«تولید دانش‌بنیان» و بندگان بادمجان

زیتون ـ «بنابراین امسال ما شعارمان عبارت شد از این: «تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین»». این تعیین تکلیف رهبر جمهوری اسلامی برای ایرانِ ۱۴۰۱ در لحظه تحویل سال نو بود. 

او در پیام نوروزی خود تاکید کرد که «من درخواست مؤکّد دارم، سال گذشته هم این را گفتم که اکتفا نکنند دوستان به اینکه حالا روی کاغذهایِ سربرگهایِ دستگاه‌هایِ گوناگون بنویسند این عبارت را یا مثلاً فرض کنید که یک تابلو درست کنند در خیابان مثلاً بزنند؛ اینها کار نیست. عمده این است که به معنای واقعی کلمه روی این سیاستگذاری بشود.»

او پیش از این سال ۱۴۰۰ را هم سال «تولید، پشتیبانی‌ها و مانع زدایی‌ها» و ۱۳۹۹ را «جهش تولید» نامیده بود، ۱۳۹۸ هم به همین ترتیب «رونق تولید» نام گرفته بود. با وجود این نه از «جهش» خبری شد و نه «رونق»ی در کار بود. این سنت نامگذاریِ سال‌ها که بالاخص در سال‌های اخیر تبدیل به ساختن ترکیبات مختلف کلمه «تولید» شده از ۲۳ سال پیش یعنی از بهار ۱۳۷۸ آغاز شد. همه عناوین انتخاب شده در دهه ۹۰ ربطی به اقتصاد داشته و به ادعای مسئولان مبنای سیاست‌گذاری‌ها در حوزه سیاست داخلی بود.

با وجود تغییر هرساله نام‌ها و سربرگ‌ها و علیرغم تمرکز بر «تولید» و «اقتصاد»، به استناد آمارهای رسمی اقتصاد ایران در یک دهه گذشته رشدی نزدیک صفر داشته است. حالا اما رهبر جمهوری اسلامی می‌گوید که کشور با نام‌گذاری او و « با تحرّکی که رئیس‌جمهور محترم و همکاران ایشان دارند، ان‌شاءالله پیشرفت خواهد کرد. یعنی این شعار روی زمین نخواهد ماند به توفیق الهی.»

رقابت بر سر اطاعت

حال، یک هفته از این نام‌گذاری نگذشته، سمت و سوی دستگاه‌های اجرایی و غیراجرایی به سوی «تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین» چرخیده و از رییس‌جمهور گرفته تا شهردارها و روسای اتاق‌های بازرگانی در حال جمله‌سازی و ارائه طرح‌ با این محور هستند.

مجلس از تصویب قانون «جهش تولید» خبر می‌دهد و دولت و مجلس از شکل‌گیری شورای فناوری و تولید دانش بنیان با حضور وزرای مربوطه و نمایندگان مجلس می‌گویند.

ابراهیم رییسی هم در پیام نوروزی خود گفت: «امسال ان‌شاءالله اشتغال مسئله نخست ماست و حمایت از تولید در صدر برنامه‌های دولت خواهد بود.» او در نخستین جلسه هیات دولت هم سخنان رهبر جمهور اسلامی را « امیدبخش و مسئولیت‌آفرین» خواند و گفت: «اعتماد رهبری به دولت سرمایه بزرگی برای ما محسوب می‌شود» رییسی با اتکا به این «اعتماد» بر ریل‌گذاری متفاوت دولتش برای تحقق اهداف مدنظر رهبر اشاره کرد و بر گزارش دادن به «رهبر و مردم» و شفاف بودن این ریل‌گذاری تاکید کرد. 

باقر قالیباف،رییس مجلس، هم از قافله تایید رهبر و تاکید بر گوش به فرمانی جا نماند و از تصویب طرح «جهش تولید دانش‌بنیان» در مجلس خبر داد و خواست که «مدیران اجرایی از ظرفیت ریل‌گذاری‌های قانونی ایجاد شده برای تحقق انتظارات مردم و مطالبات رهبر معظم انقلاب نهایت بهره‌برداری را ببرند.» او در توییتر خود نوشت: « مجلس با درک اهمیت موضوع، این طرح را تصویب و بودجه لازم را پیش‌بینی کرده تا حمایت‌های قانونی و مالی لازم برای شتاب گرفتن واقعی تولید مهیا شود.»

محسنی اژه‌ای، رییس قوه قضاییه، نیز در پیام نوروزی خود ضمن ستایش از «رهبر حکیم انقلاب» تولید را «جهاد» خواند و گفت که «عزمی جزم و استوار» دارد تا در راستای «وظایف ذاتی» این قوه «از تولیدکنندگان و صنعتگران و کارآفرینان حمایت و پشتیبانی ویژه» کند.

باقر قالیباف هم از قافله تایید رهبر و تاکید بر گوش به فرمانی جا نماند و از تصویب طرح «جهش تولید دانش‌بنیان» در مجلس خبر داد.

علیرضا زاکانی، شهردار تهران، هم در توئیتر خود نوشت که یکی از راهبردهای شهرداری تهران، توسعه فناوری بر پایه دانش و مشارکت مراکز دانش بنیان بوده است. و «در سال «تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین» تمام تلاش‌مان را معطوف به مشارکت با شرکت‌های‌دانش بنیان برای ایجاد اشتغال، تقویت زیست‌بوم نوآوری و تبدیل تهران به سکوی فناوری خواهیم کرد.»

محمد مخبر، معاون اول رئیس‌جمهوری، اما از این هم فراتر رفته و اطمینان داد که نام‌گذاری امسال «مقام معظم رهبری تنها در حد شعار و اقدامات تبلیغاتی نخواهد ماند بلکه تمام امکانات، ظرفیت‌ها و تلاش اعضای دولت سیزدهم برای تحقق این شعار به کار گرفته می‌شود.» مخبر ضمانت اجرای این شعار را  «تسلط و اشراف علمی وزرای کابینه دولت سیزدهم بر مسائل مهم به ویژه بخش اقتصادی» دانست و گفت: این مزیت مهم به دولت کمک می‌کند تا پس از تشخیص مسائل، راهکارهای اساسی،‌ عملیاتی و واقع بینانه برای تولید دانش بنیان و اشتغال زایی در کشور ارائه شود.» این در حالی است که تیم اقتصادی دولت رییسی با حضور افراد غیر متخصصی مانند محسن رضایی به‌عنوان معاون اقتصادی و حجت عبدالملکی به عنوان وزیر تعاون همواره مورد انتقاد دوستان و منتقدان این دولت بوده است.

مخبر در ادامه اما از تنها بخش تحقق پذیر این هدف‌گذاری یعنی شکل‌گرفتن نهادها و صندوق‌های ریز و درشت در این رابطه خبر داده و گفت: «دولت هیچگونه مشکلی برای راه اندازی صندوق ها در وزارتخانه های مختلف برای تولید دانش بنیان ندارد و باید ظرف هفته‌های آتی و شناسایی نیازمندی های هر وزارتخانه با کمک سازمان برنامه و بودجه اعتبارات لازم به دستگاه ها تخصیص یابد.»

او در نهایت نتوانست از خیر طعنه زدن به دولت‌های پیشین بگذرد و تاکید کرد که «اگر این هدفگذاری اقتصادی کشور که در ابتدای هر سال توسط مقام معظم رهبری مشخص می شود، اجرایی و عملیاتی می‌شد، هیچگاه کشور دچار مشکلات اساسی از جمله نرخ بالای تورم و کاهش ارزش پول ملی نمی‌شد.»

علاوه بر روسای قوه و مدیران اجرایی، در همه‌ی سطوح دولتی و حاکمیتی هر کس به فراخور توان خود تلاش کرد نشان دهد که سخنان رهبر جمهوری اسلامی و نامگذاری او حکیمانه و راه‌گشاست و این نام‌گذاری همان چیزی بود که کشور برای پیشرفت به آن نیاز داشت. 

در اظهارات هیچ کدام از مسئولان اما به این اشاره نشد که این تولید دانش‌بنیان نیازمند سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی درازمدت است و با تورم موجود در کشور با کدام راه حل عملی می‌خواهند به این خواست «رهبر » جامه عمل بپوشانند.

در گزارش‌هایی که منتشر می‌شود هم همه چیز روبراه و مهیاست؛ به گفته علی خیرالدین، معاون نوآوری و فناوری وزیر علوم شرکت‌های دانش بنیان حدود ۴۰۰ هزار شغل به طور مستقیم ایجاد کرده‌اند و در حال حاضر در زیست بوم فناوری،  ۴۹ پارک علم و فناوری، ۲۲۴ مرکز رشد، حدود ۱۰ هزار و ۶۰۰ واحد فناور و ۶۷۰۰ شرکت دانش‌بنیان در کشور راه‌اندازی شده، که از این تعداد ۴۵۰۰ شرکت در حوزه تولیدی فعال هستند.

در اظهارات هیچ کدام از مسئولان اما به این اشاره نشد که این تولید دانش بنیان نیازمند سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی درازمدت است و با تورم موجود در کشور با کدام راه حل عملی می‌خواهند به این خواست «رهبر » جامه عمل بپوشانند.

به جز موانع و بحران‌های اقتصادی که کشور در حال حاضر با آن دست به گریبان است، متخصصان تصمیماتی مانند طرح صیانت از فضای مجازی و فیلتر پلتفرم‌هایی مانند یوتیوب به عنوان یک فضای آموزشی را هم مانعی بر سر راه گردش دانشی که قرار است بنیان این تولید باشد می‌دانند.

در نهایت ثبات اقتصادی و تبدیل شدن به کشوری «عادی» در عرصه بین‌الملل به عنوان شروط اولیه تولید، گمشده این سال‌های ایران است و در غیاب آن فکر جذب سرمایه و به راه انداختن چرخ‌ تولید فقط با اتکا به نام‌گذاری‌ها و مدیحه‌سرایی‌ها و ساختن قرارگاه‌ها و صندوق‌ها ناممکن خواهد بود.