زیتون، آناهیتا بختیار: سومین و آخرین مناظره انتخابات ریاست‌جمهوری با موضوع مسایل اقتصادی برگزار شد، اما احتمالا بیش از هر چیز «افشاگری»های طرفین مخاطبان را «سرگرم» کرد: هر نامزد تلاش کرد به پرونده یا موضوعی درباره نامزد مقابل خود اشاره و درباره آن افشاگری کند، گرچه گاهی با ایما و اشاره.

سند خرید منزل روحانی و جهانگیری، نقش داشتن یکی از نزدیکان روحانی در فساد، پاداش میلیاردی جهانگیری در دوران وزارت، فساد ۱۲ هزار میلیاردی در آستان قدس و پرونده قالیباف در شورای عالی امنیت ملی که روحانی سال ۸۴ اجازه نداد در رسانه‌ها مطرح شود، از آن جمله بود. دو موضوع املاک نجومی و حقوق‌های نجومی نیز چندین بار از سوی طرفین مطرح شد.

اتهام‌های طرفین علیه یکدیگر در شرایطی مطرح شد که پیش‌تر  آیت‌الله خامنه‌ای در جریان یک سخنرانی در دانشگاه امام حسین گفته بود «امنیت ملی و آرامش کشور» مهم است و نامزدها باید مراقب باشند «گسل های اعتقادی، جغرافیایی، زبانی و قومی» را در کشور تحریک نکنند. او همچنین به نامزدهای انتخابات هشدار داده بود که «مراقب باشند به‌ خاطر خطای در تشخیص، طراحی نیمه کاره دشمن را تکمیل نکنند».

در پایان این مناظره، احسان قاضی‌زاده هاشمی، سخنگوی کمیسیون بررسی تبلیغات، از ارائه ۲ شکایت از طرف نامزدهای مناظره سوم خبرداد. قاضی‌زاده البته اشاره‌ای به نام این نامزدها یا جزییات شکایت آن‌ها نکرد. در پایان دو مناظره پیشین نیز نامزدها شکایت‌هایی علیه یکدیگر ارائه کرده بودند.

حسن روحانی: بازگشت رییس‌جمهوری

سومین مناظره نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری، بدون تردید بهترین حضور حسن روحانی در جریان مناظره‌ها بود. روحانی علاوه بر آن‌ که به بخشی از دستاوردهای دولت خود و برنامه‌هایش برای دولت دوازدهم اشاره کرد، فرصت حمله به رقبا را نیز از دست نداد. او چند بار به تندی قالیباف و رییسی را به چالش کشید و درباره آن‌ها «افشاگری» کرد، به سابقه قضایی رییسی و عملکرد قالیباف در نیروی انتظامی پرداخت و برخلاف مناظره‌ی قبلی در تنظیم وقت نیز بهتر عمل کرد.

با این حال نباید فراموش کنیم که نقش اسحاق جهانگیری و مصطفی هاشمی‌طبا نیز در مناظره سوم پررنگ بود. این دو در موارد مختلفی زمینه‌های لازم را برای حرکت روحانی فراهم می‌کردند.

بخشی از «افشاگری» روحانی علیه قالیباف البته بازخوردهای منفی هم داشت: او در جریان مناظره اشاره کرد که اگر اجازه می‌داد پرونده مربوط به قالیباف در شورای عالی امنیت ملی در دوران انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۸۴ منتشر شود، او «امروز اینجا نبود». روحانی توضیح بیشتری درباره این پرونده نداد و تنها به «مردانگی» خود در این زمینه اشاره کرد، مساله‌ای که البته به مذاق برخی کاربران شبکه‌های اجتماعی خوش نیامد.

روحانی در بخشی از مناظره و بعد از گلایه قالیباف و رییسی از مطرح شدن مداوم اقدامات دولت احمدی‌نژاد، گفت به جای احمدی‌نژاد، حاضر است با رییسی مناظره کند چرا که حامیان و اعضای دولت احمدی‌نژاد در ستاد او حضور دارند و برنامه‌های اقتصادی را نوشته‌اند.

وعده بزرگ روحانی که کمتر مورد توجه قرار گرفت، رفع تحریم‌ها در پایان دولت دوازدهم بود. او وعده داد همه تحریم‌های ایران – از جمله تحریم‌های حقوق‌بشری، تحریم‌های مربوط به حمایت از تروریسم و تحریم‌های تسلیحاتی را – در پایان دولت دوازدهم رفع خواهد کرد. مشخص نیست این سخنان روحانی تنها «حرفی» انتخاباتی بوده یا حکایت از عزمی در او یا سطوح فوقانی نظام برای حل این مساله دارد.

در مجموع می‌توان روحانی را برنده مناظره سوم نامید. او با استفاده از کلمه «لوله» در توصیف اقدامات محمدباقر قالیباف در مقام فرمانده نیروی انتظامی مقابل دانشجویان و درخواست فراجناحی نگه داشتن «امام رضا» و برخورد با «نهاد انقلابی – امنیتی» که با اتوبوس برای مراسم انتخاباتی «آدم می‌اورد» از رییسی، موفق شد تا حدودی ورق را به نفع خود برگرداند. به نظر می‌رسد طیف حامیان روحانی با سخنرانی‌های اخیر او و شکل حضورش در مناظره‌‌ها، انرژی بیشتری گرفته‌اند و شرایط را برای پیروزی نامزد مورد حمایت خود در انتخابات، مناسب می‌دانند.

اسحاق جهانگیری، غیرمترقبه

اسحاق جهانگیری برخلاف عنوانی که در انتخابات دارد – نامزدپوششی – یکی از پدیده‌های این دوره از انتخابات بود. جهانگیری در مناظره اول توجه بسیاری را به خود جلب کرد، اما در مناظره دوم ضعیف‌تر ظاهر شد و حتی بخشی از سخنان او – درباره «دختر مظلوم بیکار» وزیر آموزش و پرورش – به ضرر روحانی توصیف شد. معاون اول روحانی  اما با حمله وارد مناظره سوم شد. او بارها قالیباف را خطاب قرار داد و او را به چالش کشید. چالش‌های مدام میان جهانگیری و قالیباف، به روحانی این فرصت را داد که با فراغ بال رییسی و در مواردی قالیباف را خطاب قرار دهد. جهانگیری همچنین به بخشی از دستاوردهای دولت یازدهم اشاره کرد و عملا باعث صرفه‌جویی در وقت روحانی شد.

اقدام ویژه جهانگیری در این مناظره،‌ مطرح کردن عملکرد دولت‌های نهم و دهم و به چالش کشیدن آن وضعیت و سپس القای این مساله بود که میان برنامه‌های به خصوص رییسی و قالیباف با دولت قبل تفاوت آن‌چنانی وجود ندارد. جهانگیری چندین بار این مساله را مطرح کرد و پاسخ‌گوی انتقادها درباره اشاره به وضعیت دولت قبل شد. این تلاش جهانگیری، در نهایت فرصت را برای حسن روحانی مهیا کرد تا از این حربه برای حمله به رییسی استفاده کند.

به نظر می‌رسد سابقه جهانگیری، عملکرد او در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری و رابطه‌‌اش با ایت‌الله خامنه‌ای، می‌تواند او را تبدیل به نامزد بالقوه اصلاح‌طلبان برای انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۴۰۰ کند.

مصطفی هاشمی‌طبا؛بهترین نقش آفرینی

نقش مصطفی هاشمی طبا در این مناظره، پررنگ‌تر از دو مناظره قبلی بود. شاید یکی از دلایل این مساله، فعال شدن مصطفی میرسلیم بود که در مناظره دوم نوک پیکان حمله‌های خود را متوجه دولت روحانی کرده بود.

هاشمی‌طبا در این مناظره چندین بار وعده‌های اقتصادی رییسی و قالیباف را به چالش کشید و در فرصت‌هایی که داشت، از این دو خواست منابع این وعده‌ها را اعلام کنند. او همچنین با پیشنهاد اعلام اموال نامزدها مخالفت کرد و خواست که نامزدها هزینه‌های ستاد انتخاباتی خود و افراد یا نهادهای کمک کننده به آن را به شکل شفاف منتشر کنند.

به نظر می‌رسید بخشی از سخنان هاشمی‌طبا، در نهایت هدفی است که دولت روحانی دنبال می‌کند، اما به هر دلیل تمایل ندارند خیلی صریح درباره آن صحبت کنند. هاشمی طبا در طول این مناظره‌ها – و مناظره سوم – تلاش کرد چهره کارشناس از خود نشان دهد و از سخنان و وعده‌های پوپولیستی پرهیز کند. اگر نقش او را کمک به حسن روحانی در نظر بگیریم، می‌توان گفت مناظره سوم بهترین نقش‌آفرینی او بود.

ابراهیم رییسی؛ صریح‌تر در نقد دولت

تقریبا تمام نظرسنجی‌های داخلی و خارجی هفته‌های اخیر، نشان از رشد آرای رییسی دارد. او که در مناظره اول به نسبت ساکت‌تر از رقبای دیگر بود، در مناظره‌های دوم و سوم فعال‌تر عمل کرد. رییسی در این مناظره هم تلاش کرد که تا حد امکان از «دعواهای سیاسی» دور بماند و پرهیز کند، اما هم عملکرد خودش در مناظره و هم شکل پاسخ رقبا، او را بیش از مناظره‌های اول و دوم، وارد این عرصه کرد.

سابقه رییسی در قوه‌قضاییه در این مناظره – که موضوع آن از مسایل اقتصادی عملا به فساد اقتصادی تبدیل شد – تبدیل به نقظه ضعفی برای او شد. سمت‌هایی چون رییس سازمان بازرسی کل کشور، دادستان کل کشور، معاون اول قوه قضاییه و دادستان ویژه روحانیت در موارد مختلفی از سوی رقبای رییسی برای حمله به او مورد استفاده قرار گرفت.

اسحاق جهانگیری در بخشی از مناظره که رییسی از سابقه خود در برخورد با قاچاق کالا در قوه‌قضاییه صحبت می‌کرد، با اشاره به تفاوت میزان قاچاق کالا در پایان دو دولت خاتمی و احمدی‌نژاد، گفت چنین تفاوتی بدان معناست که قوه قضاییه خوب عمل نکرده است. جهانگیری همچنین با اشاره به برخی «فسادهای اقتصادی» در دولت احمدی‌نژاد، از رییسی پرسید چرا در آن زمان با این مسایل برخورد نکرده است. حسن روحانی نیز با اشاره به سمت رییسی به عنوان قاضی و دادستان ویژه روحانیت، به او کنایه زد که «علما» از دست او در دادگاه ویژه روحانیت «چه کشیده‌اند». روحانی همچنین به فساد ۱۲هزار میلیاردی در استان قدس رضوی اشاره کرد که از سوی رییسی پاسخی به آن داده نشد.

تلاش رییسی در این مناظره نیز ۰ چون دو مناظره گذشته – بر مخاطب قرار دادن دهک‌های پایین‌تر جامعه بود. او در مواردی تلاش کرد دست به افشاگری علیه رقبا بزند – از جمله اشاره به جلسه مسوولان قضایی با روحانی برای برخورد با «فساد» یکی از «نزدیکان و بستگان» رییس‌جمهور -. اما به نظر می‌رسد که کمتر موفق شد توجه مخاطبان را به این بخش از صحبت‌هایش جلب کند. او همچنین چندین بار با سوال‌هایی درباره منابع موردنظرش برای افزایش یارانه‌ها روبه رو شد، اما بیشتر به ارائه پاسخ‌های کلی پرداخت.

به نظر نمی‌رسد که مناظره سوم، تغییر آن‌‌چنانی در وضعیت آرای رییسی ایجاد کند. البته رییسی در این مناظره ضریح‌تر از پیش به نقد دولت روحانی پرداخت، او را متهم به کارهای انتخاباتی کرد و سعی داشت به فساد در دولت روحانی اشاره کند، با این حال میزان اشاره او به این مساله بسیار کمتر از قالیباف بود.

محمدباقر قالیباف؛پاتک‌های ناکام

شهردار تهران، هم‌چون دو مناظره قبلی، با توپ پر به میدان آمده بود. قالیباف در این مناظره – کمتر از دو مناظره پیشین – بر مساله ۹۶ درصدی‌ها و ۴ درصدی‌ها اشاره و تاکید کرد، دولت روحانی را مستقیما دولت ۴ درصدی توصیف کرد و چند سند علیه روحانی و جهانگیری به نمایش گذاشت و چند بار نزدیکان آن‌ها را متهم به فساد کرد.

با این حاض مشخص نیست حضور تهاجمی قالیباف در مناظره‌ها، لزوما به سود سبد آرای او باشد. در هفته‌‌های اخیر میزان تغییرات رای رییسی بیشتر بوده،‌گرچه هنوز قالیباف رقیب جدی‌تری – براساس نظرسنجی‌ها – برای روحانی محسوب می‌شود.

حمله کننده اصلی به قالیباف در این مناظره اسحاق جهانگیری بود. جهانگیری به سابقه قالیباف در نیروی انتظامی اشاره کرد، عملکرد او در مقام شهردار تهران را به چالش کشید و از پرونده‌هایی نظیر املاک نجومی سخن گفت. سابقه قالیباف در نیروی انتظامی باعث حمله روحانی به او در پایان مناظره و اشاره به قصدش برای «لوله» کردن دانشجویان شد.

قالیباف تلاش کرد حمله به خود درباره املاک نجومی را با رو کردن اسنادی از روحانی و جهانگیری جبران کند، در مقابل اشاره به بانک شهر (متعلق به شهرداری تهران) بحث بانک برادر اسحاق جهانگیری را پیش کشید و به «یکی از بستگان و نزدیکان» روحانی اشاره کرد که در فساد اقتصادی نقش دارد.

با این حال به نظر نمی‌رسد که پاتک‌های قالیباف، خود او را از مظان اتهام خارج کند. سابقه ۱۲ ساله او در شهرداری تهران یکی از عمده‌ترین این دلایل است، مساله‌ای که در بخشی از مناظره هم مورد اشاره اسحاق جهانگیری قرار گرفت. به نظر می‌رسد قالیباف در این انتخابات تلاش می‌کند بخشی از پایگاه رای احمدی‌نژاد را با وعده‌های اقتصادی به سمت خود جذب کند، اما معلوم نیست چقدر این کار موفق باشد. دست‌کم مناظره سوم از این جهت نمی‌تواند نقطه مثبتی در کارنامه قالیباف برای این کار تلقی شود.

مصطفی میرسلیم؛ هماهنگ با اصول‌گرایان

شاید پس از اختلاف‌های اولیه با جبهه مردمی نیروهای انقلاب اسلامی (جمنا)، ثبت‌نام در انتخابات و سپس باقی ماندن در عرصه تا زمان مناظره‌ها، کسی گمان نمی‌برد مصطفی میرسلیم هماهنگ با ابراهیم رییسی و محمدباقر قالیباف به دولت روحانی حمله کند. عملکرد میرسلیم در مناظره اول – که تلاش می‌کرد ضمن انتقاد به دولت روحانی، فاصله خود را با رییسی و قالیباف حفظ کند – در مناظره دوم به کلی تغییر کرد: او به شکل مداوم دولت روحانی را مورد انتقاد قرار داد و در مواردی به کمک قالیباف و رییسی آمد.

همین رویه در مناظره سوم هم از سوی رییس شورای مرکزی حزب موتلفه اسلامی ادامه پیدا کرد. او چندین بار به تندی به روحانی و دولتش تاخت، با این حال چند پاتک جهانگیری و سپس پاسخ روحانی و متهم کردن میرسلیم به بی‌اطلاعی از آمار رسمی کشور – یا نادیده گرفتن آن‌ها – باعث شد که لحن او کمی آرام‌تر شود.

به نظر می‌رسد میرسلیم علاوه بر نقش کمکی برای دو نامزد اصول‌گرا، در این مناظره‌‌ها تلاش می‌کرد بار دیگر نام حزب خود را در سطح اول سیاست ایران مطرح کند. این‌که او تا چه در اهدافش موفق بوده، پس از انتخابات مشخص خواهد شد.