آغاز جنگ سردِ دوم یا جنگ جهانی سوم؟

زیتون ـ یلدا امیری: دو روز از شروع جنگ اوکراین گذشته. پس از چند ماه هشدار پیاپی غرب، خصوصا آمریکا در مورد حمله روسیه به اوکراین سرانجام ولادمیر پوتین، رییس‌جمهوری روسیه، دستور جنگ را صادر کرد. در تمام این مدت پوتین و مقامات دولت او هشدارهای غرب را فضاسازی خواندند و تصمیم روسیه برای حمله به اوکراین را انکار کردند و حالا این بزرگ‌ترین هجوم نظامی در اروپا از زمان پایان جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۴۵ تاکنون است.

دولت جو بایدن، هشدارهای آخرالزمانی متعددی درباره حمله‌ قریب الوقوع می­‌داد و تلاش دیپلماتیک بسیاری برای مقابله با تجاوز روسیه به اوکراین کرد، اما هم‌زمان اعلام کرده که آمریکا وارد این جنگ نخواهد شد.

پوتین در پیامی که به‌طور زنده از تلویزیون پخش شد، گفت که این اقدام در واکنش به «تهدید‌های اوکراین» است. او آمریکا و متحدانش را به نادیده گرفتن درخواست روسیه برای جلوگیری از عضویت اوکراین در ناتو و ارایه تضمین‌های امنیتی به مسکو متهم کرد و افزود که هدفش تصرف اوکراین نیست. او از نیروهای اوکراین خواست فورا سلاح‌ها را زمین بگذارند.

دولت جو بایدن، هشدارهای آخرالزمانی متعددی درباره حمله‌ قریب الوقوع می­‌داد و تلاش دیپلماتیک بسیاری برای مقابله با تجاوز روسیه به اوکراین کرد، اما هم‌زمان اعلام کرده که آمریکا وارد این جنگ نخواهد شد.

ولودیمیر زلنسکی، رئیس­‌جمهور اوکراین، حمله روسیه را «اعلان جنگ به تمام اروپا» خواند. حالا خبر رسیده که کشتی‌های ترکیه و مولداوی هم در دریای سیاه «هدف ناوگان روسی» قرار گرفتند.

بایدن گفت که این حمله «بی‌دلیل و غیرموجه» بوده و پیامدهای فاجعه‌باری برای بشر به‌دنبال خواهد داشت و از «تحریم­‌های سخت» خبر داد. اولاف شولتس، صدراعظم ‌آلمان از «روزی سیاه و وحشتناک برای اروپا» سخن گفت و حمله روسیه را نقض آشکار قوانین بین‌المللی دانست. ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو نیز این حمله را «گستاخانه و نقض آشکار حقوق بین‌الملل» خواند و در توییتر خود نوشت که این حمله امنیت اروپا را تهدید می‌کند. او در تازه­‌ترین سخنان خود گفت رهبران غربی باید برای اقدامات بیشتر آماده شوند، «حتی اگر در این راه هزینه بدهیم.»

اوکراین از طریق مرزهای بلاروس، روسیه و کریمه هدف حمله قراردارد. مقام‌های روسیه می‌گویند که نیروهای این کشور به پایتخت اوکراین رسیده و شهر کی‌یف را از غرب محاصره کرده‌اند. ارتش روسیه مدعی شده که شهرهای اوکراین را هدف نمی‌گیرد و هدف زیرساخت نظامی، دفاعی و تاسیسات نیروهای مسلح اوکراین است. اما ویکتور لیاشکو، وزیر بهداشت اوکراین گفت که بیمارستان‌ها و کارکنان بخش پزشکی و درمان در نقاط مختلف، از جمله در آدیوکا و ووهلدار در دونتسک هدف حمله نیروهای روسی قرار گرفته‌اند.

در تازه‌ترین خبرها پوتین از ارتش اوکراین خواست که علیه دولت خود شورش کنند. او رهبران اوکراین را متهم کرد که با راهنمایی «مشاوران خارجی و در راس آنها آمریکا» شهروندان غیرنظامی را به عنوان سپر انسانی به کار گرفته‌اند، و گفت که شبیه «تروریست‌ها» هستند. پوتین گفت: «من دوباره نیروهای مسلح اوکراین را خطاب قرار می‌دهم: اجازه ندهید که نئونازی‌ها و باندریست‌ها (یک گروه افراطی در اوکراین) از کودکان و زنان و سالخوردگان شما به عنوان سپر انسانی استفاده کنند، قدرت را به دست بگیرید. به نظر می‌رسد ما و شما راحت‌تر بتوانیم با هم به توافقی برسیم تا با آن دسته معتادان و نئونازی‌ها در کی‌یف.»

دبیرکل ناتو این حمله را «گستاخانه و نقض آشکار حقوق بین‌الملل» خواند و گفت رهبران غربی باید برای اقدامات بیشتر آماده شوند، «حتی اگر در این راه هزینه بدهیم.» این در حالی‌است که ورود ناتو به این معرکه عملا به جنگ جهانی سوم و چه بسا جنگ هسته‌ای منجر خواهد شد.

گفتنی است، ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه، با تهدید کشورهای فنلاند و سوئد گفت که اگر این کشورها قصد داشته باشند به ناتو بپیوندند، مسکو واکنش نشان می‌دهد و با عواقب نظامی و سیاسی مواجه خواهند شد.

تندروهای مخالف غرب در ایران در رسانه­‌ها و شبکه­‌های اجتماعی از روسیه حمایت می­‌کنند. خبرگزاری دولتی ایرنا با راه‌اندازی پرونده خبری ویژه «جنگ در اوکراین» انبوهی از گزارش و مصاحبه در حمایت از روسیه منتشر کرده‌است.

ابراهیم رئیسی، رئیس دولتِ جمهوری اسلامی در گفتگوی تلفنی با پوتین از حمله روسیه به اوکراین حمایت کرد و مدعی شد که «گسترش ناتو تهدیدی جدی علیه ثبات و امنیت کشورهای مستقل در مناطق مختلف است.» او افزود: «امیدواریم آنچه اتفاق می‌افتد به نفع ملت‌ها و منطقه تمام شود.»

همزمان امامان جمعه، منصوبان غیر مستقیم رهبر جمهوری اسلامی، در فرصت نماز جمعه به جمع حامیان دولتی حمله به اوکراین پیوستند. احمد خاتمی امام جمعه تهران گفت: «در این حادثه اقدامات تحریک‌آمیز ناتو با محوریت آمریکا شرایط را در منطقه پیچیده‌تر کرده است، این نتیجه فضولی‌هایی است که آمریکا در کل دنیا دارد و به‌ناحق خود را ابرقدرت می‌داند درحالی‌که ابرقدرت نیست. ازسوی دیگر در این قصه کشورهای اروپایی مدام بر طبل جنگ می‌کوبند مثل اینکه نان خود را در این جنگ می‌دانند.»

علی شاه‌چراغی، امام جمعه شهرری نیز ضمن انتقاد از ناتو گفت: «هم‌اکنون نیز با روشن شدن آتش جنگ اعضای پیمان ناتو بیش از همه به طبل جنگ می‌کوبند.»

امام جمعه تهران: «در این حادثه اقدامات تحریک‌آمیز ناتو با محوریت آمریکا شرایط را در منطقه پیچیده‌تر کرده است، این نتیجه فضولی‌هایی است که آمریکا در کل دنیا دارد و به‌ناحق خود را ابرقدرت می‌داند درحالی‌که ابرقدرت نیست.»

حتی محمدجواد لاریجانی، معاون سابق بین‌الملل و دبیر ستاد حقوق بشر قوه قضائیه، که چهره­ای مطرود محسوب می‌شود، در توجیه مواضع جمهوری اسلامی گفت: «ما به هیچ وجه از حمله نظامی طرفداری نکرده‌ایم اما در عین حال چشم خود را هم بر روی فتنه‌گری آمریکا و ناتو نبسته‌ایم.»

چرا این خبر مهم است؟

حمله به اوکراین بخشی از تنش­‌هایی است که از آن با عنوان جنگ سرد-۲ یاد می­‌کنند. این تنش‌ها میان قدرت‌های جهانی در دو جغرافیای سیاسی شرق (روسیه و چین) و غرب (آمریکا و اروپا) درگرفته است. تنش‌های اخیر از سال ۲۰۱۴ میان روسیه و غرب شدت گرفت و به آغاز جنگ و جدایی شبه جزیره کریمه انجامید. برخی از چهره‌های مهم مانند میخائیل گورباچف پس از رودررویی غرب و روسیه در سال ۲۰۱۴ هشدار دادند که جهان در آستانه یک جنگ سرد جدید است.

چین و روسیه در راستای ایجاد «اتحاد شرقی» بیش از پیش به یکدیگر نزدیک شده‌اند؛ به اعتقاد برخی کارشناسان شاید حتی نزدیک‌تر از دوران استالین و مائو. چین در سال­های اخیر و در بحبوحه انزوای بین­‌المللی از روسیه حمایت اقتصادی و سیاسی کرد. تجارت دو جانبه این‌دو در سال گذشته به بالاترین میزان خود یعنی ۱۴۷ میلیارد دلار رسیده ­است. همچنین دو کشور همزمان با افزایش مانورهای نظامی مشترک، نقشه راه مشترکی برای روابط نظامی نزدیک‌تر تدارک دیده‌اند. چین و روسیه تلاش دارند ایالات متحده و اروپا را در سیاست بین‌الملل عقب برانند و با به دست آوردن نقشی بزرگتر برای خود، عملا آمریکا را از مقام بزرگترین ابرقدرت جهانی خلع کنند. علاوه بر این پوتین نه تنها از فروپاشی شوروی سابق ابراز تاسف کرده بلکه در حسرت روسیه تزاری است.

در این­ میان جمهوری‌اسلامی با پیوستن به «جبهه شرق» و امضای قراردادهای نظامی و امنیتی با روسیه و قرارداد اقتصادی با چین، گمان می­‌کند می‌تواند اهرم‌های قدرت خود را تقویت کند تا بتواند از غرب بی‌نیاز شود. در همین راستا منصوبان آیت‌الله خامنه‌ای در جنگ اوکراین از روسیه حمایت کرده و به ناتو و آمریکا حمله می‌کنند.

کمی عمیق‌­تر؛ تندروهایی که از دم اسب اتحاد شرقی آویزانند

اوکراین پس از روسیه پهناورترین کشور اروپاست که ذخایر معدنی فراوان و موقعیت ژئوپولتیک مهمی برای غرب دارد. مرزهای اوکراین تنها ۶۰۰ کیلومتر تا مسکو فاصله دارند و در واقع اوکراین مرز حائل میان دو بلوک شرق و غرب محسوب می‌شود. علاوه بر این اوکراین گلوگاه انرژی اروپاست. اوکراین سه دهه پس­ از پایان جنگ سرد و فروپاشی اتحادجماهیرشوروی، ظاهرا اولین قربانی جنگ سرد ۲ خواهد بود. اختلافات داخلی این کشور نیز در این میان نقش مهمی ایفا می‌کند. گروه های مسلح و جدایی طلب که طرفدار روسیه هستند در این کشور فعالیت گسترده دارند. ماجرای مسمومیت ویکتور یوشچنکو، سیاستمدار غربگرا و رقیب ویکتور یانوکوویچ در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۰۴ و وقوع انقلاب نارنجی بارزترین جلوه این اختلافات است.

پکن و مسکو دشمن مشترکی دارند؛ ایالات متحده آمریکا. در سفر اخیر پوتین به چین، مسکو و بیجینگ در بیانیه‌ای مشترک، بر جبهه کشورهای غربی تاختند و از اتحاد سخن گفتند.

پکن و مسکو دشمن مشترکی دارند؛ ایالات متحده آمریکا. در سفر اخیر پوتین به چین، مسکو و بیجینگ در بیانیه‌ای مشترک، بر جبهه کشورهای غربی تاختند و از اتحاد سخن گفتند. روسیه از توسعه طلبی‌های چین در دریای جنوبی حمایت کرد و چین در مقابل، مواضع روسیه در بحران اوکراین را تایید کرد. گمانه زنی‌ها از احتمال حمله چین به تایوان خبر می­‌دهند. جزیره‌ تایوان خود را کشوری مستقل می‌داند و ایالات متحده بزرگ‌ترین متحدش است. همزمان با آغاز جنگ اوکراین وزارت دفاع تایوان اعلام کرد که نیروی هوایی این کشور با رهگیری و دادن هشدار، ۹ جنگنده چینی را مجبور کرد که از حریم هوایی این کشور خارج شوند.

روزنامه گاردین چندی پیش در گزارشی نوشت که چین و روسیه در حال حرکت به سوی اتحادی نزدیک‌تر هستند. رهبران این دو کشور ایدئولوژی‌های یکسانی داشته و به دنبال به زیر کشاندن آمریکا هستند و هر دو کشور نیز اعتقاد دارند که آمریکا در حال افول است.

دراین­ میان جنگ اوکراین برای جمهوری اسلامی و سیاست خارجی تهاجمی‌اش، ویژگی‌های مطلوب بسیاری دارد. شخصیت انقلابی و تاریخی «نه شرقی، نه غربی» رهبران جمهوری­ اسلامی در دو دهه اخیر جایش را به «نگاه به شرق» داده و به نزدیکی به چین و روسیه ختم شده­ است. گفتمان‌هایی مانند «محور مقاومت» نتیجه همین غرب‌ستیزی است. جمهوری‌اسلامی همزمان که به دنبال تضعیف غرب است، منافع خود را همسو با منافع قدرت‌های شرقی تعریف می‌کند و از قدرت گرفتن آنها حمایت می‌کند، در حالی­که قدرت­های شرقی بارها نشان داده‌اند که شریک وفاداری برای نظام نیستند.

استقبال تندروهای جمهوری اسلامی از هجوم نظامی روسیه به اوکراین و انتشار مطالبی در شبکه­‌های اجتماعی با این محتوا که رهبران روسیه، چین و جمهوری اسلامی ابرقدرت‌های آینده جهان هستند یادآور لطیفه‌ای با این مضمون است که پلیس دو نفر صاحب مال و شهرت را دستبند زده و به زندان می برد در این بین مفلوکی از راه رسید و خود را در میان آن دو متهم جا داد و گفت: «ما سه نفر را کجا می­‌برید؟»

 پوتین در رویای امپراتوری روسی است. او در سال ۲۰۰۵، فروپاشی اتحادجماهیرشوروی را بزرگترین فاجعه ژئوپلیتیک قرن بیستم خواند و احتمالا با همین تحلیل با گسترش نفوذ در اروپا دست به سرمایه‌گذاری عظیمی زده‌است. تهدید فنلاند و سوئد توسط روسیه اگرچه دور از ذهن به نظر می­‌رسد اما نشان دهنده سیاست‌های توسعه‌طلبانه روسیه است.

هنری کسینجر سیاست‌مدار چین‌شناس امریکایی، مکررا نسبت به وقوع جنگ سرد دوم هشدار داده‌است؛ جنگی که در مقایسه با جنگ سابق به مراتب مخرب‌تر است. حالا در اوکراین آژیر خطر به صدا درآمده؛ خطر تکرار رویدادهای مخوف تاریخ معاصر.