صف‌کشی برای مقابله با آزار جنسی در سینمای ایران؛ «همه، همه چیز را می‌دانند»

زیتون – فروغ ایزدی: سه روز از عید گذشته بود و کسی فکرش را نمی‌کرد در روزهای آرام ابتدای سال که داغترین خبر، مربوط به مذاکرات برجام بود رشته توییت یک دستیار کارگردان درباره آزار جنسی در سینما مانند سنگی که در مردابی می‌افکنند ابتدا دایره‌ای کوچک و سپس موجهایی بزرگ و بزرگتر ایجاد کند تا به سرخط اخبار کشور برسد.

سمیه میرشمسی در سوم فروردین از آزار و اذیت یکی از بازیگر پرسابقه در پشت صحنه فیلمهای سینمایی پرده برداشت.

چند روز پس از اظهارات میرشمسی بیانیه سینماگران زن ایران علیه خشونت سیستماتیک در این صنعت منتشر شد. بیانیه‌ای که نام و امضای بیش از ۳۰۰ تن از مشهورترین هنرپیشه‌ها و کارگردانهای زن ایران پای آن به چشم می‌خورد. پوران درخشنده، هدیه تهرانی، نیکی کریمی، ترانه علیدوستی، هنگامه قاضیانی، نرگس آبیار و….بخشی از اسامی امضاکنندگان مشهور هستند، هر روز هم به تعداد امضاها افزوده می‌شود.

چرا بیانیه مهم است؟

در چند سال گذشته بارها درباره پشت صحنه فضای مسموم و پر از خشونت سینمای ایران در مواجهه با بازیگران زن مطالبی گفته یا نوشته شده است. اما گویا قانون نانوشته‎‌ای وجود داشته که هرکسی معترض به این خشونت و آزارها بوده از صنعت سینما به سادگی حذف و دیگر به او نقشی پیشنهاد نمی‌شد. یعنی زن‌های بازیگر یا باید قواعد این بازی را می‌پذیرفتند و به آن تن می‌دادند یا از کار و حرفه خود محروم می‌شدند. بسیاری از زنان بازیگری که مهاجرت کردند پرده از این خشون‌تها برداشتند. صدف طاهریان، افسانه پاکرو و .. جزو این بازیگران بودند.

اما این اولین بار است که زنان سینمای ایران به این شکل همبسته درباره این خشونت سیستماتیک موضعگیری می‌کنند و در یک اقدام جمعی از خشونت و آزار جنسی‌ای که اعمال می‌شود پرده برداشته‌ و خواستار برخورد و موضع‌گیری درباره آن شده‌اند.

بیانیه چه می‌گوید؟

در بخشی از این بیانیه آمده است: «هر فرد صاحب قدرت و شهرت در ساز و کار سینمای ایران از موقعیت خود برای قلدری، تهدید، توهین، تحقیر و تعرض به زنان بهره‌‌برداری می‌کند. بی‌آنکه نهادهای قانونی، اصناف خانه سینما، سینماگران و منتقدان آنها را وادار به پاسخ‌گویی و پذیرش مسئولیت کارشان کنند.»

در ادامه این بیانیه به جامعه‌ سینمایی ایران در مورد «شدت و گستردگی این آزارها علیه زنان» که به گفته نویسندگان «اکنون برای اولین بار اعتراض به آن به یک فریاد جمعی تبدیل شده است» هشدار داده شده و آمده: «در روایت‌هایی که از تجربه‌های دردناک زنان در سینمای ایران منتشر شده انواع آزارهایی که زیر چتر خشونت جنسی قرار می‌گیرند مطرح شده‌اند از جمله هتک حرمت و الفاظ جنسی و جنسیت زده، سواستفاده از سکوت و تحمل افراد، با به گروگان گرفتن حق کار یا دستمزد، اعمال خشونت جنسی به وسیله تهدید موقعیت کاری قربانی، تماس‌های بدنی ناخواسته، اصرار و اجبار به عمل جنسی و در نهایت خشونت جسمی و تجاوز.»

در بخش دیگری از بیانیه به انفعال نهادهای صنفی و میانجیگری برای حل اختلافات و نه محکوم کردن متجاوزان پرداخته شده است و توضیح داده شد:«نه در قراردادهای کاری ذکر شده و نه از طریق اعلان های عمومی به زنان گفته می شود که در شرایط اعمال زور، خشونت و باج گیری عاطفی و جنسی و آزارهای کلامی و توهین و تحقیر از طریق چه ساز و کاری باید اقدام قانونی کنند و در صورت شکایت از فرد خاطی چه حمایت هایی شامل حال آنها می شود و سال هاست که اصناف و اتحادیه ها، جرایمی چنین سنگین بر جان و روان زنان را در پشت درهای بسته و با میانجیگری بین قربانی و خشونتگر حل و فصل می کنند البته با حداقل هزینه برای خشونتگر.»

آنها در ادامه با بیان این که ابتدایی‌ترین حق انسانی یعنی کار در فضایی امن و به دور از قلدری و خشونت و باج‌گیری جنسی را حق خود می‌دانیم، نوشتند: «به همین منظور تقاضای شفاف خود را از نهادهایی چون اصناف خانه سینما، سینماگران، منتقدان و مخاطبان اعلام می کنیم: سیستم بررسی شامل کمیته ی مستقل در خانه سینما متشکل از اعضایی با سلسله مراتب قدرت متفاوت اکثریت مطلق اعضا از زنان که در مورد مساله خشونت جنسی و جنسیتی آموزش دیده باشند و با میزان مسئولیت افراد متناسب با قدرت وعاملیت آنها در هر کار گروهی آشنا باشند. کار این کمیته باید بررسی جرایمی در حوزه خشونت جنسی و جنسیتی باشد. شامل: خشونت جنسی کلامی، باج گیری جنسی یعنی تحمیل هر نوع ارتباط یا عمل جنسی با به گروگان گرفتن دستمزد و تهدید وضعیت شغلی فرد، قلدری و اعمال فشار روانی و ایجاد ناامنی جسمی و روانی، لمس ناخواسته، اقدام به تجاوز و تجاوز.»

واکنش‌ها

ترانه علیدوستی در گفتگو با تلویزیون بی‌بی‌سی فارسی که دو شب پیش پخش شد از سکوت هولناک همکاران مردش گلایه کرد. او گفت علیرغم انتظاری که میرفته سینماگران مرد سکوت کرده و صرفا تعدادی از آنها با تماسهایی در پی دلجویی از زنان برآمده‌اند.

اما واکنش‌های طیف اصولگرا در ایران مهمتر بود. برای اولین بار صدا و سیمای جمهوری اسلامی به این قضیه پرداخت و بیانیه را مفصل پخش کرد. هرچند در فضای مجازی گمانه زده می‌شود پخش بیانیه از تلویزیون برای زمینه‌سازی برخورد و محدودیت در سینمای ایران صورت گرفته است. مخصوصا که پیاده نظام آنها در فضای سایبری هم با زنده کردن اظهارات فرج الله سلحشور درباره فساد و فحشا در سینمای ایران به انتقاد از زنان سینماگر پرداختند و به آنها تاختند چرا تا الان سکوت کرده بودند.

غریب آبادی، از وزارت ارشاد و نهاد‌های صنفی در حوزه سینما خواست تا سازوکار‌هایی را طراحی کنند که زنان بتوانند بدون دغدغه در حوزه سینما فعالیت کنند و چنانچه با هرگونه خشونتی مواجه شدند، فورا به آن رسیدگی شود.

محسن مهدیان، مدیرعامل همشهری هم در حساب توییتر خود زنان سینماگر را «طوطیان نولیبرال وطنی» خطاب کرد و نوشت: « از هالیوودی شدن سینمای ایران، تبعیض و تعرضش به ما رسید. همه نسخه‌های تقلیدی طوطیان نولیبرال وطنی همین اندازه کاریکاتوری است. از غربی شدن به رسویات لجنزارش هم نمی‌رسند.»

کاظم غریب آبادی، دبیر ستاد حقوق بشر هم روز گذشته به این افشاگری‌ها واکنش نشان داد وگفت: عرصه هنر، از آنجا که جزئی مهم از فرهنگ است، باید به دور از هرگونه آسیب باشد.

غریب آبادی، از وزارت ارشاد و نهاد‌های صنفی در حوزه سینما خواست تا سازوکار‌هایی را طراحی کنند که زنان بتوانند بدون دغدغه در حوزه سینما فعالیت کنند و چنانچه با هرگونه خشونتی مواجه شدند، فورا به آن رسیدگی شود. یک قدم هم پیش‌تر گذاشت و از اعلام آمادگی قوه قضاییه برای رسیدگی به شکایات در حوزه خشونت علیه زنان خبر داد.

خبرسازترین واکنش را اما چیستا یثربی، نمایشنامه‌نویس و کارگردان تئاتر نشان داد. او در متن صریح و تندی زنان سینماگر ایرانی را به دورویی و فریب و تظاهر متهم کرد و گفت ۱۵ سال پیش که موضوع هتک حرمت و آزار در سینما را مطرح کرده از او خواسته‌اند سکوت کند و حالا رهبر خشونت علیه زنان شده‌اند.

چیستا یثربی، در متنی اعتراضی در صفحه شخصی خود نوشته: «یک مشت دروغگوی ترسوی موقعیت طلب؛ چطور اکنون، جرات پیدا کرده‌اید ولی آن موقع به من گفتید: خفه شو! و آن مرحومه خانه سینما گفت: حرف بزنی؛ خودم ساکتت می‌کنم! پانزده سال با وحشت، پنیک و استرس؛ زندگی کردم. و شما صیغه شدید! معشوقه یک‌روزه و یک‌ساعته شدید! جایزه فجر گرفتید، به عنوان خانم باوقار، متین و خوش حجاب سینما از شما یاد شد! روحتان و جسمتان را فروختید و مرا مجنون جلوه دادید و پولدار شدید! پانزده سال در وحشت، زیستم. با‌ ocd حاد. فرزندم را بزرگ کردم، و همکاران روانپزشکم با دارو و صحبت؛ کمکم کردند که فراموش کنم و به زندگی برگردم. اما کدام زندگی؟ همه؛ همه چیز را می‌دانند، حالا بیانیه می‌دهید و لیدر و رهبر جنبش خشونت علیه زنان هم شده‌اید؟»

این موضوع روز به روز ابعاد وسیع‌تری پیدا می‌کند و به نظر می‌رسد که طبقه متوسط ایران در حال تابوشکنی در مورد اتفاقاتی از این دست باشد.

بیشتر بخوانید:

ماجرای افشای آزارهای جنسی و جرات و شجاعت بیان آن پیوند وثیقی با جنبش #من_هم یا #me_too غربی دارد.
سال ۱۳۹۹ روایت آزار جنسی سارا امت‌علی روزنامه‌نگار ایرانی توسط آیدین آغداشلو نقاش و هنرمند سرشناس در ۱۴ سال پیش منتشر شد و روزنامه نیویورک‌تایمز نیز مطلبی دراین باره نوشت. این افشاگری منجر به افشای روایت‌های پی در پی و زیادتری شد و شماری از مردان سرشناس به آزار جنسی متهم شدند. کیوان امام وردی و محسن نامجو از جمله کسانی بودند که زنان مختلفی به افشای آزار و اذیت جنسی توسط آنها پرداختند که درباره امام‌وردی به دستگیری او انجامید.