در «قرچک» چه می‌گذرد؛ زندانی که هرگز ساخته نشد

زیتون ـ سولماز ایکدر: پس از یک رانندگی طولانی در مسیری بیابانی، به دروازه‌های جهنم می‌رسید؛ به در اصلی ندامتگاه شهر ری معروف به زندان قرچک یا زندان قرچک ورامین که مختص زنان با جرائم موسم به «عادی» است.

حد فاصل پایان جاده آسفالته تا در زندان را باید همراه با صدای سگ‌های ولگرد در بیابانی بدون آب و علف و حتی بدون چراغی برای روشن شدن مسیر پیمود. آن سوی در اما جهنمی است که در آن به صورت میانگین ۱۲۰۰ زن محکوم به زندان با جرائم کیفری و در سال‌های اخیر با «جرایم» سیاسی دوران حبس خود را تحمل می‌کنند.

سایت اطلس زندان‌های ایران در مورد زندان قرچک نوشته است: «سوله‌هایی که در ابتدا مرغداری و سپس مرکز ترک اعتیاد مردان بوده٬ به زندان زنان تغییر کاربری داده شد.» زندان قرچک در سال ۱۳۸۹ با هفت سوله افتتاح شده اما بر مبنای گزارش‌های سال‌های اخیر تعداد سوله‌ها به ده عدد افزایش یافته است. در ادبیات سازمان زندان‌ها به هر سوله یک سالن گفته می‌شود.

هر کدام از سالن‌ها گنجایش کم‌تر از صد نفر را دارد، اما به طور معمول در آن‌ها بیش از دویست نفر زندگی می‌کنند. در مواقعی این عدد به ششصد نفر هم رسیده است. تعداد کل زندانیان بین هزار و پانصد تا بیش از دو هزار نفر در نوسان است.

زندان زندانی در زندان قرچک دسترسی به آب و غذای سالم ندارند. در این زندان هر چیزی٬ از آب تا مواد مخدر «خریدنی» است و اگر پول نداشته باشی از امکانات اولیه‌ بهداشتی نیز محرومی.

هر کدام از سالن‌ها گنجایش کم‌تر از صد نفر را دارد، اما به طور معمول در آن‌ها بیش از دویست نفر زندگی می‌کنند. در مواقعی این عدد به ششصد نفر هم رسیده است.

بالاترین طبقه این جهنم قرنطینه آن است؛ جایی که زندانیان برای مدتی در آن حبس می‌شوند تا پس از اطمینان از عدم بیماری، اعتیاد و … به بند‌ها فرستاده شوند. هستند زنانی فراموش‌شده که حاضرند در قرطنیه کارگری کنند، توالت و حمام‌ها بشویند تا فقط به بند‌های عمومی فرستاده نشوند چرا که در بند‌ها فاجعه، از تعرض جنسی و بیگاری تا غذای ناسالم و آب غیر قابل آشامیدن در انتظارشان است.

در این زندان طبقه‌بندی و تفکیک جرایم و سن رعایت نمی‌شود و زنانی از گروه‌های سنی مختلف حتی زیر سن قانونی با اتهاماتی از قبیل قتل، دزدی مسلحانه و قاچاق مواد مخدر در کنار زنانی با اتهامات سیاسی نگهداری می‌شوند.

کهریزک دوم

در اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۰ خانواده‌های زندانیان سیاسی زن محبوس در زندان رجایی شهر که به تازگی به زندان قرچک ورامین منتقل شده بودند، از قول آنان به زندان قرچک لقب «کهریزک دوم» را دادند. وب سایت کلمه همان‌وقت در گزارشی در این‌باره نوشته بود: «این زندانیان زن در تماس های تلفنی با خانواده هایشان اعلام کرده اند این زندان کهریزک دیگری است که در آن به زندانیان حتی آب و غذا به موقع داده نمی شود و مسوولان زندان هر زمان دلشان بخواهد به زندانیان غذا می‌دهند آب این زندان نیز در بیشترین ساعات روز قطع است.»

از آن زمان تا امروز شرایط در زندان قرچک تغییر چندانی نکرده است.

آب زندان قرچک ورامین «شور» است. به گفته زندانیان سابق قرچک: «آب شور و تلخ قرچک برای شستن لباس هم مناسب نیست و خط شوره‌ای که بر روی لباس بر جا می‌گذاشت، نیازمند تلاش دوباره‌ای برای پاکسازی بود.»

همچنین از حوضچه‌ کوچکی که به اصطلاح شیر آبی آشامیدنی دارد با ارفاق می‌شود برای مسواک زدن استفاده کرد.

بیشتر بخوانید:

زندان ‌به دوشیِ زنان سیاسی در ایران

از غم این ظلم جان دهی رواست آقای قاضی

در سالن‌های زندان قرچک ورامین بین ۲ الی ۴ دوش حمام وجود دارد. پیش از این نگار حائری، وکیل دادگستری و زندانی سیاسی، در این رابطه به وب سایت جرس گفته بود: «برای حمام کردن آب گرم نیست و باید با آب سرد استحمام کنند. این ‌‌نهایت ظلم به این زندانیان است زیرا اطراف زندان قرچک کویر و بیابانی است و سرما و سوز بسیار بدی دارد.»

در همین رابطه زندانیان سابق این زندان گفته‌اند که هر سالن حداکثر سه یا چهار دستشویی دارد که وضعیتشان از نظر بهداشتی اسفناک است.

نرگس محمدی، فعال حقوق بشر و زندانی سیاسی که اخیرا به زندان قرچک تبعید شده، هم در نامه‌ای که توسط همسرش تقی رحمانی منتشر شد نوشته بود: «در اولین روز انتقال از زندان اوین به زندان قرچک، به قرنطینه این زندان منتقل شده و آب مصرفی آن برای زندانیان غیرقابل آشامیدن بوده و او نتوانسته بود از آن بنوشد.»

در بخش دیگری از یادداشت این فعال حقوق بشر آمده بود که «به اجبار به لیوان چای که روی آن از آلودگی آب مانند سرشیر بسته شده بود، چای نوشیدم که دچار تهوع و استفراغ شدم. در زندان از همین آب برای پخت و پز غذا، چای، و نوشیدن استفاده می‌کنند!»

علاوه بر وضع آب آشامیدنی، بسیاری از زندانیان وضعیت بهداشت و تهویه هوا در زندان قرچک را بسیار نامناسب اعلام کرده‌اند.

صبا کُرد افشاری، فعال مدنی و زندانی سیاسی، اواسط ماه بهمن اعلام کرده بود به دلیل اعتراض به «نبود آب گرم برای استفاده زندانیان» از سوی شورای انضباطی زندان قرچک به مدت سه ماه از حق مرخصی محروم شد.

عالیه مطلب‌زاده عکاس، روزنامه‌نگار و زندانی سیاسی نیز پیشتر درباره وضعیت فضای بسته سوله هشت گفته بودند: «بوی نامطبوع و غیرقابل تحمل فاضلاب زندان همراه با گاز آمونیاک در طول شبانه‌روز باعث مشکلات تنفسی برای بسیاری از زندانیان می‌شود.»

همچنین صبا کُرد افشاری، فعال مدنی و زندانی سیاسی، اواسط ماه بهمن اعلام کرده بود به دلیل اعتراض به «نبود آب گرم برای استفاده زندانیان» از سوی شورای انضباطی زندان قرچک به مدت سه ماه از حق مرخصی محروم شد.

منیره عربشاهی، فعال مدنی و زندانی سیاسی که مدتی را در زندان قرچک ورامین در بازداشت به سر برده بود در نامه‌ای سرگشاده از رواج پدیده «مت بازی» در میان زندانیان زندان قرچک نوشته بود.

مت بازی نوعی بهره کشی جنسی از زندانیان تازه وارد، فقیر یا ضعیف توسط زندانیان قدیمی‌تر است.

او در این باره نوشته است: «مت یکی از مواردی است که در زندان با واژه آن آشنا شدم. اما خیلی زود دریافتم که این واژه به همان مفهوم آشنای همجنسگرایی و ایجاد رابطه دو جنس موافق با هم است. با این تفاوت که اغلب زنان مت‌باز قبل از ورود به زندان از ویژگی های کامل و طبیعی زنانه برخوردار بوده و برخی از آنان حتی دارای همسر و فرزند نیز هستند.

زنانی که تا قبل از ورود به زندان حتی در مخیله‌شان خطور نمی‌کرد روزی برای پر کردن خلاهای مادی و معنوی خود حاضر به ایجاد رابطه با همجنس خود باشند. بنابراین من بروز این پدیده را ناشی از ساختار فرهنگ نادرست و انحرافی زندان و نیز ضعف مدیریتی آن می‌دانم. روابطی که گاها خطرات جدی و جبران ناپذیری برای امنیت زنان جوان و دخترانی که از قبول پیشنهاد مت بازان سر باز می‌زنند به همراه دارد.»

کسب درآمد قوه قضاییه از «بیگاری» زنان

در بخشی از محوطه زندان گروه کارخانجات حامی که زیر نظر قوه قضاییه است از جمله ؛ کارگاه‌های قالیبافی، سفالگری، نقاشی، تذهیب، خیاطی، آرایشگری و عروسک‌سازی، کامپیوتر و تایپ برقرار است.

محمدمهدی حاج محمدی، رییس وقت سازمان زندان‌ها در تابستان سال ۱۳۹۹ به خبرگزاری ایرنا گفته بود آمار اشتغال در میان زندانیان به بالای ۵۰ درصد رسیده. یعنی نیمی از جمعیت زندانیان برای سازمان زندان‌ها کار می‌کنند.

براساس تازه‌ترین گزارش عملکرد بنیاد تعاون سازمان زندان‌های ایران که مربوط به سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۷ است، این بنیاد سه سال پیش ۱۷۰ میلیارد تومان برای پرداخت حقوق و دستمزد زندانیان هزینه کرده. یعنی هر زندانی سه سال پیش ماهی۲۸۳ هزار تومان حقوق می‌گرفته که این یعنی یک چهارم حقوق پایه قانون کار در آن زمان.

وضعیت دستمزد زنان زندانی اما بدتر از زندانیان مرد است.

دستمزد زنان کارگر در یکی از کارگاه‌های مجموعه حامی تا سال ۹۸ حداکثر به ۲۰۰ هزار تومان در ماه می‌رسید. این دستمزد در ازای هشت ساعت کار روزانه در شش روز هفته به کارگران تعلق می‌گیرد.

زنان محبوس در زندان قرچک نیز اگر شانس بیاورند برای کارگری در این کارگاه‌ها انتخاب می‌شوند. اما دستمزد آن‌ها بسیار کمتر از دستمزد مصوب برای کارگران است. دستمزد زنان کارگر در یکی از کارگاه‌های مجموعه حامی تا سال ۹۸ حداکثر به ۲۰۰ هزار تومان در ماه می‌رسید.

این دستمزد در ازای هشت ساعت کار روزانه در شش روز هفته به کارگران تعلق می‌گیرد.

اما از این دستمزد ناچیز نیز نیمی به خانواده زندانی تعلق می‌گیرد و ۲۵ درصد برای زندانی پس‌‌انداز می‌شود؛ پس‌اندازی که زندانی تا زمان آزادی به آن دسترسی ندارد و تنها ۲۵ درصد آن در لحظه به زندانی تعلق می‌گیرد. زندانیان کارگر همچنین از بیمه سنوات پاداش و مرخصی و عیدی هم محرومند.

«پول» در زندان اگرنه بیشتر از خارج از زندان که به همان اندازه حیاتی است و در زندان قرچک که زندانیان باید حتی آب آشامیدنی خود را خریداری کنند، حیاتی‌تر. زنان زندانی عموما کمتر از طرف خانواده‌هایشان مورد حمایت مالی قرار می‌گیرند و از همین رو باید پول لازم برای زنده ماندن در زندان را خود به دست بیاورند. از همین روست که تن به کارگری‌های طولانی با دستمزد ناچیز در کارخانجات گروه حامی‌ می‌دهند. اما زنانی که به هر دلیل جز گروه کارگری انتخاب نشوند برای خریدن آب، کارت تلفن و پد بهداشتی باید کارهایی از قبیل کندن علف‌های هرز محوطه و تمیز کردن حیاط‌ها را برعهده بگیرند.

در پی گزارش‌های متعدد فعالان مدنی و سیاسی محبوس در زندان قرچک، رضا معینی مسئول دفتر افغانستان و ایران سازمان گزارشگران از میشل باشله، کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل، و جاوید رحمان، گزارشگر ویژه این سازمان، خواست که برای رسیدگی به زندان قرچک که از نظر «بهداشتی» و «تسهیل ارتباط زندانیان با خانواده‌هایشان» در وضعیتی «فاجعه‌بار» است «فوری» اقدام کنند و از مقامات ایران خواهان همکاری «بدون قید و شرط» با سازمان ملل و رعایت تعهدات جهانی شوند.

در همین رابطه شماری از کاربران توییتر با راه‌اندازی کارزاری مجازی خواستار تعطیلی این زندان شده‌اند. پیش از این سازمان زندان‌ها از زندان قرچک به عنوان محلی موقت برای نگهداری از زندانیان زن تا زمان ساخت زندانی مجهز نام می‌برد؛ زندانی که هرگز ساخته نشد.