زیتون ـ شیوا نظرآهاری: زخم چرکین آسیب‌دیدگان از آزار و اذیت جنسی دوباره چند وقتی است که سرباز کرده و شبکه‌های اجتماعی پر است از روایت‌های کسانی که جرات پیدا کرده‌اند تا در مورد تجربه تلخشان از تجاوز یا آزار و اذیت توسط آدم‌های دور و نزدیک بنویسند تا شاید راهی بیابند برای رهایی از درد و رنج آن.
حرکتی در ادامه جنبش «MeToo» که هرازچندگاهی فضای شبکه‌های اجتماعی را پر می‌کند و بدون آنکه آزارگر مورد پیگرد قرار گیرد و از آزاردیده دلجویی شود، تب آن فروکش می‌کند و باز چندی بعد روایت دیگری از جایی دیگر سربرمی‌آورد. روایت‎هایی که گویی تمامی ندارند و اگر تمام زنان مردان بخواهند دهان باز کنند و تجربه‌شان را از آزار جنسی و تجاوز بنویسند احتمالا هر روز باید صدها تجربه تلخ کوچک و بزرگ به اشتراک گذاشته شود.

آزارگران همه جا هستند

ماجرا از آنجا آغاز شد که کاربر پرمخاطبی در توییتر فارسی، توسط چند کاربر زن متهم به تجاوز شد و ظرف مدت کوتاهی فضای توییتر فارسی پر شد از روایت‌های دیگرانی که در گذشته توسط افراد بعضا شناخته شده و به ظاهر موجه مورد آزار و اذیت قرار گرفتند. روایت‌های آزار اما این بار تنها مربوط به زنان نبود و برخی از مردان هم بالاخره توانستند سکوتشان را بشکنند تا از آنچه در کودکی و نوجوانی بر آنان گذشته بود پرده بردارند. از آزار و اذیت جنسی تا تجاوز به پسربچه‌ها در تاکسی و مدرسه و اتوبوس، خاطرات تکان دهنده‌ای است که برخی از مردان تعریف کرده اند. روایت‌ها اما آنقدر پخش شد تا افرادی از همه گروه‌ها و اصناف جسارت پیدا کنند تا در مورد تجربیات خودشان حرف بزنند.

در همین مدت دو معلم یکی سابقا شاغل در مدرسه علامه حلی و دیگری دبیر آموزشگاه‌های کنکور هم توسط برخی از کاربران متهم به آزار جنسی شدند.

در همین مدت دو معلم یکی سابقا شاغل در مدرسه علامه حلی و دیگری دبیر آموزشگاه‌های کنکور هم توسط برخی از کاربران متهم به آزار جنسی شدند. «ظ» کسی است که برخی از کاربران زن توییتر او را متهم کرده‌اند که دانش آموزان دختر کلاس‌اش را مورد آزار جنسی قرار داده است. ماجرای او وقتی بیشتر مورد توجه قرار گرفت که کاربران زنی که در مورد او نوشته بودند ظرف مدت کوتاهی با انتشار پست‌هایی در توییتر، از او عذرخواهی کردند. این روایات باعث شد تا دیگران نیز سکوتشان را بشکنند و از آنچه در موسسات کنکور و دیگر موسسات آموزشی در جریان است پرده بردارند. روز گذشته هم اتفاق مشابه دیگری افتاد و اکانت کاربر زنی که یکی از بازیگران تئاتر را متهم به تجاوز کرده بود، پس از زمان کمی از دسترس خارج شد.

همزمان با همه این اتفاقات که چند روزی است توییتر فارسی را تکان داده، شبکه راوی در روز خبرنگار با انتشار ویدیویی به موضوع آزار و اذیت زنان خبرنگار پرداخت. بهمن ماه گذشته ماهنامه مدیریت ارتباطات طی مصاحبه با ۵۹ خبرنگار زن به یافته‌هایی دست پیدا کرد که نشان می‌داد ۹۰ درصد مصاحبه شوندگان حداقل یک بار در مسیر انجام وظایف شغلی شان مورد آزار جنسی قرار گرفته اند که ۳۶ درصد آن توسط مدیران دولتی و غیردولتی بوده است. موضوعی که البته چندان تازه نیست و پیش از این هم برخی از زنان خبرنگار در مورد آن نوشته بودند.

بی‌تفاوتی قانون

در ایران نه تنها قانون مشخصی برای احقاق حق فرد آزاردیده وجود ندارد، بلکه قربانی معمولا از سوی جامعه و قانون مورد سرزنش قرار می‌گیرد و به همین دلیل است که بسیاری از تجاوزات و آزار و اذیت‌های جنسی هرگز منجر به مجازات فرد آزارگر و یا متجاوز نمی‌شود. از طرف دیگر متهم کردن افراد به تجاور و یا آزار و اذیت جنسی در نبود قانون حمایتی و البته نبود اسناد و مدارک، فرد آزارگر را در موقعیتی قرار می‌دهد که بتواند در جایگاه شاکی، افشاکنندگان را مورد تهدید قرار دهد. این اتفاقی است که در روزهای گذشته در توییتر فارسی هم افتاده و برخی از کاربران افشاکننده با تهدید به شکایت مواجه شده اند.

تجاوز به عنف با قوانین حاکم در ایران تقریبا غیرقابل اثبات است، چون برای اثبات آن شهادت چهار مرد عادل لازم است درحالی که تجاوز معمولا در محیطی خلوت و به دور از دید عموم اتفاق می‌افتد. در سال‏‌های گذشته این مساله بارها مورد بحث کارشناسان قرار گرفته است اما حتی در قانون جدید هم، نقص‌های متعدد این ماده قانونی مورد توجه قرار نگرفت و نظام درجه‌بندی مجازات پذیرفته نشد. در حال حاضر مجازات تجاوز به عنف اعدام است و در صورت اثبات تجاوز در دادگاه (یعنی ازاله بکارت با شهادت چهارمرد عادل و یا اقرار متهم)، فرد متجاوز اعدام خواهد شد. همین امر می‌تواند یکی از مواردی باشد که فرد آزاردیده را در پیگیری قانونی دچار تردید کند.

در قانون جدید هرچند دایره تعریف تجاوز جنسی گسترده‌تر از قبل شده اما در چگونگی اثبات آن تغییری رخ نداده است. در این ماده اصلاح شده آمده :«هرگاه کسی با زنی که راضی به زنای با او نباشد، در حال بی‌هوشی، خواب یا مستی زنا کند، رفتار او در حکم زنای به عنف است. در زنا از طریق اغفال و فریب دادن دختر نابالغ یا از طریق ربایش، تهدید و یا ترساندن زن، اگرچه موجب تسلیم شدن او شود، نیز حکم فوق جاری است.»

تجاوز به عنف با قوانین حاکم در ایران تقریبا غیرقابل اثبات است، چون برای اثبات آن شهادت چهار مرد عادل لازم است درحالی که تجاوز معمولا در محیطی خلوت و به دور از دید عموم اتفاق می‌افتد.

قانون گذار همچنین به جای تعریف ساز و کاری برای حمایت‌های روحی و روانی از آسیب دیده و همراهی با آنها با شنیده شدن صدایشان، در اغلب موارد آنان را به رسمیت نمی‌شناسد و یا مورد سرزنش قرار می‌دهد و در بهترین حالت تنها پرداخت خسارت‌های مادی تحت عنوان «مهرالمثل» و «ارش البکاره» را در نظر گرفته است. به همین دلیل است که علی رغم مطرح شدن نام افراد زیادی در سال‏‌های گذشته که در حوزه‌های مختلف متهم به آزار و اذیت جنسی زنان و مردان هستند، هیچ کدام از این افراد از نظر قانونی مورد پیگرد قرار نگرفته‌اند. آنها نهایتا برای مدتی از شبکه‌های اجتماعی رفته‌اند و پس از آنکه آبها از آسیاب افتاد دوباره به روال سابق برگشته‌اند.

در بیشتر روایات آزار دیدگان، میان شخص آزارگر و آزاردیده رابطه نابرابر قدرت وجود دارد. آزار دیده یا کم سن و سال است و شیفته موقعیت اجتماعی و شغلی فرد آزارگر یا مثلا در محیط کاری زیر دست او است و همین موقعیت فرودست او را در شرایط آسیب پذیرتری قرار می دهد و امکان مقاومت و شکایت را از او می گیرد.

از طرف دیگر ناآگاهی و کمبود آموزش های لازم در جامعه از عواملی است که افراد را نسبت به وضعیتی که در آن قرار دارند دچار سرگشتگی می‌کند. بسیاری از کسانی که چنین تجربه ای را داشته اند، هرگز پیش از آن هیچ آموزش و ذهنیتی در مورد چگونگی عکس‎العمل و واکنش در صورت قرارگرفتن در موقعیت دشوار تجاوز و آزار را  نداشته اند. سخت گیری خانواده ها و عدم دریافت حمایت‌های لازم از جانب دیگران هم، فرد آزاردیده را در شرایطی قرار می‌دهد که حتی در صورت تشخیص اعمال آزارگرانه، نتواند عکس‌العملی مناسب نشان دهد.

همه اینها در حالی است که سندی مانند ۲۰۳۰ که بر ضرورت آموزش جنسی در مدارس تاکید می کند با مخالفت‌های گسترده‌ی محافظه کاران روبرو و اجرا شدن مفاد این سند در مدارس عاملی برای افزایش روابط نامشروع دانسته شد. در سال‎های اخیر حتی درسی مانند تنظیم خانواده هم که در سطح دانشگاه به دانشجویان تدریس می‌‏شد از دایره نظام آموزشی خارج شد.

زخم چرکین دوباره سر باز کرده و هر روز زنان و مردان بیشتری جسارت و شجاعت نوشتن از تجربیات خود را پیدا می‌کنند. در نبود ساز و کارهای حمایتی از آسیب دیدگان و پیگرد آزارگران و کمبود آموزش در این زمینه، به نظر می رسد این چرخه روایت آزار هرازچندگاهی تکرار و دوباره فراموش می‌شود تا شاید روزی این صداها به فریاد منجر شود و دست کم به تصویب قانونی منجر شود که دیگر آزارگران نتوانند به راحتی از تبعات اعمالشان فرار کنند.