یلدا امیری: کلان‌شهر شلوغ و دودآلود تهران در نوروز ۱۴۰۱ ظاهرا روزهای آرامی را سپری می‌کند، خبری از ترافیک کلافه‌کننده خیابان‌ها نیست، اما مقامات جمهوری‌اسلامی سخت در تقلا و کشمکش هستند. شروطی که جمهوری‌اسلامی برای ایالات متحده در مذاکرات هسته‌ای تعیین کرده نه تنها به چالشی برای طرف‌های مذاکره‌کننده تبدیل شده بلکه به اختلافات در میان کارگزاران نظام دامن زده‌است؛ زیر پوست نوروز اضطراب و بلاتکلیفی موج می‌زند.
نمایندگان اتحادیه اروپا که تاکنون خوشبین بودند، حالا از خطر بن‌بست در مذاکرات می‌گویند و روس‌ها از تعبیر «سکته» استفاده کرده‌اند. دلیل بن‌بست اخیر خواسته جمهوری‌اسلامی مبنی بر حذف سپاه پاسداران از فهرست سازمان‌های تروریستی آمریکاست؛ موضوعی که باعث جدل لفظی وزیر خارجه جمهوری‌اسلامی با تندروها شده و با مخالفت جمهوری‌خواهان و جدال در سیاست داخلی آمریکا روبرو شده‌است.
سپاه از سال ۱۳۹۸ در دولت ترامپ وارد فهرست سازمان‌های تروریستی شد با این استدلال که این گروه نظامی «فعالانه در تأمین مالی و ترغیب تروریسم به‌عنوان ابزاری برای کشورداری مشارکت دارد». قرار گرفتن نام سپاه در فهرست سازمان‌های تروریستی بیش از آنکه به برنامه هسته‌ای جمهوری‌اسلامی مربوط باشد در راستای جنگ‌های نیابتی و نفوذ منطقه‌ای این نهاد نظامی است.
اما دولت بایدن اهداف دیپلماتیک خود را بر پایه توافق هسته‌ای بناکرده. رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران گفته که با احیای توافق، واشنگتن به دنبال توافق برای رسیدگی به «مسائل منطقه‌ای و برنامه موشکی» خواهد بود.
کشورهای منطقه در مورد مذاکرات و توافق هسته‌ای ایران، اهداف و منافع مختلفی را دنبال می‌کنند و مواضعی متفاوت در خصوص بن‌بست کنونی بر سر حذف سپاه از فهرست سازمان‌های تروریستی دارند.
براساس اطلاعاتی که یک دیپلمات آگاه در اختیار «زیتون» قرار داده، دولت عراق در تلاش است تا با میانجیگری اختلافات آمریکا و ایران را بر سر موضوع سپاه حل کند. این منبع آگاه گفت که مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر موقت عراق شخصا با مقامات ایرانی و آمریکایی گفتگو کرده‌است.
بر اساس اطلاعاتی که یک دیپلمات آگاه در اختیار «زیتون» قرارداده، دولت عراق در تلاش است تا با میانجیگری اختلافات آمریکا و ایران را بر سر موضوع سپاه حل کند.
منبع اختصاصی «زیتون» افزود که بر اساس طرحی که نخست‌وزیر عراق ارائه داده، از ایران خواسته شده که در قبال خروج نام سپاه از فهرست سازمان‌های تروریستی و رفع تحریم‌های این نهاد نظامی، فعالیت‌های منطقه‌ای خود را تعدیل کند. بر اساس اظهارات این دیپلمات جمهوری‌اسلامی، مقامات عراقی به شدت از شکست مذاکرات و بالاگرفتن درگیری‌ها در منطقه نگرانند و از مقامات جمهوری‌اسلامی خواسته‌اند که به برقراری آتش‌بس در منطقه متعهد شوند و شبه نظامیان مورد حمایت خود را کنترل کنند.
این منبع آگاه افزود قرار بود علی شمخانی، دبیرشورای عالی امنیت ملی برای گفتگو با مصطفی الکاظمی به عراق سفر کند، اما به دلیل مخالفت مقامات عالی‌رتبه این سفر به تعویق افتاده‌است. پیش از این یک منبع اختصاصی به زیتون گفته بود که شمخانی مسئول مستقیم مذاکرات هسته‌ای در تهران است.
بیشتر بخوانید:
توقف مذاکرات هسته‌ای؛ جنگ در اوکراین، شکست در ایران
اختصاصی زیتون؛ پیشنویس توافق هسته‌ای و ابداع «تضمین ذاتی»
اختصاصی زیتون؛ از مذاکره سری در برلین تا معافیت‌های تحریمی
مذاکرات هسته‌ای؛ دل در گرو شرق و چراغ سبز به غرب
مذاکرات هسته‌ای؛ ارعاب غرب یا اسقاط ایران
صادراتِ سوخت یا صادراتِ تحریم؟
مذاکرات هسته‌ای؛ علی‌اکبر صالحی به آیت‌الله خامنه‌ای چه گفت؟
مقامات عراقی نگرانند که با افزایش تنش در منطقه، کشورشان صحنه جنگ نیابتی شود. این دغدغه با حمله سپاه در روز ۲۲ اسفند ۱۴۰۰ به اربیل، پایتخت اقلیم کردستان عراق افزایش یافت. مقامات جمهوری‌اسلامی ادعا می‌کنند که هدف این حمله ساختمان «مرکز استراتژیک اسرائیل» بوده‌است.
روزنامه «وال‌استریت ژورنال» نیز در گزارشی خبر داد که واشینگتن حذف سپاه از فهرست سازمان‌های تروریستی را مشروط به تصمیم تهران کرده و خواسته که جمهوری‌اسلامی «به‌صورت علنی» تعهد دهد و فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده خود را در منطقه متوقف می‌کند. اما ظاهرا جمهوری‌اسلامی تاکنون با این شرط موافقت نکرده است.
برخلاف عراق؛ اسرائیل و برخی از کشورهای عرب منطقه، شکست مذاکرات را به نفع خود می‌دانند. نفتالی بنت، نخست‌وزیر و یائیر لاپید، وزیرخارجه اسرائیل، با خروج سپاه از فهرست سازمان های تروریستی آشکارا مخالفت کرده و سپاه را «یکی از بزرگ‌ترین نهادهای تروریستی جهان» نامیده است.
مقامات اروپایی تاکید می‌کنند که موضوع سپاه بخشی از «اختلافات میان ایران و آمریکا» بوده و به توافق هسته‌ای مربوط نمی‌شود، اما با توجه به فتح سنگرهای اقتصادی ایران به دست سپاه و مسئولیت اجرای صدها پروژه زیرساختی جمهوری‌اسلامی، تحریم سپاه به معنای تحریم بخش بزرگی از اقتصاد است. به همین دلیل در این میان آمریکا در نقش «کدخدا»ی غرب بلاتکلیف مانده‌است.
جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، روز ۹ فروردین درباره علت توقف مذاکرات به دو دلیل «مانع‌تراشی روسیه» و «حذف نام سپاه از فهرست تروریستی آمریکا» اشاره کرد و گفت: «روسیه با دریافت تضمین‌های لازم از مخالفت دست کشید اما بروز اختلاف‌های دیگری که بخشی از توافق نیستند، از جمله درخواست برای حذف نام سپاه از فهرست سازمان‌های تروریستی آمریکا باعث شده که مذاکرات به بن‌بست برسد.»
رابرت مالی روز ۷ فروردین در کنفرانس فروم دوحه از دادن پاسخ صریح به پرسشی درباره حذف نام سپاه از سازمان‌های تروریستی امتناع کرد و گفت قصد ندارد به «موضوعات دیگر از جمله رویکرد منطقه‌ای ایران و تحریم‌های دیگر آمریکا» بپردازد. او افزود که «نگاه ما به سپاه پاسداران ایران» تغییر نخواهد کرد و «تحریم‌ها علیه سپاه باقی خواهند ماند».
بیش از ۴۰ نماینده جمهوری‌خواه کنگره در نامه به وزارت خارجه آمریکا نسبت به عواقب حذف نام سپاه از فهرست ترور هشدار داده‌اند. نشریه «هیل» وابسته به کنگره نیز در مقاله‌ای به قلم مایکل روبین و جاناتان شانزر، از رویکرد دولت بایدن، در قبال ایران انتقاد کرد و نوشت سیاست بایدن به جنگ‌های جدید در خاورمیانه می‌انجامد.
باوجود مخالفت‌های گسترده در آمریکا نمی‌توان نشانه‌های نرمش را نادیده گرفت. بر اساس موضع گیری سناتورهای آمریکایی پس از جلسه غیرعلنی کمیته روابط خارجی سنای آمریکا که روز ۲ فروردین برگزار شد می‌توان گفت که دولت بایدن قصد دارد گره مذاکرات را باز کند. سناتور جیم ریش که بالاترین مقام جمهوری‌خواه در کمیته روابط خارجی است پس‌از این جلسه گفت: «من از امتیازاتی که دولت [بایدن] می‌خواهد برای آرام کردن رژیم ایران بدهد وحشت زده‌ام.» او در سخنان خود بر امتیاز خارج کردن سپاه از لیست سازمان‌های تروریستی تاکید کرد. اما کریس مورفی، سناتور دموکرات گنجاندن سپاه در لیست سازمان‌های تروریستی را تنها حرکتی سمبولیک نامید.
تغییر در تیم مذاکره‌کننده آمریکا را نیز می‌توان به نرمش در مقابل ایران مرتبط دانست. روزنامه هاآرتص خبرداده که دن شاپیرو، سفیر سابق آمریکا در اسرائیل که عضو تیم مذاکره‌کننده آمریکا بود، سمت خود را ترک کرده‌است، او با عنوان «نجوای اسرائیل» شناخته می‌شود. به نوشته هاآرتص وظیفه اصلی شاپیرو، تمرکز بر هماهنگی‌های بین اسرائیل و آمریکا درباره اقدامات بی‌ثبات‌کننده جمهوری‌اسلامی در خاورمیانه و همچنین پرونده هسته‌ای ایران بود.
سه عضو هیئت مذاکره‌کننده آمریکا نیز در ماه ژانویه این تیم را ترک کردند که مهمترین آنها ریچارد نفیو، معاون نماینده ویژه آمریکا در امور ایران بود. به گزارش رسانه‌ها نفیو به این دلیل کناره‌گیری کرد که معتقد بود که رابرت مالی «امتیازات بیش از حدی» به تهران می‌دهد.
ظاهرا در ایران هم «دولت انقلابی» به عقب‌نشینی تمایل دارد. سخنان حسین امیرعبدالهیان، وزیر خارجه جمهوری‌اسلامی در روز ۶ فروردین، احتمال کوتاه‌آمدن تهران از شرط خود، مبنی بر خروج سپاه از لیست گروه‌های تروریستی را مطرح کرد. سخنان او درحالی با انتقاد شدید تندروهای نزدیک به آیت‌الله خامنه‌ای روبرو شد که امیرعبداللهیان از چهره‌های نزدیک به سپاه و مدافع نفوذ منطقه‌ای آن است.
امیرعبداللهیان در گفتگو با شبکه خبر گفت: «مقامات ارشد سپاه همواره به ما یادآوری می‌کنند در راستای منافع ملی کشور هرچه لازم است انجام بدهید و موضوع سپاه پاسداران را در اولویت خود قرار ندهید و این ازخودگذشتگی سپاه پاسداران است.»
حسین شریعتمداری، نماینده خامنه‌ای در موسسه کیهان در گفتگو با خبرگزاری فارس، وابسته به سپاه، واکنشی تند به سخنان امیرعبداللهیان نشان داد و گفت که اظهارات وزیرخارجه می‌تواند به این تلقی دامن بزند که او «از اشراف کافی و لازم بر موضوعات جاری در حوزه مسئولیتش» برخوردار نیست. او افزود: «انتظار آن است که فرماندهی محترم سپاه با اعلام نظر سریع و صریح خود؛ اظهارات وزیر محترم خارجه را اصلاح کنند.»
وزیرخارجه جمهوری اسلامی در صفحه اینستاگرامش، انتقادهای مطرح شده را «برداشت دور از ذهن، بعید و نادرست» خواند و تاکید کرد که «آنچه گفته شد رویکرد فرماندهان عالی است که حتی لحظه‌ای تامین و حفاظت از منافع ملت به شرط دستیابی به یک توافق خوب، قوی و پایدار عقب نیافتد». او اضافه کرد «موضوع اصلا عبور و یا مصالحه بر سر خطوط قرمز نیست.»
با توجه به نقش سپاه به عنوان یک نهاد اقتصادی عظیم و فراگیر در کشور، هرگونه تحریم علیه این نهاد انتظارات جمهوری‌اسلامی را از توافق هسته‌ای برآورده نمی‌کند. در مقابل تحلیلگران غربی معتقدند که اشتباه دولت بایدن نادیده‌گرفتن نقش خامنه‌ای و سپاه در نقض تعهدات هسته‌ای است، چراکه نیروهای نیابتی جمهوری‌اسلامی منتظر منافع مالی حاصل از توافق هستند و این امر متحدان آمریکا مانند عربستان سعودی، امارات، بحرین و اسرائیل را در تیررس قرار خواهد داد و چالش‌های کنونی نظم جهانی به رهبری آمریکا را تشدید خواهدکرد.
درآمد در این نوشتار به دو مطلب خواهم پرداخت. نخست، تحلیلی از عنوان مقاله و…
تردیدی نیست که تداوم نزاع اسرائیل و فلسطین که اینک منطقه‌ی پرآشوب و بی‌ثبات خاورمیانه…
تصور پیامدهای حمله نظامی اسرائیل به ایران نیروهای سیاسی را به صف‌بندی‌‌های قابل تأملی واداشته…
ناقوس شوم جنگ در منطقۀ خاورمیانه بلندتر از هر زمان دیگری به گوش می‌رسد. سه‌گانۀ…