موتورسواری زنان؛ درجا زدن پشت قانون نانوشته

زیتون – فروغ ایزدی: «من نمی‌دونم این چه حکمتیه که ما ترک موتور می‌تونیم بشینیم اما سی سانت جلوتر نمی‌تونیم بیایم و خودمون موتور رو برونیم.» این چکیده وضعیتی است که زنان ایران در سال ۲۰۲۲ برای راندن موتور سیکلت با آن مواجه‌اند و از زبان نورا نراقی قهرمان ۴ دوره موتورکراس زنان بیان می‌شود. نراقی در گفتگو با گروه رسانه‌ای روزنامه ایران از ممنوعیت‌های بی‌دلیل و سلیقه‌ای گلایه کرد.

سه روز پیش، بعد از اینکه در تظاهرات سالگرد انقلاب ۵۷ در ۲۲ بهمن، عکس تعدادی از زنان موتورسوار در خبرگزاری‌ها منتشر شد و بعد از پایان تبلیغات و پروپاگاندای ۲۲ بهمن، سردار رحیمی،  فرمانده انتظامی تهران بزرگ نشست خبری گذاشت و هنوز جوهر عکس‌ها خشک نشده اعلام کرد از ۳۰ بهمن با زنان موتورسوار برخورد می‌کنیم.

این برخورد با زنان موتورسوار سابقه‌ای طولانی دارد، چون قانون منع موتورسواری زنان قانون روشنی نیست. در واقع هیچ ماده قانونی مصرحی وجود ندارد که طبق آن زنان از موتورسواری منع شده باشند. تنها دستاویز پلیس این است که «هرکس گواهینامه موتور داشته باشد می‌تواند موتور سواری کند.» و چون به زنها گواهینامه نمی‌دهند پس موتورسواری آنها جرم است. هیچ کس هم تا بحال به این سوال خبرنگاران پاسخ روشنی نداده که چرا به زنها گواهینامه رانندگی موتور نمی‎‌دهند؟

در واقع هیچ ماده قانونی مصرحی وجود ندارد که طبق آن زنان از موتورسواری منع شده باشند.

قانون ممنوعیت صدور گواهی‌نامه موتور برای زنان تا پیش از وضع و تصویب قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی مصوب ۱۳۸۹ صریح نبود و در برخی شهرها زنان با برخورد سلیقه‌ای مسئولان راهنمایی و رانندگی می‌توانستند گواهینامه موتورسیکلت بگیرند و برخی هم نمی‌توانستند و به در بسته می‌خوردند. اما درهای کسب گواهینامه موتورسیکلت برای زنان با تصویب تبصره ماده ۲۰ قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی در سال ۱۳۸۹ به‌کلی‌ بسته شد. براساس این ماده «صدور گواهینامه رانندگی موتور سیکلت برای مردان برعهده نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران است.»  پلیس همین عبارت «صدور گواهینامه برای مردان» را ملاک قرار داد و بعد از آن با استناد به همین قانون مقابل موتورسواری زنان ایستاد.

از نگاه وکلا

کل قوانین مربوط به رانندگان موتور‌سیکلت در ماده‌ ۲۰ قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی که در سال‌ ۱۳۷۵ تصویب و در روزنامه رسمی اعلام عمومی شده، خلاصه می‌شود.

در این ماده قانون آمده است: «کلیه قوانین و مقررات عمومی مربوط ‌به حمل‌ونقل و عبور و مرور در مورد موتورسیکلت‌ها نیز جاری است. حرکت در پیاده‌رو یا در جهت مخالف مسیر مجاز، ایجاد عمدی صدای ناهنجار، حمل بار غیرمتعارف، حرکت نمایشی مارپیچ، تک‌چرخ، حمل یدک، استفاده‌نکردن از کلاه ایمنی و تردد در خطوط ویژه اتوبوسرانی با موتورسیکلت تخلف محسوب شده و مأموران موضوع ماده‌‌(۲) این قانون موظفند ضمن صدور قبض جریمه نسبت به توقیف موتورسیکلت حداکثر به‌مدت یک هفته و درصورت تکرار یک‌ماه اقدام کنند. تبصره‌ـ صدور گواهینامه رانندگی موتورسیکلت برای مردان برعهده نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران است».

اغلب وکلای دادگستری تفسیرشان از قانون موجود این است که ممنوعیتی برای صدور گواهینامه زنان وجود ندارد و فقط مرجع صادر‌کننده آن نامعلوم است.

اغلب وکلای دادگستری تفسیرشان از قانون موجود این است که ممنوعیتی برای صدور گواهینامه زنان وجود ندارد و فقط مرجع صادر‌کننده آن نامعلوم است.

عبدالصمد خرمشاهی، وکیل پایه یک دادگستری در این‌باره به روزنامه همشهری می‌گوید: «تاکنون اظهارنظر پلیس درباره زنان موتورسوار دوپهلو بوده؛ از یک طرف می‌گویند که منعی برای موتورسواری زنان وجود ندارد و از طرف دیگر امکان دریافت گواهینامه را از آنها گرفته‌اند. تنها مسئله شفاف و عیان در این میان خلأ قانونی است که باید برطرف شود تا زنان بتوانند مانند دریافت گواهینامه ماشین، گواهینامه خلبانی، گواهینامه قایقرانی و ملوانی، از این حق نیز برخوردار شوند.»

خرمشاهی معتقد است که سکوت مراجع قانونگذار در این‌باره بی‌معناست: «آنها باید شفاف و دقیق به این سؤال در دادگاه عمومی پاسخ دهند که رانندگی زنان با حجابی که عرف جامعه است و شرع و قانون هم آن را تأیید کرده، چه ایرادی دارد و چرا زنان می‌توانند به‌عنوان سرنشین روی موتور باشند اما به‌عنوان راکب این حق از آنها سلب شده است؟»

شبکه‌های اجتماعی و موتورسواری زنان

واکنش کاربران توییتر به خبر محدودیت جدید برای زنان موتورسوار هم معطوف به تناقض‌های قانونی بود:

آزاده مختاری خبرنگار حوزه اجتماعی نوشت: چرا موتورسواری زنان جرم است؟ بر اساس چه قانون مدنی یا شرعی یا عرفی موتور سواری زنان جرم است؟ چه فرقی بین راندن موتور یا ماشین یا هواپیما وجود دارد؟ ریشه مشکل و ترس شما از زنان کجاست؟

فاطمه نجفی یکی از کاربران توییتر هم سوال جالبی مطرح کرد: «با توجه به اینکه گفتند مشکل موتورسواری زنان گواهینامه است. وقتی با گواهینامه بین‌المللی سواری می‌شه تهران رانندگی کرد، آیا با گواهینامه بین‌المللی موتور هم می‌تونند خانم‌ها تو تهران رانندگی کنند؟»

کامران بارنجی روزنامه نگار هم نوشت: «روزی از یک مقام پلیس که خیلی از رانندگی زنان تعریف می‌کرد پرسیدم چرا گواهینامه موتور به زنان نمی‌دهید؟ گفت:«وارد خطوط قرمز نشو!» حالا رییس پلیس تهران گفته از فردا موتوری که راننده‌اش زن باشد توقیف می‌شود.اما کاش روزی پلیس بگوید چه کسی گفته زن نباید گواهینامه موتور داشته باشد.»

زهرا نژاد بهرام؛ عضو سابق شورای شهر تهران هم واکنش نشان داد و با توجه به تجربیاتش در حوزه شهر و ترافیک آن نوشت: صورت مسئله را پاک نکنیم ساز و کار اخذ گواهینامه موتور را برای زنان تدارک ببینیم. ترافیک تهران نیازمند خودروی دیگری است.»

فرشته صادقی هم یکی دیگر از تناقض‌های زندگی ایرانیان را نشانه گرفت و نوشت:  «ایران واقعا کشور تناقض‌هاست. به زن‌ها گواهینامه رانندگی موتور سیکلت را نمی‌دهند بعد مسابقه قهرمانی موتور کراس زنان برگزار می‌کنند.»

نظر رسمی پلیس

سردار سید کمال هادیانفر رئیس پلیس راهور ناجا هم در همین باره به باشگاه خبرنگاران گفت: چون در گواهینامه موتورسیکلت صرفا اسم آقایان مطرح شده است، پس خانم‌ها نمی‌توانند از موتورسیکلت استفاده کنند. این موضوع باید در قانون اصلاح شود و نیروی راهنمایی و رانندگی در این خصوص نمی‌تواند اقدامی انجام دهد؛ بانوانی که اقدام به موتورسواری می‌کنند، خلاف قانون است زیرا خانم‌ها گواهینامه ندارند و قطعا در صورت مشاهده با متخلفین برخورد می‌شود.

کمپینی زنانه برای یک حق طبیعی

چشم عابران این روزها به دیدن موتورسواران زن بیشتر از گذشته آشنا شده است. موتورسواری زنان در ۳سال اخیر رونق بیشتری گرفته و حضور آنها در خیابان‌ها پررنگ‌تر شده، به‌خصوص از زمانی که موتورهای به‌اصطلاح اسکوتری و برقی وارد ایران شده‌اند.

تعدادی از زنان موتورسوار ایران سال ۹۸ تصمیم گرفتند کمپینی برای به دست آوردن حق موتورسواری راه بیندازند. درست بعد از آنکه یک زن در اصفهان توانست در دادگاه بدوی از قاضی اجازه صدور گواهینامه را برای خود بگیرد. ۵۰ زن موتورسوار دیگر در تهران نیز با استناد به قوانین موجود راهنمایی ‌و ‌رانندگی، دادخواست خود را از طریق یک وکیل دادگستری در دیوان عدالت اداری مطرح کردند و خواهان حل این موضوع شدند.

بعد از آنکه یک زن در اصفهان توانست در دادگاه بدوی از قاضی اجازه صدور گواهینامه را برای خود بگیرد. ۵۰ زن موتورسوار دیگر در تهران نیز با استناد به قوانین موجود راهنمایی ‌و ‌رانندگی، دادخواست خود را در دیوان عدالت اداری مطرح کردند.

محمد حاجیلو، وکیل پرونده در این‌باره به همشهری می‌گوید: «در قانون فقط آمده که مسئول صدور گواهینامه موتور برای مردان پلیس راهنمایی و رانندگی است. هیچ کجای قانون نیامده که موتورسواری برای زنان ممنوع است یا پلیس اجازه صدور گواهینامه برای زنان را ندارد. ما با استناد به همین قانون یک دادخواست مطرح کردیم و از دیوان عدالت اداری خواستیم که نیروی انتظامی را مکلف به صدور گواهینامه برای زنان کند، حتی مانند آن زن اصفهانی در دادگاه بدوی رأی به نفع ما صادر شد اما در دادگاه تجدید‌نظر قاضی رأی را رد کرد.»

با توجه به ترافیک شهر تهران، موتور یکی از بهترین و سریعترین وسایل نقلیه‌ای است که می‌تواند به زنان برای رسیدن به محل کار، خرید و …کمک کند. ضمن اینکه موتور در مقایسه با ماشین، آلودگی زیست محیطی کمتری هم تولید می‌کند و یکی از دلایل اقبال به آن همین است. از همه اینها گذشته با این گرانی خودرو زنان دیگر نمی‌توانند با دسترنج خود وسیله نقلیه‌ای تهیه کنند و خرید و استفاده از موتور سیکلت برای آنها خیلی مقرون بصرفه است. کمااینکه هر روز بر تعداد زنانی که برای رسیدن به مقصد موتور می‌گیرند افزوده می‌شود.

روزنامه همشهری در گزارشی از زنی حکایت می‌کند که حالا ۷سال می‌شود مربی موتورسواری است و در یکی از بوستان‌های بزرگ حاشیه‌ای تهران برای زنان آموزش عملی برگزار می‌کند. به گفته این زن، تعداد شاگردانش در ۳سال اخیر افزایش زیادی یافته‌اند؛ زنانی که به دلایل مختلف نیاز دیده‌اند که موتور داشته باشند و با آن در سطح شهر تردد کنند.