منافع ایران در سناریو‌های احتمالی جنگ اوکراین

حمله روسیه به اوکراین شرایط سختی را برای ایران بوجود آورده و به همین خاطر باید مصالح و منافع ملی ایران را با توجه به اوضاع سیال این کشور ارزیابی کرد. در شرایط جاری، سه سناریو برای اوکراین قابل تصور است.

اول، سناریوی «پیروزی روسیه» است که طی آن قوای روس با برتری نظامی اوضاع را به نفع خود پیش می‌برد و بر این اساس موقعیت بین‌المللی خود را تقویت می‌کند. در چنین شرایطی منافع ایران آن است که رابطه مثبتی با مسکو داشته باشد.

دوم، سناریوی «عقب نشینی روسیه» است که حاصل عدم موفقیت این کشور در میدان عملیاتی است و نیاز به یک تصمیم سخت سیاسی در مسکو برای عقب نشینی دارد. در این سناریو، ایران قاعدتا باید فاصله خود را با مسکو حفظ کند.

سوم، سناریوی «جنگ فرسایشی در اوکراین» است که روسیه را گرفتار باتلاق دراز مدت نظامی و اقتصادی می‌کند. در اینجا، منافع ایران دوری و فاصله بیشتر از مسکو است.

سناریوی اول – پیروزی قاطع روسیه

در این سناریو، پیروزی قاطع و برق‌آسای روسیه در اوکراین تصور شده است که طی آن مسکو عملیات نظامی خود را تشدید می‌کند و به اهداف خود می‌رسد. این پیروزی بر اساس حملات سنگین نیروهای توپخانه‌ای، سایبری، هوایی و زمینی روس ممکن می‌شود. روسیه برنامه خود را با فرماندهی موثر نظامی، ابتکار عمل سیاسی و دیپلماسی خلاق پیش می‌برد. پیشرفت نظامی و گشایش‌های سیاسی زمینه را برای اعلام پیروزی پوتین فراهم می‌سازد.

در عوض، نیروهای اوکراینی صدمات شدید می‌بینند و اراده مبارزه را از دست می‌دهند. شبکه‌های ارتباطی، منابع انرژی و تاسیسات شهری به شدت آسیب می‌بینند و امکان خدمات رسانی به شهروندان را ندارند. حجم آوارگان به‌شدت افزایش یافته و در چنین شرایطی، رهبری سیاسی اوکراین از هم می‌پاشد، دولت سقوط می‌کند و یک دولت روس‌گرا (در تمام و یا بخشی از خاک اوکراین) تشکیل می‌شود.

این تحولات تغییرات مهمی در توازن جهانی به نفع روسیه بوجود می‌آورد. روسیه حوزه نفوذ خود را گسترش می‌دهد و در صحنه جهانی از موقعیت برتری برخوردار می‌شود.

در این سناریو، حضور ایران در کنار روسیه می‌تواند یک فرصت شود. کمک ایران به روسیه در مراحل گوناگون این سناریو در جهت نزدیک کردن تهران به مسکو تعیین کننده است و با اینکه ایران مقام بالایی در دستور کار روسیه ندارد اما می‌تواند چشم ‌انتظار توجه روسیه باشد.

با توجه به محدودیت‌هایی که قوای روس در صحنه نشان داده‌اند و با مقاومت اوکراینی‌ها و ناتو روبرو شده‌اند احتمال این سناریو اندک به نظر می‌رسد.

سناریوی دوم – عقب نشینی مصلحتی روسیه

در این سناریو، روسیه طی چند ماه عقب می‌نشیند و نیروهای خود را از اوکراین خارج می‌کند. اینجا، تصمیم قاطع مسکو مهم‌ترین فاکتور تعیین کننده است. مشاهده ضعف‌های نظامی، عدم پیشرفت پروژه و مشکلات اقتصادی، رهبران روس را به تجدیدنظر وا می‌دارد. آنها متوجه می‌شوند که علی‌رغم بمباران‌های بی‌وقفه و سرمایه‌گذاری گسترده‌ امکان پیروزی وجود ندارد و باید عقب نشینی کرد.

از آن سو، ارتش و نیروهای چریکی اوکراین توان بیشتری در صحنه عملیاتی پیدا می‌کنند. پشتیبانی نظامی و مالی ناتو موثر واقع می‌شود و دولت اوکراین نه تنها عقب نشینی سیاسی نمی‌کند بلکه با دردست گرفتن ابتکار عمل خواسته‌ها خود را افزایش می‌دهد.

پیامد این سناریو برای روسیه شکست محدود ولی پرهزینه‌ای است که باید هر چه سریعتر صورت بگیرد تا از ضرر آن بکاهد. این عقب نشینی می‌تواند شامل یک توافق سیاسی با امتیازاتی به روسیه (مثلا محدودیت همکاری اوکراین در ناتو) باشد. اما حتی در این صورت موقعیت روسیه در صحنه بین‌المللی افت نسبی خواهد داشت و روابط بین‌المللی به ضرر مسکو تغییر خواهد کرد.

در این سناریو، کنار روسیه ماندن فایده‌ای برای ایران نخواهد داشت. ایران عنصر کوچکی در دستور کار کرملین خواهد بود و کنار مسکو بودن می‌تواند هزینه‌های خطرناکی را برای ایران به همراه داشته باشد. در چنین شرایطی، معقول‌ترین راه برای تهران حفظ روابط عادی با مسکو و کار در توازن موجود بین‌المللی است.

احتمال این سناریو با توجه به شخصیت پوتین و تسلط او بر دستگاه سیاسی روسیه و میزان سرمایه‌گذاریش در جنگ اوکراین ممکن ولی محدود به نظر می‌رسد.

سناریوی سوم – روسیه در باتلاق اوکراین

در این سناریو، روسیه گرفتار یک جنگ فرسایشی (و شاید چند ساله) در اوکراین خواهد شد که علی‌رغم موفقیت‌های نظامی که احتمالا در میدان عملیاتی بدست می‌آورد و حتی شاید یک دولت همسو در شرق اوکراین را تشکیل دهد نهایتا مجبور به سازش‌های پرهزینه خواهد شد.

این وضع با تلفات سنگین (مثلا بیش از ۲۰ هزار سرباز روس) همراه خواهد بود؛ شرایط نظامی و سیاسی اوکراین را برای چندین سال ناآرام و بی‌ثبات نگه خواهد داشت و منطقه را دستخوش تغییرات سریع خواهد کرد.

از آن سو، نیروهای اوکراینی جنگ مقاومتی و پارتیزانی را علیه نیروهای روس ادامه می‌دهند و علی‌رغم تلفات (مثلا ۵۰ هزار غیر نظامی و ۲۰ هزار نظامی) اراده خودشان را برای مبارزه از دست نخواهند داد.

در چنین شرایطی، ناتو ترزیق منابع مالی و نظامی را به صحنه نبرد ادامه می‌دهد و تعلیم نیرو و تامین تسلیحات را سازمان‌یافته‌تر ارائه خواهد کرد. به عبارت دقیق‌تر، طرح «ضربه استراتژیک به روسیه» در دستور کار ناتو قرار خواهد گرفت. نگرانی از توسعه جنگ، عامل موثری در ضرورت تضعیف پوتین می‌شود و روسیه را گرفتار یک رقابت دراز مدت نظامی، اقتصادی و سیاسی در فضای جنگ سرد می‌کند.

در این سناریو، قدرت جهانی روسیه به‌شدت افت خواهد کرد، توازن قوای بین‌المللی به ضرر مسکو تغییر پیدا می‌کند و ناتو در برابر روسیه و چین نیرومندتر خواهد شد. ضعف روسیه می‌تواند تا خطر تزلزل داخلی این کشور پیش برود.

در چنین شرایطی، ایران باید فاصله خود را از مسکو را به دقت رعایت کند تا گرفتار آسیب‌های احتمالی این سناریو نشود. به اضافه، دست ایران در معامله با مسکو قوی‌تر می‌شود ولی در برابر ناتو میزان تاثیرگذاری محدودتری پیدا خواهد کرد. تغییر تعادل جهانی، به نفع ناتو و به ضرر روسیه و چین خواهد بود و ایران باید در شرایط رقابت‌ سخت‌تر بین‌المللی منافع خود را تشخیص دهد و تعیین کند.

احتمال سناریو جنگ فرسایشی (با توجه به پیشرفت‌های محدود نظامی قوای روس و ایجاد فرصت مناسب برای ناتو جهت زمینگیر کردن پوتین و تضعیف روسیه) بیشتر از دو سناریوی دیگر است.