تیتر یک

مذاکرات هسته‌ای؛ دل در گرو شرق و چراغ سبز به غرب

زیتون ـ یلدا امیری: گذرگاه مذاکرات برای رسیدن به توافق هسته‌ای که در ابتدا مسیری سنگلاخ و صعب‌العبور به نظر می­‌رسید، ظاهرا در دقیقه ۹۰ هموارتر شده، درحالی که داور سوت به دست ایستاده و ساعت را نگاه می­‌کند، نشانه‌های نرمش از سوی جمهوری‌اسلامی و آمریکا پدیدار است، نرمشی که همزمان با نزدیکی و نفوذ شرق در جمهوری­‌اسلامی انجام می‌شود.

به نظر می‌رسد دولت بایدن و حکومت ایران در راستای منافعی غیرمشترک و حتی متضاد، قصد دارند برای دستیابی به توافق، مدتی تخاصم را کنار بگذارند، البته نظام اسلامی که رهبر آن همواره آمریکا را «شیطان بزرگ» نامیده، با فرمانبرداری از شرق و اخطار و اجبار چین و روسیه به این مسیر پا نهاده‌است.

همزمان کشورهای غربی هشدار می­‌دهند که فرصتی باقی­‌ نمانده‌است؛ وزیرخارجه بریتانیا تهدید کرده که «بن‌بست خطرناکی» در پیش است، وزیرخارجه آمریکا اخطار داده که جمهوری اسلامی در چند هفته به «نقطه گریز هسته‌ای» می­رسد، وزیر خارجه آلمان از «بسته شدن پنجره» سخن گفته و وزیر خارجه فرانسه زمان را «حیاتی» دانسته­‌است.

نکته قابل توجه در این میان توسل وزیر خارجه آمریکا به روسیه است. روز ۱ بهمن، همزمان با ملاقات وزاری خارجه ایران و روسیه، آنتونی بلینکن گفت که با سرگی لاوروف گفت‌وگو کرده و از روسیه خواسته تا از نفوذش بر ایران استفاده کند و به سران جمهوری اسلامی فشار بیاورد تا «فوریت مساله» را درک کنند.

اما ظاهرا آمریکا قصد نرمش و کشاندن مذاکرات به وقت اضافه دارد، جو بایدن به مناسبت یک سالگی ریاست جمهوری‌اش، گفت: «اکنون زمان ترک این مذاکرات نیست، پیشرفت‌هایی دارد انجام می‌گیرد.» کناره‌گیری ریچارد نفیو، معاون رابرت مالی، نماینده ویژه در امور ایران و دو نفر دیگر از اعضای تیم مذاکره‌کننده آمریکا که خواهان رویکرد سختگیرانه‌تر در مورد برنامه هسته‌ای ایران بودند و در اعتراض به رویکرد مماشات‌آمیز رابرت مالی با جمهوری اسلامی مذاکرات را ترک کردند، و این نشانه‌ای دیگر از نرمش آمریکا بود. نفیو معمار تحریم‌های ایران است که رسانه‌های تند رو به او لقب «وکیل مدافع شیطان» داده‌اند. «وکیل مدافع شیطان» نام فیلمی تخیلی و ترسناک محصول امریکا است، در این فیلم یک وکیل جاه‌طلب وکالت شیطان را قبول می کند که تباهی خانواده او منجر می‌شود.

مذاکرات در چالش برانگیزترین مرحله خود یعنی راستی‌آزمایی رفع تحریم‌ها و تضمین به پایبندی اجرای برجام قرار دارد. مسائلی که میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در مذاکرات برجام، آنها را مهم‌ترین و پیچیده‌ترین بخش توصیف کرده است.

نشانه­‌های پیدا و پنهان نرمش جمهوری­‌اسلامی نیز آشکار است با وجود ممنوعیت آیت­‌الله خامنه‌ای در مورد مذاکره مستقیم با آمریکا، حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ۴ بهمن گفت که «اگر نیاز باشد این کار را انجام خواهد داد.» او افزود: «آمریکا از طرق مختلف پیام‌هایی به ایران ارسال می‌کند که خواهان سطحی از مذاکرات مستقیم است.» سعید خطیب­زاده، سخنگوی وزارت خارجه نیز در نشست هفتگی با خبرنگاران گفت: «درصورت لغو تحریم­‌ها مانعی برای حضور شرکت­‌های امریکایی نیست.»

مذاکرات در چالش برانگیزترین مرحله خود یعنی راستی‌آزمایی رفع تحریم‌ها و تضمین به پایبندی اجرای برجام قرار دارد. مسائلی که میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در مذاکرات برجام، آنها را مهم‌ترین و پیچیده‌ترین بخش توصیف کرده است.

براساس اخباری که یک مقام مطلع در اختیار «زیتون» قرار داده، تیم مذاکره­‌کننده دولت سیزدهم امتیازات بسیاری به طرف­‌های غربی داده امتیازاتی که عباس عراقچی، در دولت روحانی و شش دور اول مذاکرات، حتی اجازه مطرح کردن آنرا با مقامات جمهوری‌اسلامی نداشت. این منبع مطلع افزود؛ البته این به معنای عقب­نشینی از پیشرفت­های هسته­ای نیست، آیت­الله خامنه­ای و اطرافیانش در مقابل اعطای این امتیازات امیدوارند که بتوانند پیشرفت‌های هسته­‌ای را با عنوان «راستی‌ آزمایی رفع تحریم‌ها و تضمین به پایبندی اجرا» حفظ کنند.

این مقام مطلع گفت؛ در اوایل دی­ماه بعداز آنکه محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی گفت که «ایران قصد ندارد غنی‌سازی بالاتر از ۶۰درصد خلوص انجام دهد» به شدت توبیخ شد و پس­ از آن به ندرت خبری از او در رسانه­‌ها منتشر می­‌شود. پیش از این منابع اختصاصی زیتون خبر داده بودند که آیت‌الله خامنه‌ای تصمیم ندارد پیشرفت‌های هسته‌ای خود را به عقب بازگرداند.

براساس اخباری که یک مقام مطلع در اختیار «زیتون» قرار داده، تیم مذاکره­‌کننده دولت سیزدهم امتیازات بسیاری به طرف­های غربی داده امتیازاتی که عباس عراقچی، در دولت روحانی و شش دور اول مذاکرات، حتی اجازه مطرح کردن آنرا با مقامات جمهوری‌اسلامی نداشت.

محمد مرندی، مشاور تیم مذاکره‌کننده جمهوری‌اسلامی که اختیارات زیادی از سوی علی خامنه‌ای دارد، ۴ بهمن در گفتگو با برنامه «هاردتاک» شبکه «بی‌بی‌سی» در پاسخ به سوالی درباره «قصد ایران از پیشرفت‌های هسته‌ای و غنی‌سازی فراتر از آنچه در برجام تعیین شده بود»، گفت: «ایران برنامه هسته‌ای خود را گسترش داده زیرا تنها راهی است که می‌تواند آمریکا و اروپا را وادار کند تا به تعهداتشان پایبند باشند.» او از پاسخ به این سوال که «آیا ایران حاضر است پیشرفت‌های هسته‌ای را که در سه سال گذشته به دست آورده، کنار بگذارد؟» طفره رفت و در جواب این سوال که « اگر به دنبال توافق هستید، با همه این اورانیوم ۶۰ درصد غنی شده چه کاری می­‌خواهید انجام دهید؟» گفت: «این به مذاکره‌کنندگان مربوط می‌شود.»

چرا این خبر مهم است؟

اگرچه عقب نشینی جمهوری‌اسلامی در مذاکرات و رفع تحریم می­‌تواند در بهبود شرایط اقتصادی مردم ایران تاثیرگذار باشد اما شواهد نشان می­‌دهد این توافق بیشتر به منظور تامین هزینه­‌های نفوذ منطقه‌ای و سهولت روابط جمهوری­‌اسلامی با چین و روسیه است و علی خامنه‌ای در راستای سیاست گردش به شرق و امضای قراردادهای طولانی مدت با دو قدرت شرقی، ایران را وارد مهلکه‌ای جدید خواهدکرد. پس از آنکه میخائیل اولیانوف، نماینده دائم روسیه در وین روز ۸ دی در مصاحبه با فارن­‌پالیسی اعلام کرد که «چین و روسیه ایران را وادار کرده‌اند که از برخی خواسته‌های حداکثری خود عقب‌نشینی کند.» نشانه­‌های تایید این سخنان آشکار شد.

دولت بایدن از طریق توافق اتمی با جمهوری‌اسلامی می­‌خواهد وارد گفتگو و بده بستان درمورد فعالیت‌­های منطقه­‌ای جمهوری­‌اسلامی شود و اینگونه اوضاع خاورمیانه را کمی سروسامان ببخشد. علاوه بر این به دنبال ایجاد روابط و گسترش آن درطول زمان است تا از غلتیدن بیشتر جمهوری‌ اسلامی

به دامان چین و تبدیل شدن مستعمره‌ای تحت نفوذ سیاسی و نظامی مسکو پیشگیری کنند.

اما جمهوری‌اسلامی گمان می­‌کند که با حفظ پیشرفت­‌های هسته‌ای و امضای قراردادهای بلند مدت با چین و روسیه، می­‌تواند اهرم‌های قدرت خود را تقویت کند تا بتواند از غرب بی‌نیاز شده و فاصله را بیشتر کند. علی خامنه‌ای چشمانش را بر واقعیت‌­ها بسته و نمی­‌بیند؛ چین که ابرقدرتی اقتصادی محسوب می­‌شود همچنان نیازمند تجارت با آمریکا و اروپا است.

کمی عمیق­تر؛ نقش جمهوری‌اسلامی در قمار روسیه

تندروهای گوش به فرمان رهبر جمهوری‌ اسلامی در دولت سیزدهم که پیش از این منتقد سرسخت توافق با غرب بودند اکنون با «شیطان بزرگ» مذاکره مستقیم و ممنوعیت رابطه اقصادی با آمریکا را نیز لغو می­‌کنند. برداشتن این دو خط قرمز تنها با چراغ سبز خامنه­‌ای ممکن است. علی خامنه‌ای ۱۵ مهر ۱۳۹۴ گفت که «مذاکره با آمریکا به معنای باز کردن مسیر برای نفوذ» است البته «مسئولان ازجمله سپاه جلوی نفوذ امنیتی را با کمال قدرت می‌گیرند و چشمان مسئولان اقتصادی باید درمقابل نفوذ اقتصادی باز باشد.»

ده روز پس از سخنان نماینده روسیه در نشریه فارین‌پالیسی اولین نشانه نرمش در سخنان خامنه‌ای ظاهر شد. او گفت: «اینکه در مقطعی با دشمن مذاکره، صحبت و تعامل شود به معنای تسلیم شدن در مقابل آن نیست.» درحالی که او یک سال قبل در دوران ریاست جمهوری حسن روحانی، گفته بود: «کدام فرد عاقلی است که دوباره با کشوری که زیر تمام توافق‌ها زده، مذاکره کند؟» و پس از روی کار آمدن بایدن او را به «روباهی حیله‌گر» تعبیرکرد.

بیشتر بخوانید:

مذاکرات هسته‌ای؛ ارعاب غرب یا اسقاط ایران

مذاکراتِ «اضطراری»

صادراتِ سوخت یا صادراتِ تحریم؟

مذاکرات هسته‌ای؛ علی‌اکبر صالحی به آیت‌الله خامنه‌ای چه گفت؟

وزیر خارجه جمهوری اسلامی اکنون از مذاکره مستقیم سخن گفته است. البته پس از سخنان او اولیانوف تلویحا مذاکره مستقیم را مشروط کرد و در توییتر نوشت؛ گفت‌وگوی مستقیم می‌تواند در «مراحل نهایی» مفید باشد.

نزدیکترین سیاستمداران به ایده‌های غرب‌ستیزانه آیت‌الله خامنه‌ای در تهران قدرت را در دست دارند، در مسکو، روند به چالش کشیدن غرب و مقاومت در برابر هژمونی آمریکا، پیشرفت قابل ملاحظه‌ای کرده‌­است و حالا بار دیگر روسیه  به مهره جمهوری اسلامی در قمار خود نیاز دارد.

چندی پیش رابرت مالی برای عبور از معضل تضمین­‌های آمریکا، اعطای «ضمانت‌­های اقتصادی» را به ایران پیشنهاد کرد گفت؛ بخش خصوصی آمریکا برای حفظ منافع خود، در برابر تلاش هر دولتی در آمریکا برای خروج از توافق هسته‌ای و بازگرداندن تحریم‌ها، مقاومت خواهندکرد. سخنان سخنگوی وزارت­ خارجه در مورد عدم ممانعت از حضور شرکت­های آمریکایی در همین راستا است.

باز شدن دریچه‌های مالی جمهوری‌اسلامی در گذشته‌‌ به توسعه نفوذ منطقه‌‌ای و برنامه موشکی منجر شد. چین اخیرا و روسیه به زودی جای پای خود را با قراردادهای بلند مدت محکم می­‌کنند. آمریکا و جمهوری‌اسلامی با اهداف مختلف به سوی توافقی حرکت می‌کنند که منافع متضادی در آن دارند اگرچه احتمال اینکه در نقطه توافق به یکدیگر برسند، وجود دارد، اما قطعا پس از آن از هم عبور خواهند کرد.

Recent Posts

اسرائیل؛ درون شورویه و بیرون مستبده!

درآمد در این نوشتار به دو مطلب خواهم پرداخت. نخست، تحلیلی از عنوان مقاله و…

۰۸ آبان ۱۴۰۳

اوضاع جریان اندیشه در عصر هخامنشیان

به بهانه سالگرد کوروش بزرگ

۰۸ آبان ۱۴۰۳

ایرانیان و نزاع اسرائیل و فلسطین

تردیدی نیست که تداوم نزاع اسرائیل و فلسطین که اینک منطقه‌ی پرآشوب و بی‌ثبات خاورمیانه…

۰۵ آبان ۱۴۰۳

حمله‌ نظامی به ایران: «برکت»، «فرصت»، «فلاکت»

تصور پیامدهای حمله نظامی اسرائیل به ایران نیروهای سیاسی را به صف‌بندی‌‌های قابل تأملی واداشته…

۰۴ آبان ۱۴۰۳

گذارطلبی و نفی اصناف جنگ‌طلبی!

ناقوس شوم جنگ در منطقۀ خاورمیانه بلندتر از هر زمان دیگری به گوش می‌رسد. سه‌گانۀ…

۰۲ آبان ۱۴۰۳