زیتون-احسان مهرابی:«گفتوگوی ملی»،«آشتی ملی»،«لویی جرگه ایرانی» و «دولت وحدت ملی» عباراتی است که در ۲۰سال گذشته بارها تکرار شده و همچنان در قالبی جدید مطرح می‌شود. با وجود پاسخ رد رهبر جمهوری اسلامی به این ایده‌ها اما اصلاح طلبان همچنان از طرح آن پیشیمان نشده‌اند و اعتراض‌های دی ماه را فرصتی دیگر برای طرح این ایده‌ها می‌دانند.
موضوع گفتوگوی جناح‌های سیاسی مدتی پس از پیروزی محمد خاتمی در ریاست جمهوری سال ۷۶ مطرح شد، چرا که پیش از آن از نگاه جناح راست و نزدیکان رهبر جمهوری اسلامی گفتوگو با جناح حذف شده مشهور به چپ اسلامی موضوعیتی نداشت.
در سال ۸۰، گفتوگو میان احزاب اصلاح‌طلب و محافظه‌کار بار دیگر آغاز شد که نماد علنی آن نامه‌نگاری‌های محمدرضا خاتمی، دبیر کل حزب جبهه مشارکت و حبیب‌الله عسگراولادی، دبیر کل حزب موتلفه اسلامی بود.
پس از انتخابات ریاست جمهوری، چهره‌هایی چون محسن رضایی نیز تلاش داشتند جناح سوم را با افرادی از دو جناح راه‌اندازی کنند که این ایده عملا شکست خورد.
مدتی بعد مهدی کروبی، دبیر کل مجمع روحانیون مبارز و محمدرضا مهدوی کنی، دبیرکل جامعه روحانیت مبارز با یکدیگر دیدار و گفتوگو کردند، دیدارهایی که بیشتر جنبه تشریفاتی داشت و عملا اتفاقی رخ نداد.
در شرایطی که درگیری‌های دو جناح شدیدتر می‌شد، رهبر جمهوری اسلامی به صورت شفاف‌تر علیه اصلاح‌طلبان وارد میدان شد و عملا با جناح مشهور به راست به صورت کامل در یک جبهه قرار گرفت.
از آن زمان به بعد گفتوگو کاری سخت‌تر شده بود چرا که اصلاح‌طلبان باید عملا با آیت‌الله خامنه‌ای گفتوگو می کردند و او دراین گفتوگو ها به تعبیر برخی حتی به خدا هم امتیاز نمی‌داد.
در دولت محمد خاتمی به جز دیدارهای اعضای دولت، چندین بار چهره‌های شاخص اصلاح‌طلب با آقای خامنه‌ای دیدار کردند. ازجمله پس از بازداشت‌های کنفرانس برلین و توقیف «فله ای» مطبوعات گزارش دیدار تعدادی از سران جریان مشهور به جبهه دوم خرداد با رهبر جمهوری اسلامی منتشر شد.
پیش از این نیز برخی از چهره‌های اصلاح‌طلب از جمله بهزاد نبوی با آیت‌الله خامنه‌ای دیدار کرده بودند. دراین میان گفت‌وگوهای پراکنده‌ای نیز بین نزدیکان رهبر جمهوری اسلامی و اصلاح‌طلبان رخ می‌داد. از جمله علی مقدم، مسئول ارتباطات دفتر رهبر جمهوری اسلامی در دفتر مصطفی تاج‌زاده با او دیدار کرده بود. در این میان دیدارهای مداوم مهدی کروبی با رهبر جمهوری اسلامی برقرار بود.
این دیدارها البته در نهایت به تبادل گلایه‌ها منتهی نشد و نتیجه عملی خاصی نداشت. این کنایه مشهور در دولت خاتمی نیز رواج داشت که مطرح کننده ایده گفتوگوی تمدن ها توانی برای گفتوگو با جریان مخالف خود در داخل کشورش ندارد.
خانه احزاب در دولت محمد خاتمی به وجود آمد اما در ابتدا گروه‌های اصلی هر دو جناح از آن چندان استقبال نکردند و عملا گروه‌های درجه دو و سه هر دو جناح در آن حضور یافتند.
در سال ۸۰، گفتوگو میان احزاب اصلاح‌طلب و محافظه‌کار بار دیگر آغاز شد که نماد علنی آن نامه نگاری‌های محمدرضا خاتمی، دبیر کل حزب جبهه مشارکت و حبیب‌الله عسگراولادی، دبیر کل حزب موتلفه اسلامی بود.
پس از این نامه نگاری‌ها ابراهیم یزدی، دبیرکل نهضت آزادی، به دبیران کل این دو حزب پیشنهاد کرد که گفت‌و گو میان نیروهای سیاسی، مبتنی بر التزام و نه اعتقاد به قانون اساسی باشد و شرایط برای گفتوگوی رودررو و چند جانبه تمامی احزاب سیاسی در خانه احزاب فراهم شود.
خانه احزاب در دولت محمد خاتمی به وجود آمد اما در ابتدا گروه‌های اصلی هر دو جناح از آن چندان استقبال نکردند و عملا گروه‌های درجه دو و سه هر دو جناح درآن حضور یافتند.
اگرچه پیروزی احمدی‌نژاد در انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۴ زمینه گفتوگوی دو جریان اصلاح‌طلب و محافظه‌کار را بیشتر فراهم کرد اما با شخص رهبر جمهوری اسلامی خود را بی‌نیاز از هر دو جناح کشور می‌دید و نیازی به گفتوگو با آنان احساس نمی‌کرد.
پیش از انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۸ نیز طرح‌هایی برای گفتوگوی دو جناح و یا حتی ائتلاف دو جناح در انتخابات ریاست جمهوری و تشکیل دولت «وحدت ملی» مطرح شد.
از مطرح‌کنندگان ایده دولت «وحدت ملی» علی‌اکبر ناطق نوری بود اما نزدیکان رهبر جمهوری اسلامی شدیدا به این ایده‌ها حمله کرده و آن را به منزله حدف احمدی‌نژاد دانستند تا آن‌جا که اسماعیل احمدی‌مقدم، فرمانده نیروی انتظامی وقت نیز دراین‌باره اظهار نظر کرد.
پیش از مطرح شدن این ایده مجلس هشتم نشستی را برگزار و از همه نمایندگان سابق دعوت کرده بود که حضور عزت الله سحابی و نشستن او در فاصله‌ای نزدیک به روح الله حسینیان، عضو جبهه پایداری، خبرساز شد.
چهره‌های اصول‌گرا اما پس از مدتی این پیام را دریافت کردند که رهبر جمهوری اسلامی بر ادامه ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد اصرار دارد و عملا از عرصه انتخابات ریاست‌جمهوری کنار کشیدند.
حوادث انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۸ بار دیگر موضوع آشتی ملی را مطرح کرد اما طرف مقابل اراده‌ای برای پذیرش این پیشنهادها نداشت و معتقد بود که میرحسین موسوی و مهدی کروبی و حامیانشان باید«توبه» کنند.
اعتراض‌های دی ماه فرصت دوباره‌ای برای مطرح کردن ایده آشتی ملی فراهم کرده، تا اصلاح‌طلبان مانند سخنان حسام‌الدین آشنا، مشاور حسن روحانی، به حاکمیت هشدار دهند که «هر دو بازنده خواهیم بود».
پیش از انتخابات مجلس نهم محمد خاتمی سه شرط آزادی زندانیان سیاسی، برگزاری انتخابات آزاد و اجرای قانون اساسی را برای شرکت اصلاح‌طلبان در انتخابات مطرح کرد. با وجود محقق نشدن این سه شرط محمد خاتمی درانتخابات شرکت کرد و حامیانش هدف از اقدام او را بسته نشدن راه گفت‌و گو با حاکمیت اعلام کردند.
پیروزی حسن روحانی در انتخابات ریاست‌جمهوری ۹۲ فرصت جدیدی را برای طرح نظریه‌های گفتوگو و آشتی ملی مطرح کرد اما در نهایت این ایده‌ها به نتیجه نرسید و حسن روحانی موفق به رفع حصر سران جنبش سبز نشد.
اینک پس از پیروزی دوباره روحانی بار دیگر اصلاح‌طلبان از گفت و گوی ملی سخن می گویند. محمد خاتمی پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری نیز طرح «آشتی ملی»را مطرح کرد که هم نزدیکان رهبر جمهوری اسلامی و هم گروهی از مخالفان شدیدا به او حمله کردند.
اعتراض‌های دی‌‌ماه فرصت دوباره‌ای برای مطرح کردن این ایده فراهم کرده تا اصلاح طلبان‌مانند سخنان حسام‌الدین آشنا، مشاور حسن روحانی، به حاکمیت هشدار دهند که «هر دو بازنده خواهیم بود».
با این حال بعید است که رهبر جمهوری اسلامی باز هم به این پیشنهادها توجهی کند. از نظر اصلاح‌طلبان اما موافقت رهبر جمهوری اسلامی تنها عامل تعیین‌کننده نیست و نفس مطرح کردن این پیشنهادها امتیازاتی را برای آنان دارد.
آنان از نگاه خود با طرح این پیشنهادات یادآوری می‌کنند که همچنان شرایط کشور غیر عادی است و نیاز به اقدامی اساسی دارد.
از سوی دیگر اصلاح‌طلبان تصور می‌کنند که طرح این ایده‌ها موضع آنان را در چانه زنی‌های خصوصی تقویت می‌کند و باعث می‌شود و چهره های واسط آنان و حاکمیت این موضوع را مطرح کنند که اصلاح‌طلبان یک گام برداشته‌اند و طرف مقابل هم باید یک گام بردارد.
