جمهوری ‌اسلامی در سوریه؛ قمارِ بی‌حاصل

زیتون ـ یلدا امیری: مواضع جمهوری اسلامی علیه اسرائیل و حمایت پنهانی از حزب‌الله لبنان پس از انقلاب ۱۳۵۷، در چهار دهه گذشته هر روز خصمانه‌تر و حالا به جنگی نه‌چندان پنهان میان ایران و اسرائیل بدل شده است. رهبر جمهوری­ اسلامی به هر بهانه‌ای در سخنرانی‌‌های خود از «نابودی اسرائیل» سخن می­‌گوید. علی خامنه‌ای به کمک سرداران سپاه توانسته شبکه گسترده‌ای از شبه‌نظامیان در سراسر خاورمیانه ایجاد کند و اسرائیل از سوی شبه‌نظامیان نیابتی ایران علاوه بر فلسطین در سه کشور، لبنان، سوریه و عراق احساس خطر می­‌کند. اسرائیل نیز در مقابل در هر جا که فرصتی دست دهد مواضع جمهوری اسلامی و حامیانش را مورد حمله و ترور قرار می‌دهد.

در راستای همین کشمکش‌ها نفتالی بنت، نخست­‌وزیر اسرائیل، روز جمعه ۸ بهمن در مصاحبه‌ای با «جروزالم پست» گفت: «اجازه نخواهم داد ایران در سوریه و سایر مرزهای اسرائیل حضور داشته باشد». او جمهوری اسلامی را به اختاپوس تشبیه کرد و گفت شاخک‌های این اختاپوس مثل حزب­ الله لبنان، پیکارجویان مستقر در مرزهای سوریه و اسرائیل، گروه جهاداسلامی و حماس، اسرائیل را محاصره کرده‌اند و هدف اسرائیل «ضربه زدن به نیروهای ایران در تمامی ابعاد است».

ارتش اسرائیل از سال ۱۳۹۵ صدها حمله هوایی به نقاطی در سوریه کرده که محل استقرار پایگاه­‌های جمهوری­‌اسلامی هستند. در آخرین حمله‌ی اسرائیل در ۷ دی‌ماه بندر لاذقیه هدف حمله موشکی قرار گرفت و تعدادی کانتینر حاوی محموله‌های اسلحه منفجر شد که به­ گفته اسرائیل از سوی جمهوری­ اسلامی ارسال شده بود.

همزمان گادی آیزنکوت، رئیس پیشین ستادکل ارتش اسرائیل فاش کرد که ۱۸ ماه پیش از کشته شدن قاسم سلیمانی در عملیات پهپادی آمریکا، مجوز کشتن او از سوی مقامات اسرائیل صادر شده بود، اما  نیروهای اسرائیلی نتوانستند محل دقیق قاسم سلیمانی را ردیابی و شناسایی کنند. سلیمانی نقش محوری‌ در تشکیل و حمایت شبه‌نظامیان شیعه در منطقه ایفا کرده بود. او از ابتدای جنگ داخلی سوریه از حکومت بشار اسد حمایت کرد و مانع سقوط او شد.

در راستای حمایت‌های گسترده جمهوری­‌اسلامی از حکومت سوریه، محمدرضا رضایی ‌کوچی، رییس کمیسیون عمران مجلس هم روز ۹ دی اعلام کرد که ایران آمادگی ساخت سالانه بیش از ۵۰۰ هزار خانه در سوریه دارد. براساس تفاهم‌نامه‌ آذر ۹۸ ایران متعهد به ساخت ۳۰ هزار واحد مسکونی شد. پس از آن معاون وزیر راه گفت این عدد «نوعی سمبل است» و ایران می‌تواند تا ۲۰۰ هزار واحد در سوریه بسازد. اکنون ساخت بیش از نیم میلیون واحد خبر رسیده است.

چرا این خبر مهم است؟

سیاست­‌های منطقه‌ای جمهوری­‌اسلامی بخشی­ از تلاش نظام برای تحقق آرزوی آیت­‌الله خامنه‌ای برای ایجاد تمدن اسلامی است. موضعگیری علیه اسرائیل نیز جدا از دلایل ایدئولوژیک، با مقاصد سیاسی و در دست گرفتن رهبری جهان اسلام است. اما این سیاست هزینه­‌های مالی و سیاسی بسیاری برای جمهوری‌اسلامی در عرصه بین­‌الملل داشته و در عمل با اتلاف منابع ملی، به معیشت مردم ایران آسیب زده‌است. حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس، ۱۷ اسفند ۱۳۹۸ در اظهاراتی کم‌سابقه اعلام کرد که ایران در یک دهه گذشته حدود «۳۰ میلیارد دلار» در سوریه هزینه کرده‌است.

براساس شواهد، جمهوری­‌اسلامی از ابتدای اعتراضات سوریه در سال ۱۳۸۹ در سرکوب مردم به رژیم بشار اسد کمک کرده‌است. منافعی که کشورهای خارجی به ویژه جمهوری­‌اسلامی و روسیه در سوریه داشتند، مانع اصلی به نتیجه رسیدن اعتراضات سوریه بود. سپاه که تجربه سرکوب اعتراضات مردمی سال ۱۳۸۸ در ایران را داشت در سوریه به فرماندهی قاسم سلیمانی ابتدا اعتراضات مسالمت آمیز را سرکوب کرد.

اما جمهوری‌ اسلامی در نهایت بعد از مغلوبه شدن جنگ از این نبرد پرهزینه و بی‌غنیمت کنار گذاشته شد. روسیه در سپتامبر ۲۰۱۵، حملات هوایی به سوریه را آغاز کرد. با افول جنگ در سوریه، نه‌تنها ایالات متحده آمریکا و اسرائیل، بلکه روسیه نیز در راستای منافع مشترک خواهان خروج نیروهای ایران از سوریه شد. نفوذ ایران در سوریه به تعدادی پایگاه نظامی محدود شد که اسرائیل مرتبا به آنها حمله می­‌کند و مقامات جمهوری­ اسلامی نیز در مقابل سکوت می‌کنند.

کمی عمیق‌­تر، نظام مقدس در نقش پیاده نظام

پس­ از آنکه روحانیون و اسلامگرایان تندرو توانستند بر موج انقلاب ۱۳۵۷ سوار شوند، در راستای تکثیر توهمات آرمانگرانه خود «صدور انقلاب» و حمایت از «جنبش‌های آزادی‌بخش» را از اولویت­‌های انقلابی قرار دادند. حمایت از مردم فلسطین و محکوم کردن اسرائیل بخشی از این سیاست بود که در دوران آیت­ الله خامنه‌ای شدت گرفت. سپاه قدس حدود ۲۰۰ هزار شبه‌نظامی شیعه را در سراسر خاورمیانه جذب، مسلح و سازماندهی کرده است. هزینه­‌های این سیاست در عرصه بین‌الملل تیرگی روابط میان کشورهای عرب، حملات اسرائیل به مواضع نظام و تهدیدهای کشورهای غربی است.

اگر چه حشمت‌الله فلاحت‌پیشه هزینه جنگ سوریه را ۳۰ میلیارد دلار اعلام کرده اما استفان دی‌میتسورا، نماینده‌‌ سازمان ملل در امور سوریه، در ۸ جولای ۲۰۱۵ به بلومبرگ گفت که ایران سالانه حدود ۶میلیارد دلار در جنگ سوریه هزینه می‌کند، که معادل ۶۰ میلیارد دلار در یک دهه است. از سوی دیگر در طول جنگ سوریه، ایران نفت سوریه را تأمین می‌کرد که رقم آن هیچ‌گاه اعلام نشد.

مجله «فوربس» ۴ اردیبهشت ۱۴۰۰ در مقاله‌ای به نقل از منابع اطلاعاتی اسرائیل نوشت اسرائیل عملیات هوایی خود را در سراسر سوریه علیه یک پروژه مشکوک ایران برای ایجاد تأسیسات تولید موشک زیر زمینی «به طرز چشمگیری» افزایش داده است. نهادهای نظامی و امنیتی اسرائیل مقابله با تهدید حزب‌الله و ایران، را در راس اولویت‌های سال ۲۰۲۲ خود قرار داده‌اند. هدف از اجرای این طرح، دور کردن ایران از منطقه مرزی، خصوصا در سوریه است.

استفان دی‌میتسورا، نماینده‌‌ سازمان ملل در امور سوریه، در ۸ جولای ۲۰۱۵ به بلومبرگ گفت؛ ایران سالانه حدود ۶میلیارد دلار در جنگ سوریه هزینه می‌کند، که معادل ۶۰ میلیارد دلار در یک دهه است.

عدم حمایت روسیه از نیروهای سپاه قدس از یک‌سو و تحویل‌ندادن اس۳۰۰ به سوریه از سوی دیگر، باعث شده که نیروهای ایران در مقابل حملات اسرائیل بی‌دفاع باشند. در واقع جمهوری ­اسلامی مانند سربازی است که در خط مقدم میدان‌ها ظاهر می‌شود هزینه می‌دهد و در نهایت کنار گذاشته می‌شود.

پیش از جنگ سوریه، شهر الزبدانی در سوریه برای بشار اسد و جمهوری­ اسلامی از اهمیت حیاتی برخوردار بود تا اواخر ژوئن ۲۰۱۱، این شهر قطب تدارکاتی سپاه برای تأمین مالی و تسلیحاتی حزب‌الله لبنان بود و بین ۲ تا ۳ هزار نیروی سپاهی در آن مستقر بودند.

ششم بهمن ۱۳۸۹ همزمان با اعتراضات مردم سوریه علیه رژیم اسد آغاز شد و در ۳۰ بهمن ۱۳۸۹ چند روز پس از اعتراضات ناو الوند و شناور تدارکاتی خارک از ایران برای همکاری نظامی به سوریه رفتند.

براساس فیلم منتشر شده از ژنرال علی عبدالله ایوب که اکنون وزیر دفاع سوریه است، قاسم سلیمانی در تابستان ۱۳۹۰ زمانی­که هنوز جنگی در سوریه آغاز نشده بود با همکاری این ژنرال عملیاتی نظامی در حمص طراحی کردند.

در ایران از مجموعه‌ای به نام قرارگاه مرکزی امام حسین وابسته به سپاه که حسین همدانی جانشین آن بود به عنوان مهمترین مرکز سازماندهی و هدایت نیرو‌های «مدافعان حرم» نام برده می‌شود، که با هدف هدایت جنگ در سوریه و عراق راه‌اندازی شد.

سازمان ناظران حقوق بشر سوریه بارها حکومت اسد را به خاطر استفاده از «بشکه‌های انفجاری» محکوم کرد. براساس اعلام دولت آمریکا، حمله شیمیایی در اوت سال ۲۰۱۳، در نزدیکی دمشق منجر به کشته شدن ۱۴۰۰ نفر شد. علاوه بر این حمله شیمیایی با گاز سارین در آوریل ۲۰۱۷، جان ۸۰ غیرنظامی را در خان شیخون گرفت.

مقام‌های ارشد نظامی و امنیتی سپاه با اذن آیت­‌الله خامنه‌ای، جنگ خونین و ویرانگری در دفاع از رژیم بشار اسد و بر ضد مردم سوریه، به راه انداختند که به قتل صدها هزار نفر و آوارگی میلیون‌ها تن از مردم سوریه منجر شد. حالا اما به نظر می‌رسد در نهایت در قمار سوریه به روسیه و اسرائیل باخته‌اند.