زیتون ـ یلدا امیری: این روزها نه ردی از شعار «نه شرقی، نه غربی» در سیاست خارجی جمهوری اسلامی می‌توان یافت و نه اثری از «سه اصل عزت، حکمت، مصلحت»؛ توقف و تعلیق مذاکرات احیای برجام «به دلیل عوامل خارجی»، خبری که توسط مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، ظهر جمعه ۲۰ اسفند اعلام شد، به گمانه‌زنی‌ها در مورد نقش روسیه در ایجاد مانع در توافق هسته‌ای دامن زد.
تهاجم روسیه به اوکراین در دنیایی که دهکده جهانی خوانده می‌شود، نه تنها این دو کشور بلکه دیگر کشورهای دور و نزدیک را نیز تحت‌تاثیر قرار داده‌است، جنگی که به نبرد میان جهان غرب و شرق تعبیر می‌شود. در این میان به نظر می‌رسد ایران هم بیش از آنچه باید و انتظار می‌رفت از این جنگ متاثر شده و خواهدشد.
جوزپ بورل بدون افزودن توضیح بیشتری در مورد «عوامل خارجی» گفت که متن نهایی توافق آماده و روی میز است و به ارتباط با طرف‌های برجام و آمریکا برای غلبه بر موانع فعلی و حصول توافق ادامه خواهیم داد.
پاسخ سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه جمهوریاسلامی نیز به گمانه‌زنی‌ها دامن زد، او در توییتی مبهم نوشت: «هیچ عامل خارجی نمی‌تواند بر اراده مشترک ما برای پیشروی به سوی توافقی جمعی اثر بگذارد. توقف در مذاکرات وین می‌تواند فرصتی باشد برای حل مسئله باقی‌مانده و بازگشت نهایی.»
روسیه اخیرا نتیجه مذاکرات هسته‌ای ایران را به جنگ اوکراین گره زد و پس از اعمال تحریم‌های شدید غرب بر سر جنگ‌افروزی در اوکراین، بازی با کارت ایران را آغاز کرد و از آمریکا تضمین کتبی برای عدم دخالت در همکاری‌های ایران و روسیه خواست. موضعی که روز ۱۸ اسفند توسط میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در مذاکرات تکرار شد.
البته سخنان ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه روز ۱۹ اسفند در جلسه هیات دولت این کشور حاکی از نارضایتی و نگرانی از جایگزینی کشورهای دیگر در بازار انرژی روسیه بود. او با بیان اینکه روسیه به تمامی تعهدات خود در قراردادهای انرژی با اروپا وفادار است، با لحنی تمسخرآمیز به تلاش‌های آمریکا برای عقد قراردادهای نفتی با کشورهایی مانند ونزوئلا و ایران اشاره کرد و گفت:«آن‌ها تلاش می‌کنند به هر قیمتی با کشورهایی که علیه آن‌ها تحریم‌های نامشروع وضع کرده‌اند به توافق برسند. آن‌ها حاضرند خیلی سریع با ایران صلح کنند و بلافاصله همه اسناد را امضا کنند. آن‌ها برای مذاکره به ونزوئلا رفتند.»
در عین حال اما خبرگزاری دولتی ایرنا تلاش کرد مسئولیت وقفه در مذاکرات را متوجه غرب کند و به نقل از منبع نزدیک به مذاکرات در خبری نوشت: «عدم تصمیم‌گیری و درخواست‌های جدید آمریکا روند جمع‌بندی مذاکرات را با چالش روبه‌رو کرد». علی نادری، مدیرعامل جدید ایرنا و عضو شورای مرکزی جبهه پایداری این روزها در وین است و منبع اخبار اختصاصی ایرنا شده است، انتخاب نادری به عنوان مدیرعامل ایرنا نشان داد که دولت رئیسی نزدیکی بسیاری به غرب‌ستیزان و مخالفان برجام دارد.
اگرچه سایت نورنیوز وابسته به علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی در گزارش خود به طور تلویحی به مانع‌تراشی روسیه اشاره کرد و نوشت که «درخواست روسیه می‌تواند به‌عنوان یک مولفه پیش بینی نشده، دستور کار جدیدی را به میز مذاکرات وارد کند.»
نورنیوز، وابسته به علی شمخانی: «درخواست روسیه می‌تواند به‌عنوان یک مولفه پیش بینی نشده، دستور کار جدیدی را به میز مذاکرات وارد کند.»
با توجه به سیاست «گردش به شرق» که در سال‌های اخیر از سوی تندروها دنبال می‌شود، تقریبا اکثر سیاستمداران نظام از حمله روسیه به اوکراین به صورت علنی یا تلویحی حمایت کرده و غرب، ناتو و آمریکا را مقصر وقوع جنگ معرفی می‌کنند. اگرچه میزان این حمایت در میان سیاستمداران میانه‌رو تا تندرو درجات مختلفی دارد.
علی‌اکبر صالحی، رئیس پیشین سازمان انرژی اتمی که اکنون قائم مقام و معاون پژوهشی فرهنگستان علوم است، با بیان اینکه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، غرب در کشورهای جدا شده از روسیه پیشروی کرد، گفت که «سال ۲۰۰۸ ناتو کنفرانسی درمورد گسترش به سمت شرق برگزارکرد که با اعتراض جدی روس‌ها روبرو شد.» صالحی در حمایت از روسیه افزود: «در منشور سازمان ملل براساس تفسیر موسع از بند ۵۱ اگر کشوری احساس خطر کند که امنیتش به دلایل مختلف به خطر افتاده، می‌تواند اقداماتی پیش‌دستانه انجام دهد.»
او اما هشدار داد که: «روسیه باید از اشغال افغانستان و فروپاشی اتحادجماهیرشوروی درس گرفته و قبل‌از روبرو شدن با یک بن‌بست جدی مسئله را حل و فصل کند.»
صالحی: «در حال حاضر برای جمهوریاسلامی یک فرصت استثنایی پیش آمده که اگر برجام منجر به احیا شود فرصتی برای صدور قابل‌توجه نفت ایران است که الان تقاضا هم برای آن وجود دارد.»
صالحی در مورد تاثیر این جنگ بر جمهوریاسلامی با بیان اینکه «روسیه بیش از ۶ الی ۷ میلیون بشکه نفت صادر می‌کرد.» گفت: «در حال حاضر برای جمهوریاسلامی یک فرصت استثنایی پیش آمده که اگر برجام منجر به احیا شود فرصتی برای صدور قابل‌توجه نفت ایران است که الان تقاضا هم برای آن وجود دارد.»
این درحالی است که تندروهای غرب‌ستیز و نزدیکان رهبر جمهوریاسلامی نه تنها از تهاجم نظامی روسیه به اوکراین حمایت می‌کنند بلکه اخیرا آنرا مقدمه «ظهور امام زمان» دانسته‌اند، محمد محمدی‌گلپایگانی، رئیس دفتر خامنه‌ای در مراسم چهلم صافی‌گلپایگانی گفت: «ظرفیت و توسعه فساد با زمان جاهلیت قبل‌از اسلام قابل مقایسه نیست. می‌دانید انگلیس خبیث چه کرد، امروز تکه‌های کشورهای اسلامی که پاره پاره شده‌است، شام، فلسطین، لبنان و ایران و حتی امروز در جنگ اوکراین هم همین نقشه را داشتند تا روسیه را گرفتار کنند اما رئیس‌جمهور روسیه آدم زرنگی بود و پیش‌دستی کرد. جاهلیت مدرن دنیا را به فساد می‌کشاند و انشاالله این مقدمه ظهور حضرت ولی‌عصر خواهدبود.»
سه عامل باعث می‌شود که تهاجم نظامی روسیه به اوکراین بر ایران تاثیر مستقیم داشته‌باشد. نخست، ایران همسایه آبی روسیه است، دوم آنکه تندروهای غرب‌ستیز که همه ارکان قدرت را در نظام جمهوریاسلامی در دست دارند در سال‌های اخیر با امضای قراردادهای طولانی مدت با روسیه و چین به اردوگاه شرق پیوسته‌اند، در آخر و از همه مهمتر، روسیه در مراحل نهایی مذاکرات هسته‌ای میان قدرت‌های جهانی و ایران این جنگ را آغاز کرد، درحالی‌که آمریکا و اروپا به عنوان قدرت‌های غربی با او بر سر میز این مذاکره نشسته‌اند.
رئیس دفتر خامنه‌ای: «نقشه داشتند تا روسیه را گرفتار کنند اما رئیس‌جمهور روسیه آدم زرنگی بود و پیش‌دستی کرد. جاهلیت مدرن دنیا را به فساد می‌کشاند و انشاالله این مقدمه ظهور حضرت ولی‌عصر خواهد بود.»
اگر مذاکرات وین به توافق هسته‌ای منجر شود، با توجه به تحریم‌های غرب علیه روسیه که باعث بالارفتن بی‌سابقه قیمت نفت شده‌است، جمهوریاسلامی لااقل به شکل بالقوه امکان این را دارد که بخشی از بازار روسیه در این حوزه را به دست بیاورد و اقتصاد بحران‌زده ایران را سروسامان دهد. اما روسیه با کارت مذاکرات هسته‌ای قصد دارد که از آمریکا گروکشی کرده و امتیاز بگیرد و با توجه به تسلیم و رفتارهای منفعلانه مقامات حکومتی ایران در برابر روسیه این احتمال وجود دارد که حتی در صورت توافق، روسیه، ایران را از عرضه گسترده نفتی که سال‌ها ذخیره کرده، منع کند و عملا منافع ملی فدای شرق‌گرایی آیت‌الله خامنه‌ای شود.
رهبر جمهوریاسلامی و غرب‌ستیزان تندرو در راستای سیاست «نگاه به شرق» در حال کار روی قرارداد همکاری راهبردی بلندمدت با روسیه هستند. مقامات جمهوریاسلامی از تهاجم نظامی روسیه به اوکراین حمایت کردند و رسانه‌های حکومتی مانند صداوسیما در پوشش خبری از جنگ، اصطلاحاتی مشابه روسیه مانند «عملیات ویژه نظامی» را استفاده می‌کنند.
علی مطهری، سیاستمدار اصولگرا و میانه‌رو، در توییتی نوشت: «ایران برای آنکه استقلال خود را نشان بدهد باید تجاوز روسیه به اوکراین را محکوم کند. فعلا که صداوسیما اخبار را مانند یکی از مستعمرات روسیه گزارش میکند. جداشدن گرجستان و آذربایجان و ارمنستان از ایران توسط روسیه و حمایت شوروی از صدام در حمله به ایران را همواره به یاد داشته باشیم.»
نزدیکترین افراد به خامنه‌ای در حالی تهاجم نظامی روسیه را مقدمه «ظهور» می‌دانند که حتی چین نیز از مواضع حمایتی خود عقب‌نشینی کرده.
اکنون درحالی نزدیکترین افراد به خامنه‌ای تهاجم نظامی روسیه را مقدمه «ظهور» می‌دانند که حتی چین نیز از مواضع حمایتی خود عقب‌نشینی کرده، وانگ یی، وزیرخارجه چین، در گفتگو با همتای فرانسوی خود، ژان ایو لودریان، ابراز امیدواری کرد که «جنگ» در اوکراین متوقف شود. این نخستین بار بود که چین در توصیف تهاجم روسیه از واژه «جنگ» استفاده کرد.
پیش از این مذاکرات با حل مسائل میان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و جمهوریاسلامی بعداز سفر «رافائل گروسی» به تهران وارد مرحله جدیدی شد و امید زیادی ایجاد کرده بود. اما چند روز بعداز آنکه گمانه‌زنی‌ها سمت‌وسوی مثبت گرفت، موضع‌گیری «سرگئی لاوروف»، وزیرخارجه روسیه نشان داد، همانگونه که پیشبینی می‌شد احیای برجام تحت‌تاثیر جنگ اوکراین قرار دارد. آمریکا تقاضای لاوروف مبنی بر دریافت تضمین مکتوب را رد کرد و گفت تحریم‌های روسیه ارتباطی با برجام ندارد. اروپا هم از روسیه خواست که از این درخواست صرفنظر کند. حال با توقف مذاکرات به نظر می‌رسد که روسیه از خواست‌های خود کوتاه نیامده و به «عامل خارجی» بازدارنده بدل شده است.
توسل روسیه به کارت بازی مذاکرات نشان می‌دهد که این کشور با وجود قدرت‌نمایی ظاهری در شرایط سختی قراردارد. علی‌اکبر صالحی در این مورد گفت: «روسیه چگونه می‌خواهد از این بحران خارج شود؟ اگر به این شکل بیرون آید که برای او شکست سیاسی بزرگی محسوب می‌شود و اگر بخواهد جنگ و خونریزی را ادامه بدهد عواقب آن مشخص نیست. من شخصا مسئله را بغرنج می‌بینم.»
آمریکا تقاضای لاوروف مبنی بر دریافت تضمین مکتوب را رد کرد، اروپا هم از روسیه خواست که از این خواست صرفنظر کند. حال با توقف مذاکرات به نظر می‌رسد که روسیه کوتاه نیامده و به «عامل خارجی» بازدارنده بدل شده است.
صالحی حتی وقوع ناآرامی و رسیدن مردم روسیه به آستانه عصیان را پیشبینی کرد و گفت: «ابعاد تحریم‌های اعمال شده علیه روسیه خارج از انتظار بوده و روزبه‌روز بر فشارهای تحریمی افزوده می‌شود، اینجاست که باید نسبت به تاب‌آوری مردم توجه داشت که از کنترل خارج نشود.»
توقف مذاکرات برجام در صورت تداوم بر آینده اقتصادی ایران تاثیرات منفی بسیاری خواهد داشت و امکان ورود ایران را به بازار نفت در شرایط کنونی منتفی میکند.
«لوان جاگاریان»، سفیر روسیه به روشنی گفته که روسیه برجام را تا موقعی می‌خواهد که منافع آن در تضمین مبادلات با ایران در نظر گرفته شود. اما جمهوریاسلامی تاکنون به شیوه‌ای محتاطانه با موضع روسیه برخورد کرده و قصد ندارد توهم منجی شرقی را رها کند.
درآمد در این نوشتار به دو مطلب خواهم پرداخت. نخست، تحلیلی از عنوان مقاله و…
تردیدی نیست که تداوم نزاع اسرائیل و فلسطین که اینک منطقه‌ی پرآشوب و بی‌ثبات خاورمیانه…
تصور پیامدهای حمله نظامی اسرائیل به ایران نیروهای سیاسی را به صف‌بندی‌‌های قابل تأملی واداشته…
ناقوس شوم جنگ در منطقۀ خاورمیانه بلندتر از هر زمان دیگری به گوش می‌رسد. سه‌گانۀ…