو با برنامه «هاردتاک» شبکه «بی‌بی‌سی» در پاسخ به سوالی درباره «قصد ایران از پیشرفتهای هستهای و غنی‌سازی فراتر از آنچه در برجام تعیین شده بود»، گفت: «ایران برنامه هستهای خود را گسترش داده زیرا تنها راهی است که می‌تواند آمریکا و اروپا را وادار کند تا به تعهداتشان پایبند باشند.» او از پاسخ به این سوال که «آیا ایران حاضر است پیشرفتهای هستهای را که در سه سال گذشته به دست آورده، کنار بگذارد؟» طفره رفت و در جواب این سوال که « اگر به دنبال توافق هستید، با همه این اورانیوم ۶۰ درصد غنی شده چه کاری می‌خواهید انجام دهید؟» گفت: «این به مذاکره‌کنندگان مربوط می‌شود.»
چرا این خبر مهم است؟
اگرچه عقب نشینی جمهوری‌اسلامی در مذاکرات و رفع تحریم می‌تواند در بهبود شرایط اقتصادی مردم ایران تاثیرگذار باشد اما شواهد نشان می‌دهد این توافق بیشتر به منظور تامین هزینه‌های نفوذ منطقهای و سهولت روابط جمهوری‌اسلامی با چین و روسیه است و علی خامنهای در راستای سیاست گردش به شرق و امضای قراردادهای طولانی مدت با دو قدرت شرقی، ایران را وارد مهلکه‌ای جدید خواهدکرد. پس از آنکه میخائیل اولیانوف، نماینده دائم روسیه در وین روز ۸ دی در مصاحبه با فارن‌پالیسی اعلام کرد که «چین و روسیه ایران را وادار کرده‌اند که از برخی خواسته‌های حداکثری خود عقبنشینی کند.» نشانه‌های تایید این سخنان آشکار شد.
دولت بایدن از طریق توافق اتمی با جمهوری‌اسلامی می‌خواهد وارد گفتگو و بده بستان درمورد فعالیت‌های منطقهای جمهوری‌اسلامی شود و اینگونه اوضاع خاورمیانه را کمی سروسامان ببخشد. علاوه بر این به دنبال ایجاد روابط و گسترش آن درطول زمان است تا از غلتیدن بیشتر جمهوری اسلامی
به دامان چین و تبدیل شدن مستعمره‌ای تحت نفوذ سیاسی و نظامی مسکو پیشگیری کنند.
اما جمهوری‌اسلامی گمان می‌کند که با حفظ پیشرفتهای هستهای و امضای قراردادهای بلند مدت با چین و روسیه، می‌تواند اهرم‌های قدرت خود را تقویت کند تا بتواند از غرب بی‌نیاز شده و فاصله را بیشتر کند. علی خامنهای چشمانش را بر واقعیت‌ها بسته و نمی‌بیند؛ چین که ابرقدرتی اقتصادی محسوب می‌شود همچنان نیازمند تجارت با آمریکا و اروپا است.
کمی عمیقتر؛ نقش جمهوری‌اسلامی در قمار روسیه
تندروهای گوش به فرمان رهبر جمهوری اسلامی در دولت سیزدهم که پیش از این منتقد سرسخت توافق با غرب بودند اکنون با «شیطان بزرگ» مذاکره مستقیم و ممنوعیت رابطه اقصادی با آمریکا را نیز لغو می‌کنند. برداشتن این دو خط قرمز تنها با چراغ سبز خامنهای ممکن است. علی خامنهای ۱۵ مهر ۱۳۹۴ گفت که «مذاکره با آمریکا به معنای باز کردن مسیر برای نفوذ» است البته «مسئولان ازجمله سپاه جلوی نفوذ امنیتی را با کمال قدرت می‌گیرند و چشمان مسئولان اقتصادی باید درمقابل نفوذ اقتصادی باز باشد.»
ده روز پس از سخنان نماینده روسیه در نشریه فارین‌پالیسی اولین نشانه نرمش در سخنان خامنهای ظاهر شد. او گفت: «اینکه در مقطعی با دشمن مذاکره، صحبت و تعامل شود به معنای تسلیم شدن در مقابل آن نیست.» درحالی که او یک سال قبل در دوران ریاست جمهوری حسن روحانی، گفته بود: «کدام فرد عاقلی است که دوباره با کشوری که زیر تمام توافق‌ها زده، مذاکره کند؟» و پس از روی کار آمدن بایدن او را به «روباهی حیله‌گر» تعبیرکرد.
بیشتر بخوانید:
مذاکرات هستهای؛ ارعاب غرب یا اسقاط ایران
صادراتِ سوخت یا صادراتِ تحریم؟
مذاکرات هستهای؛ علی‌اکبر صالحی به آیتالله خامنهای چه گفت؟
وزیر خارجه جمهوری اسلامی اکنون از مذاکره مستقیم سخن گفته است. البته پس از سخنان او اولیانوف تلویحا مذاکره مستقیم را مشروط کرد و در توییتر نوشت؛ گفت‌وگوی مستقیم می‌تواند در «مراحل نهایی» مفید باشد.
نزدیکترین سیاستمداران به ایده‌های غرب‌ستیزانه آیتالله خامنهای در تهران قدرت را در دست دارند، در مسکو، روند به چالش کشیدن غرب و مقاومت در برابر هژمونی آمریکا، پیشرفت قابل ملاحظه‌ای کرده‌است و حالا بار دیگر روسیه به مهره جمهوری اسلامی در قمار خود نیاز دارد.
چندی پیش رابرت مالی برای عبور از معضل تضمین‌های آمریکا، اعطای «ضمانت‌های اقتصادی» را به ایران پیشنهاد کرد گفت؛ بخش خصوصی آمریکا برای حفظ منافع خود، در برابر تلاش هر دولتی در آمریکا برای خروج از توافق هستهای و بازگرداندن تحریم‌ها، مقاومت خواهندکرد. سخنان سخنگوی وزارت خارجه در مورد عدم ممانعت از حضور شرکتهای آمریکایی در همین راستا است.
باز شدن دریچه‌های مالی جمهوری‌اسلامی در گذشته به توسعه نفوذ منطقهای و برنامه موشکی منجر شد. چین اخیرا و روسیه به زودی جای پای خود را با قراردادهای بلند مدت محکم می‌کنند. آمریکا و جمهوری‌اسلامی با اهداف مختلف به سوی توافقی حرکت می‌کنند که منافع متضادی در آن دارند اگرچه احتمال اینکه در نقطه توافق به یکدیگر برسند، وجود دارد، اما قطعا پس از آن از هم عبور خواهند کرد.
