زیتون- پریا منظرزاده: با افزایش تهدیدهای خارجی ایران با امریکا و متحدانش، از درون حاکمیت اخباری مبنی بر رفع برخی اختلافات میان جناح‌های مختلف به گوش می‌رسد؛ این رخدادهای تازه می‌توانند گشایشی در عرصه سیاسی باشند؛ هرچند ممکن است در لحظات آخر اتفاقات دیگری رخ دهد و کینه قدیمی آیت الله خامنه ای بر آشتی ملی غلبه کند.

اسحاق جهانگیری که بهمن ماه ۱۳۹۶، پس از اعتراضات سراسری، در جلسه شورای اداری استان یزد از ملاقات خود با رهبری و گفتگو درباره نجابت سید محمد خاتمی، رییس جمهور اسبق ایران سخن گفته بود، اکنون تلاش‌های خود را افزایش داده و تصمیم دارد خاتمی را در «جلسه ای با حضور بزرگان نظام» شرکت دهد.

جهانگیری درباره مواضعی که خاتمی پس از اعتراضات سال گذشته گرفت، گفت: «با وجود آنکه خیلی‌ها که مدعی حمایت از نظام هستند حاضر نشدند یک کلمه حرف بزنند اما حجت‌الاسلام و المسلمین سیدمحمد خاتمی سینه سپر کرد و از نظام و رهبری دفاع کرد و به همین دلیل مورد تهاجم دشمنان خارج از کشور قرار گرفت…. در یکی از دیدارهای خود با مقام معظم رهبری درباره حجت الاسلام و المسلمین سید محمد خاتمی صحبت کردم…. من معتقدم که با تدبیر رهبر معظم انقلاب حتما این سرمایه در اختیار نظام قرار خواهد گرفت.»

انتشار تصاویری از حضور محمد خاتمی در مراسم ختم پدر سید مصطفی تاجزاده، عضو شورای مرکزی جبهه مشارکت ایران اسلامی، از رسانه هایی همچون خبرگزاری فارس، حدود دو هفته پیش این نوید را در پی داشت که ممنوع التصویری او رفع شده است.

این درحالیست که در آخرین افطار آیت الله خامنه ای تعدادی از چهره های شاخص اصلاح طلب، از جمله محمدعلی ابطحی، محمد سلامتی، علی شکوری راد و رسول منتجب نیا حضور داشتند که نشان از مسالمت‌امیز شدن فضا دارد.

بیشتر انتقادها معطوف به تعریف محدودی است که از وفاق ملی وجود دارد؛ مردم به دنبال وفاق میان مردم با مردم، و مردم با حاکمیت هستند و حکومت، وفاق میان جناح های مختلف را دنبال می کند.

در عین حال، شنبه ۶ مرداد ۹۷، حسین کروبی، فرزند مهدی کروبی، از رهبران جنبش سبز نیز از تصویب رفع حصر او در آخرین جلسه‌ شورایعالی امنیت و ارسال این مصوبه به رهبری خبر داد: «من از منبع موثقی پرسیدم که صحبت‌های اخیر آقای جهانگیری به چه علت بوده است…. درحال حاضر منتظر هستند که رهبری نظرشان را راجع به این مصوبه‌ی شورای امنیت بگویند؛ این‌طور که می‌گویند اگر رهبری تا ده روز نظرشان را اعلام نکنند، این مصوبه لازم‌الاجرا است.»

اما غلامرضا حیدری، نماینده مجلس و عضو کمیته رفع حصر فراکسیون امید روز بعد به نقل از علی لاریجانی، رئیس مجلس، اعلام کرد که شورای امنیت ملی مصوبه ای برای رفع حصر میرحسین موسوی، مهدی کروبی و زهرا رهنورد نداشته است.

خبر رفع حصر از سوی خبرگزاری فارس هم تکذیب شد. اما سایت تابناک، که وابسته به محسن رضایی، دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام است، از رفع حصر و آشتی ملی تا عید قربان (۳۱ مرداد) خبر داد.

چندی پیش نیز علیرضا رحیمی، عضو هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی، در توضیح دیدار جمعی از اعضای فراکسیون امید مجلس شورای اسلامی با رییس جمهور، به نقل از حسن روحانی، گفته بود که در نتیجه اقدامات دولت یازدهم، از حصر فقط پوسته‌اش مانده است.

سیاست زهر چشم و امید به رفع محدودیت ها

حکومت ایران در ماه‌های اخیر حکومت در عرصه خارجی در نبرد و با مشکلات داخلی دست به گریبان است. اعتراض های مردمی؛ از مال‌باختگان موسسات های اعتباری گرفته، تا کارگرانی که حقوق دریافت نکرده اند و اعتراض های معیشتی و کمبود آب، کنترل بر شرایط داخلی را تا حد زیادی کاهش داده است. در این شرایط، سناریوهایی از جمله برخوردهای تند با فعالان زیست محیطی، دانشجویی و شبکه های اجتماعی اجرا شد تا دیگران حساب کار خود را داشته باشند. از سوی دیگر، خروج امریکا از برجام، رفتن کمپانی های اروپایی از ایران و فشار روی اقتصاد ایران، بخصوص کاهش فروش نفت، در سطح بین المللی عرصه را بر ایران تنگ کرده است.

در شرایطی که حکومت در عرصه خارجی در نبرد و با مشکلات داخلی دست به گریبان است، برخی از مقامات حکومت ایران راه حل را  وحدت و انسجام داخلی می دانند.

اکنون برخی از مقامات حکومت ایران راه حل را  وحدت و انسجام داخلی می دانند.  حزب اعتماد ملی، که مهدی کروبی، از رهبران اعتراض های انتخاباتی سال ۸۸، دبیرکلی آن را بر عهده دارد، نیز در ماه های اخیر جان تازه ای گرفته است. نه تنها محمدعلی افشانی، عضو شورای مرکزی حزب اعتماد ملی، به شهرداری تهران رسید، بلکه صحبت از رفع توقیف و انتشار دوباره روزنامه اعتمادملی نیز هست.

الیاس حضرتی، قائم مقام دبیرکل حزب اعتماد ملی، روز شنبه در نشست خبری حزب اعتماد ملی با تاکید بر اینکه راه‌حل مسائل جمهوری اسلامی در مقابل با دشمنان وحدت و انسجام ملی و داخلی است، اظهار داشت: «یک قدم درخصوص در بازی ایران و اسپانیا ایجاد شد، گشایش‌هایی ایجاد شد. مجمع تشخیص مصلحت نظام در موضوع سپنتا نیکنام یک قدم برداشت. رفع حصر می‌تواند صد قدم باشد و گشایش‌های بیشتری برای کشور ایجاد کند.»

قائم مقام دبیرکل حزب اعتماد ملی با اشاره به اظهارات اخیر جهانگیری مبنی بر در کنار هم قرار گرفتن نمادین شخصیت های برجسته، و شکل گیری وحدت در کشور در روزهای آینده، گفت: «تلاش آقای جهانگیری رفع محدودیت های آقای خاتمی است تا در جلسه ای با حضور بزرگان نظام، ایشان نیز حضور داشته باشند.»

وفاق حکومت و مردم یا وفاق حاکمان

این درحالیست که ایده «آشتی ملی» که محمد خاتمی، رییس جمهور اصلاحات چند ماه پیش، برای رفع کدورت ها بر مبنای محورهای مشترکی مانند حفظ «اصل نظام» یا «ایران و منافع ملی» مطرح کرده بود، با مخالفت شدید رهبر ایران مواجه شد. آیت الله خامنه ای گفت: «مگر مردم با هم قهر هستند که بخواهند آشتی کنند؟»

این وفاق ملی میان گروه های سیاسی، خواسته همیشگی خاتمی بوده است. او در سال ۸۶ در دیدار روسا و اعضای شاخه‌ جوانان برخی احزاب گفت: « بعد از یک‌صد و پنجاه سال [انقلاب مشروطه] تحمل مشکلات ناشی از تفرق و عدم تحمل امروزه با نسلی با هویت سیاسی و فرهنگی جدید مواجه هستیم که به رغم تفاوت در دیدگاه‌های سیاسی دنبال اصول مشترک و چارچوب یکسان برای فعالیت هستند و شهامت و توان غلبه بر مشکلاتی که بر اثر غفلت و تفرقه به وجود می‌آید را دارند، که این مایه خوشحالی است.»

شاید آیت الله خامنه ای هنوز کینه‌ی شایعه‌ای که در شهریور ۱۳۸۸ با عنوان افشاگرى عزیز جعفرى، فرمانده کل سپاه پاسداران، منتشر شد را در دل داشته است. افشاگری فرمانده سپاه درباره این «سخنان منتشر نشده» بود که به خاتمی نسبت داده شد: «اگر در این انتخابات احمدى‌نژاد سقوط کند، عملا رهبرى حذف مى‌شود، اگر به هر قیمتى و به هر شکلى اصلاحات دوباره به قوّه اجرایى بازگردد، دیگر رهبرى اقتدارى در جامعه نخواهد داشت. سقوط اصولگرایى به معناى پایان اقتدار رهبرى تلقى مى‌شود و با شکست اصولگرایان باید قدرت رهبرى را مهار کرد.»

آن زمان، مجمع روحانیون مبارز، که خاتمی عضو ارشد آن است، با انتشار بیانیه‌اى خواستار برخورد قوه قضاییه با تخلفات از هرکس و در هر مقام شد.

با وجود حسن نیت هایی که خاتمی همواره به نظام جمهوری اسلامی نشان داده، مجتبی شاکری دبیرکل جمعیت جانبازان انقلاب اسلامی نیز از جنبه دیگری از روابط سرد خاتمی و خامنه ای پرده برداشت. او دی ماه ۹۶ گفت: «خاتمی خیلی از شخصیت‌ها را واسطه قرار داد که خدمت رهبری رفته و ملاقاتی ترتیب دهند. حتی طراحی می‌کردند تا در موقعیت‌های مختلف و در جریان سخنرانی‌های رهبری در مرقد امام، آقای خاتمی در مسیر ایشان قرار گرفته و بتواند صحبت کند. اما رهبری همواره به شخصیت‌های واسطه گفتند: آقای خاتمی می‌خواهند چه چیزی بگویند، هرچه می‌خواهند بگویند در رسانه‌ها مطرح کنند.»

پس از این جریانات و اظهارنظرها بود که جهانگیری وارد میدان شد و تلاش کرد تا حدی نقش میانجی‌گری هاشمی رفسنجانی را در عرصه سیاسی ایران ایفا کند. اما اسحاق جهانگیری نیز در ماه های اخیر تا حد زیادی وجهه خود را، به‌خصوص نزد مردم، از دست داده است. ورود او به موضوعات اقتصادی و دستورات قاطع در خصوص موضوعاتی از جمله نرخ ارز، هیچ نتیجه ای نداشته است. به همین دلیل شبکه های اجتماعی پر از طنزهای انتقادآمیز درباره نرخ دلار جهانگیری است.

صحبت از وفاق ملی نیز جهانگیری را به چالش دیگری کشانده است. بیشتر انتقادها معطوف به تعریف محدودی است که از وفاق ملی وجود دارد؛ مردم به دنبال وفاق میان مردم با مردم، و مردم با حاکمیت هستند و حکومت، وفاق میان جناح های مختلف را دنبال می کند.