زیتون- فروغ ایزدی: «اینک پس از سالها مبارزه، باور داریم که وقت آن رسیده که مشعل برافروخته تجربه و تلاش این سالها را در دستان توانای داوطلبان خلاق علاقمند و متعهد قرار دهیم تا آنها نیز به نوبه خود با انرژی و انگیزه‌ای بیشتر در راه بهبود شرایط آسیب دیدگان اجتماعی قدم بردارند و مرهمی باشند بر آلام آنان.»
وقتی خانه خورشید یکی از مهمترین و موثرترین سمنها و نهادهای مدنی فعال در حوزه زنان با انتشار این پست در اینستاگرام تعطیلی خود را اعلام میکرد مسئولان شهرداری تهران سرمست از راه‌اندازی قرارگاه‌های اجتماعی سرگرم افتتاح بوستانی برای سمنها بودند؛ مصداق تام و تمامی از «یکی بر سر شاخ، بن می‌برید».
البته برای فعالان این حوزه روشن بود که علت اصلی تعطیلی همان یک جمله کوتاه لیلا ارشد بود: با دستهای بسته نمی‌توان شنا کرد.
هفته اول اسفند لیلا ارشد به برخی خبرنگاران حوزه اجتماعی گفت که خانه خورشید در شرف تعطیلی است و هفته دوم همشهری در گزارشی با عنوان خورشید از شهر رفت این خبر را رسمی کرد.
درست یکسال پیش در همین روزها ۱۳ اسفند ۱۳۹۹ حکم انحلال جمعیت امام علی را صادر کردند. هشت ماه قبل از آن با شکایت قرارگاه ثارالله سپاه، شارمین میمندی نژاد موسس جمعیت امام علی (ع) و دو تن از اعضای روابط عمومی این جمعیت دستگیر و زندانی شده و فعالیت این نهاد مدنی با حدود ده هزار عضو داوطلب نیز متوقف شده بود.
امسال هم در همان زمان با اعمال فشارهای مرئی و نامرئی، چراغ یک نهاد مدنی دیگر را خاموش کردند.
به نظر می‌رسد برای فعالان مدنی و اجتماعی این اول ماجراست؛ تازه به قدرت رسیدگان در ایران اعلام کرده‌اند از این پس مسائل این حوزه را در «قرارگاه‌های اجتماعی» حل و فصل خواهند کرد.
چرا این خبر مهم است؟
در ابتدای دهه هشتاد، جامعه‌شناسان مدام از بحران‌های اجتماعی در این دهه حرف می‌زدند و سیاستگذاران را به اتخاذ تدابیری برای کاهش بحران تشویق می‌کردند. علیرغم افزایش تورم در این دهه، قیمت مواد مخدر و مخصوصا مواد محرکی چون شیشه انقدر پایین بود که تعداد قابل توجهی را درگیر کرد. ورود شیشه به چرخه مصرف مواد در ایران علاوه بر سایر ایرادات یک ویژگی مخرب تر از همه با خود داشت و آن تخریب شدید بدن و ذهن فرد مبتلا و سوق سریع او به سوی کارتن‌خوابی بود. کارشناسان حوزه اعتیاد تحلیل می‌کردند اگر مصرف مواد سنتی مثل تریاک طی ده سال فرد را کارتن‌خواب میکرد شیشه در عرض سه سال او را به همان نقطه می‌رساند. خانه خورشید در چنین شرایطی برای کمک به زنان معتاد پا گرفت.
خانه خورشید نخستین مرکز کاهش آسیب اعتیاد زنان در ایران بود که به همت لیلا ارشد و سرور منشی زاده در بهمن ۸۵ در دروازه غار تهران واقع در منطقه ۱۲ تاسیس شد. هدف اولیه آنها ارائه خدمات و کاهش آسیبهای ناشی از اعتیاد برای زنان مصرف‌کننده مواد بود. در زمستان ۹۳ هدف گروه را تغییر دادند و حمایت‌ها را بر زنانی که قطع مصرف کرده و فرزند داشتند متمرکز کردند.
در ۱۷ سال گذشته ۲۵۰۰ نفر تحت پوشش این موسسه قرار گرفتند که ۶۰۰ نفر از آنها بهبود یافتند و دوباره به زندگی بازگشتند.
حال لیلا ارشد در گفتگویی با همشهری می‌گوید:« محدودیت‌های ما هر روز بیشتر می‌شود. تصمیم گیری در حوزه آسیبها بسیار متفاوت شده و می‌خواهند کارهای اجتماعی را به نهادهای بزرگ بسپارند و دیگر سمنها مانند گذشته فعالیت نکنند. ما هم از اهدافمان فاصله گرفته بودیم…با دستهای بسته نمی توان شنا کرد.»
کمی‌عمیق‌تر؛ شنا با دستهای بسته
لیلا ارشد پس از اعلام خبر تعطیلی در پستی اینستاگرامی نوشت: «در میان بهبود یافتگان جامعه هدف ما؛ زنان موفق دانشجو، همکاران در مراکز گذری، کمپ‌ها، کلینیک‌های سلامت، هلال احمر، اسنپ، کارگاه‌های خیاطی، چرم و شیشه، راهنمایان گروه NA و ….را داریم.»
لیلا ارشد: «محدودیت‌های ما هر روز بیشتر می‌شود… می‌خواهند کارهای اجتماعی را به نهادهای بزرگ بسپارند و دیگر سمنها مانند گذشته فعالیت نکنند. ما هم از اهدافمان فاصله گرفته بودیم…با دستهای بسته نمی‌توان شنا کرد.»
او همچنین در گفتگویی دیگر گفته بود:« به شهردار منطقه گفتم شما تنها سینمای این محله را تعطیل کردید و به جای آن مرکز خرید ساختید.. دو خانه ریحانه و کودک شوش را که زمین‌هایش متعلق به شهرداری بود تعطیل کردید.»
احسان بداغی، خبرنگار سابق روزنامه ایران، در توییتر نوشت: «تلخی این خبر کم از تلخی اخبار جنگ نیست؛ خانه خورشید، مرکزی که ۲ هزار و ۵۰۰ زن آسیب دیده را تحت پوشش خود داشت به دلیل فشارها تعطیل شد. مرکز کاهش آسیبهای بانوان شوش هم در آستانه تعطیلی است. دلیل هم ساده است؛ مقرر شده یک قرارگاه جای سمنها و NGOها را بگیرد.»
پژمان موسوی روزنامه‌نگار هم در این باره نوشت: «آن قدر تشکل دولتی و شبه دولتی و خصولتی و وابسته به نهادهای رسمی قدرت تاسیس کرده‌اند، آن قدر عرصه را بر تشکلهای غیردولتی فعالان داوطلب تنگ کرده اند، آن قدر سنگ جلو پای لیلا ارشد و لیلا ارشدها انداخته اند که خودشان تعطیل کنند بروند رد کارشان! چون توقیف هم نکرده‌اند هزینه هم نمی‌دهند. راحت، تمیز…حالا دیگر تهران مال آنهاست، صدایی هم بلند نمی شود….بی مزاحم.»
قرارگاه‌های اجتماعی چیستند و چه می‌کنند؟
زاکانی وقتی به شهرداری رسید در یکی از سخنرانی‌هایش گفت: «کالبد شهر نیاز به تحولات دارد و باید تلاش کرد با کمک مردم این تحولات ایجاد شود.»
۲۴ شهریور خبر این تحولات از راه رسید و او اعلام کرد از هفته آینده قرارگاه اجتماعی کارش را شروع می‌کند. بنا بر گزارش‌ها تا الان سیزده جلسه درباره فعالیت‌های این قرارگاه‌ها که در همه استان‌ها ایجاد شده‌اند برگزار شده است. جلساتی که کمتر خبری درباره جزییات اقدامات و نحوه مواجهه با آسیبهای اجتماعی از آنها درز کرده است. آنچه منتشر شده صرفا کلیاتی درباره شرکت‌کنندگان بوده است. شهردار قبلا گفته بود این موضوع «اعمالی» است و «اعلامی» نیست.
به گزارش خبرگزاری میزان، سلسله جلسات قرارگاه آسیبهای اجتماعی شهر تهران با حضور نمایندگانی از سوی استانداری تهران، فرمانداری تهران، دادستانی، کمیته امداد امام‌خمینی (ره)، نیروی انتظامی تهران بزرگ، بهزیستی، ستاد مبارزه با مواد مخدر، دانشگاه علوم پزشکی تهران، معاونت فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران، وزارت نیرو و دیگر دستگاه‌های مسئول، به شکل هفته‌ای به ریاست شهردار تهران با رویکرد جمع‌آوری و ساماندهی معتادان متجاهر شهر تهران برگزار می‌شود.
البته زاکانی در گفتگویی با رسانه‌ها اولویت برنامه‌هایش در حوزه اجتماعی را اینگونه برشمرده بود: تقویت مسجدمحوری و حفظ و ترویج آثار و ارزش های انقلاب، دفاع مقدس و شهدا، ترویج و تسهیل در امر ازدواج، مقابله عمومی و محله محور با اعتیاد و طلاق.
اولویت‌های زاکانی در حوزه اجتماعی: تقویت مسجدمحوری و حفظ و ترویج آثار و ارزش های انقلاب، دفاع مقدس و شهدا، ترویج و تسهیل در امر ازدواج، مقابله عمومی و محله محور با اعتیاد و طلاق.
درباره جزئیات ایجاد قرارگاه اجتماعی در تهران هم گفته بود: این موضوع را دنبال می‌کنیم و در حقیقت این موضوع اعمالی است و اعلامی نیست. قرارگاه اجتماعی از هفته دیگر راه اندازی می‌شود و پس از آغاز به کار طی جلسه‌ای درباره آن اطلاع‌رسانی خواهد شد.
زاکانی درباره حضور زنان در این قرارگاه‌ها هم گفته بود: حضور زنان در قرارگاه اجتماعی جدی و فوق العاده است.
در همین زمینه علیرضا نادعلی سخنگوی شورای شهر تهران با اعلام اینکه کلیات تشکیل این قرارگاه جزو برنامه‌های زاکانی بوده است به فارس می‌گوید:« نگاه ما به این قضیه همراهانه است و برای طراحی دقیق این قرارگاه کمیسیون فرهنگی و اجتماعی و معاونت فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران همکاری‌هایی را خواهند داشت.» اظهارنظری که کاملا روشن می‌کند حاکمیت برای مواجهه با آسیبها رویکردی یکدست و متفاوت برگزیده و سوق دادن نهادهای مدنی به سوی تعطیلی خودخواسته نیز از همین نشات می‌گیرد.
مهدی چمران رئیس شورای شهر تهران در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه محوریت این قرارگاه با چه کسی است، گفته: محوریت قرارگاه با استاندار تهران است، چراکه قرارگاه کل استان تهران و اطراف آن را شامل می شود و نمی‌توان صرفا تهران و استان تهران را به تنهایی درنظر گرفت.
حالا باید منتظر گذشت زمان بود تا کم کم روشن شود بودجه مقابله با آسیبها در این دولت و این شهرداری چگونه هزینه خواهد شد.
