زیتون- سینا پاکزاد: جلسه استماع دیوان بین‌المللی دادگستری درباره شکایت ایران از تحریم‌های آمریکا حالی دومین روز خود را پشت سر گذاشت که آمریکا دادگاه را فاقد صلاحیت برای رسیدگی به شکایت ایران دانست. در این شرایط به‌نظر می رسد طرف ایرانی بیش از حد به این دادگاه امید بسته است.

جلسه استماع دادگاه لاهه که برای شکایت دولت ایران نسبت به تحریم های دولت دونالد ترامپ، رییس جمهور آمریکا و خروج از توافق هسته ای تشکیل شده، از دوشنبه پنجم شهریور آغاز شده و تا پنجشنبه هشتم شهریور ادامه خواهد داشت. ایران با تاکید بر اینکه آمریکا در حال وارد ساختن شدیدترین آسیب به اقتصاد، شهروندان و شرکت های ایران است، از رد راه حل دیپلماتیک مسائل میان دو کشور توسط آمریکا به دیوان لاهه شکایت برده است.

بر اساس گزارشی که ایرنا از این جلسه منتشر کرده، محسن محبی، نماینده جمهوری اسلامی ایران در ابتدای جلسه با اشاره به درخواست ایران برای قرار موقت گفته است: «موضوع درخواست صدور قرار موقت عبارت است از تحمیل و اعمال مجدد تحریم‌ها و اعلام تشدید تحریم‌ها توسط آمریکا که ایران، اتباع و شرکت‌های ایرانی را هدف قرار داده و ضرر و زیان غیرقابل جبرانی به منافع و حقوق ایران، اتباع و شرکت‌های ایرانی وارد کرده است و این اقدامات نقض ترتیبات عهدنامه ۱۳۳۴ مودت، روابط اقتصادی و حقوق کنسولی بین ایران و ایالات‌متحده آمریکا محسوب می‌شود.»

کارشناسان حقوق بین‌الملل پیش‌بینی می‌کنند که نتیجه نهایی این دادگاه سال‌ها به طول بیانجامد. در این مرحله ممکن است آمریکا از حق وتوی خود در شورای امنیت استفاده کند تا ملزم به توقف تحریم‌ها نشود

محبی تاکید کرد: «ایران به مفاد توافق ۲۰۱۵ پایبند بوده و از این رو بازگشت تحریم‌ها علیه تهران غیرقابل توجیه است.»

دادگاهی که ممکن است سال ها به طول بیانجامد

پس از شنیدن دفاعیه‌های ایران و آمریکا، درباره صلاحیت دیوان بین المللی دادگستری برای صدور قرار موقت تصمیم‌گیری می‌شود. اگر دیوان ادله ایران را بپذیرد و دولت آمریکا به رای دادگاه تمکین کند، دور دوم تحریم‌های برجامی در آبان ماه اجرا نمی‌شود.

پس از صدور قرار موقت، در ماه‌های آینده دادگاه وارد ماهیت دعوا می‌شود. در این مرحله هم دیوان باید به صلاحیت خود رای دهد. در صورت رای مثبت دیوان به صلاحیت خود و صدور حکم به نفع ایران، دولت آمریکا ملزم به اجرای حکم خواهد شد. در صورت نادیده گرفتن حکم از سوی آمریکا، موضوع به شورای امنیت سازمان ملل می‌رود تا ضمانت اجرایی پیدا کند.

البته در حالت خوش‌بینانه که همه این مراحل به نفع ایران پیش رود، معلوم نیست آمریکا به حکم دیوان احترام بگذارد؛ چنانکه تا کنون هم توجهی نداشته و درخواست دادگاه به وزیر خارجه آمریکا مبنی بر بازنگرداندن تحریم‌های برجامی برای تحت تاثیر قرار نگرفتن روند دادرسی را نادیده گرفته است.

کارشناسان حقوق بین‌الملل پیش‌بینی می کنند که نتیجه نهایی این دادگاه سال ها به طول بیانجامد. در این مرحله ممکن است آمریکا از حق وتوی خود در شورای امنیت استفاده کند تا ملزم به توقف تحریم ها نشود. هر چند در این مرحله ضمانت اجرایی تحریم‌های آمریکا بسیار کمتر می شود و وجهه آمریکا در سطح بین المللی این کشور پایین می آید.

تنش های منطقه؛ یکی از محورهای اختلافات ایران و آمریکا

محسن محبی، نماینده ایران به دیوان گفته که تحریم‌های آمریکا علاوه بر اینکه ناقض عهدنامه مودت ۱۹۵۵ است، می‌تواند تنش‌های منطقه ای  را نیز موجب شود.

این اظهارنظر یک روز بعد از آن صورت‌می گیرد که امیر حاتمی، وزیر دفاع ایران، اعلام کرد که حمایت از سوریه تا زمانی که امنیت منطقه تضمین شود، ادامه می‌یابد.

از سوی دیگر، اسرائیل و آمریکا نسبت به حضور ایران در سوریه حساس هستند و تقاضای خروج نیروهای ایران از این کشور را دارند.

در همین حال مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا، با تاکید بر اینکه وکلا از آمریکا به شدت دفاع می کنند، گفت: «ما و متحدانمان با همکاری یکدیگر راه تامین مالی تروریسم را می بندیم.»

وکیل آمریکا در دادگاه به این صحبت های رهبر ایران مبنی بر اینکه تحریم ها عامل اصلی مشکلات ایران و ناآرامی های اخیر نیست، بلکه سوءمدیریت عامل اصلی است، استناد کرده است

او سامانه‌های موشکی پیشرفته و موشک های بالستیک ایران را تهدید صلح و ثبات جهانی دانست و تصریح کرد: «ما می‌خواهیم مطمئن شویم که ایران هیچ راهی به سلاح اتمی پیدا نکند؛ نه اکنون و نه هیچ وقت دیگر.»

در ایران، لعیا جنیدی، معاون حقوقی رئیس‌جمهور به اتفاقاتی که در دو روز اخیر در دادگاه لاهه در جریان است واکنش نشان داد. او در حاشیه مراسم رونمایی از پایگاه اطلاع رسانی قوانین و مقررات کشور گفت: «آن‌ها مدعی هستند که عهدنامه، درجایی که امنیت ملی اقتضا می‌کند، می‌توانند مقررات عهدنامه را رعایت نکنند. این ادعای آن‌هاست، اما اگر محور دفاع‌شان بخواهد همین باشد، دفاع بسیار ضعیفی است.»

نقض ادعاهای ایران با گفته های مسولان

در حالی‌که ایران با استناد به عهدنامه «مودت» میان دو کشور، درخواست صدور دستور موقت در این پرونده را داده و انتظار دارد تا یک‌ ماه دیگر خبر خوشی دریافت کند، آمریکا خود را ملزم به اجرای عهدنامه ندانسته و گفته است که مشکلات کنونی مردم هزینه ای است که ایران باید برای بی ثبات کردن خاورمیانه بپردازد.

وکیل آمریکا از صحبت‌های مقام‌های ایرانی استفاده کرده تا ادعای ایران را نقض کند از جمله به این صحبت های رهبر ایران مبنی بر اینکه تحریم ها عامل اصلی مشکلات ایران و ناآرامی های اخیر نیست، بلکه سوءمدیریت عامل اصلی است، استناد کرده است.

رفتاری که حکومت ایران از بعد از انقلاب اسلامی تا کنون با دیپلمات ها، شهروندان ایرانی-آمریکایی و افرادی که با آمریکا در ارتباط بوده اند داشته، با اصول عهدنامه مودت سازگار نیست

از سوی دیگر، موارد ضد و نقیضی درباره ماهیت شکایت ایران به گوش می رسد. بر خلاف ادعای دولت ایران که نقض عهدنامه ۱۹۵۵ موضوع شکایت است، وکلای آمریکا گفته اند که ایران به دلیل خروج آمریکا از برجام شکایت کرده است. طرف آمریکایی با این استدلال که برجام تنها به برنامه هسته ای ایران مربوط می شود، اعمال تحریم های دیگر از جمله تحریم های مربوط به برنامه موشکی ایران را وارد می داند.

یکی دیگر از این موارد نقض، در رویکرد ایران درباره آمریکا، به عنوان «کشور متخاصم» متجلی می شود. رفتاری که حکومت ایران از بعد از انقلاب اسلامی تا کنون با دیپلمات ها، شهروندان ایرانی-آمریکایی و افرادی که با آمریکا در ارتباط بوده اند داشته، با اصول عهدنامه مودت سازگار نیست.

فرنوش امیرشاهی، روزنامه نگار، در رشته توییتی در این باره نوشته است: «در نقطه مقابل اقدامات دستگاه دیپلماسی، قوه قضائیه ایران در پرونده‌های سیاسی و قضایی، افراد زیادی را به بهانه «ارتباط با دولت خارجی متخاصم» و «رابطه با آمریکا»، محکوم و زندانی کرده است. کسانی مثل عباس عبدی، حسین قاضیان، شهرام امیری، رکسانا صابری، امید کوکبی، سیامک و باقر نمازی، نزار زکا و دیگرانی با اتهاماتی که از آن تلقی «ارتباط با دولت متخاصم» شد، پرونده‌دار و احکام طولانی‌مدت زندان گرفتند.»

محسن محبی، نماینده ایران به دیوان گفته که تحریم های آمریکا علاوه بر اینکه ناقض عهدنامه مودت ۱۹۵۵ است، می تواند تنش های منطقه ای نیز موجب شود

او افزود: «حالا در شرایطی که تعدادی از زندانیان سیاسی به اتهام همکاری با دولت متخاصم،احکام طولانی مدت زندان دارند٬ ایران ناچار برای دفاع از موقعیتش باید به قراردادهای دو جانبه حقوقی و بین‌المللی و پیمان‌های حقوق‌بشری استناد کند.»

عهدنامه مودت چیست؟

عهدنامه «مودت و روابط اقتصادی و حقوق کنسولی بین دولت شاهنشاهی ایران و دول متحده آمریکا» در ٢٣ مرداد سال ۱۳۳۴ بین نمایندگان ایران و آمریکا به امضا رسید، در مجالس و کشور تصویب شد و به امضای شاه رسید.

این عهدنامه مبنای روابط ایران و آمریکا پیش از انقلاب بود؛ روابطی دوستانه که به‌نظر نمی رسید به چنین عهدنامه ای نیاز داشته باشد. اما بعد از انقلاب، با تصرف سفارت آمریکا روابط دو کشور قطع شد و هنوز برقرار نشده است.

در این عهدنامه تاکید شده است که در صورت بروز اختلاف میان دو کشور، طرفین ابتدا راه های دیپلماتیک را طی خواهند کرد و در صورتی که به نتیجه نرسند به دیوان بین المللی لاهه شکایت می برند. با استناد به این ماده از عهدنامه، ایران در دیوان لاهه از عدم احترام آمریکا به راه های دیپلماتیک شکایت کرده است.