زیتون ـ یلدا امیری: افزایش جمعیت در ده سال گذشته به یکی از دغدغه‌های مقامات جمهوری اسلامی تبدیل شده تا جایی که در سال‌های اخیر تسهیلات و مشوق‌هایی برای فرزندآوری اعلام شده است. زهره الهیان، نماینده تهران در مجلس در برنامه «مجله صبحگاهی سلام تهران» که از شبکه پنج صدا و سیما پخش میشود، اعلام کرد که «طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده» مجلس مشوق‌های جدیدی را برای خانواده‌ها در قبال تولد فرزندان در نظر گرفته است، به گفته او به فرزند اول ۱۰ میلیون، دوم ۲۰ میلیون، سوم ۳۰ میلیون در بدو تولد تعلق می‌گیرد و پس از تولد فرزند سوم مبلغی برای سرمایه گذاری در بورس و در شهرستان‌ها ۲۰۰ متر زمین داده میشود.
همزمان با اعلام این خبر وزارت بهداشت جمهوری اسلامی «حضور یکی از محارم یا کارکنان هم‌جنس» در زمان سونوگرافی زنان توسط رادیولوژیست‌های مرد را الزامی اعلام کرد. این اقدام پس از انتقادات و کارزار رسانه‌ای گسترده خبرگزاری فارس، وابسته به سپاه پاسداران در مورد جلوگیری از سونوگرافی زنان توسط رادیولوژیست‌های مرد صورت گرفت. فارس خواستار پاسخ‌گویی وزیر بهداشت درباره عدم اجرای طرح «انطباق جنسیتی مراکز درمانی» شده بود. وزارت بهداشت ۲۸ مهر در نامه‌ای به روسای دانشگاه علوم پزشکی خواستار اجرای «قوانین انطباق» شد.
چرا این خبرها مهم است؟
بر اساس آمار رسمی جمعیت ایران در حال کاهش است. حامد برکاتی، مدیرکل دفتر سلامت جمعیت وزارت بهداشت ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۰ از روند کاهشی زاد و ولد در ایران ابراز نگرانی کرد، به گفته او در ۴ سال اخیر زاد و ولد حدود ۲۵ درصد کاهش داشته است. رهبر جمهوری اسلامی از سال ۱۳۹۰ تا کنون بارها در مورد افزایش جمعیت تاکید کرده، آیت الله خامنه‌ای ۳۰ اردیبهشت ۹۳ «سیاستهای کلی جمعیت» را در ۱۴ بند ابلاغ کرد. هدف از این سیاست‌ها «جبران کاهش نرخ رشد جمعیت و نرخ باروری در سال‌های گذشته» عنوان شد.
اما در میان خانواده‌های جوان ایرانی به دلایل متعدد تمایل چندانی به فرزندآوری ندارند، که بخش عمده آن به شرایط ناپایدار اقتصادی مربوط است. دلایل اجتماعی ـ فرهنگی و تغییر سبک زندگی ایرانیان را هم در این میان نمی‌توان نادیده گرفت. حال جمهوری اسلامی به جای حل مشکل اقتصادی، دست به تبلیغاتی می‌زند که با توجه به وضعیت نابسامان اقتصادی کشور چندان باورپذیر نمی‌نماید.
علاوه بر این، سیاست افزایش جمعیت جمهوری اسلامی در چارچوب‌های ایدئولوژیک آن از طریق سلطه بر بدن زنان و کنترل آن تبلیغ و تشویق میشود. مجلس در اسفند ۱۳۹۹، طرحی را تصویب کرد که آزادی باروری را با ممنوعیت وسایل پیشگیری رایگان، مجرمانه دانستن نگهداری و توزیع داروی سقط جنین و محدودیت عقیم‌سازی از زنان سلب کرده است.
حالا هم در وضعیتی که در ماه‌های اخیر اخبار متناقضی در مورد کمبود رادیولوژیست در ایران منتشر شده است، وزارت بهداشت جمهوری اسلامی با اجرای سیاست دیکته شده رسانه وابسته به سپاه و با تفکیک جنسیتی کردن سونوگرافی عملا جان زنانی که اصرار بر باداری چند باره آنها دارند را به خطر انداخته می‌اندازد.
کمی عمیق‌تر؛ آیا جمعیت باید افزایش پیدا کند؟
آیت‌الله علی خامنه‌ای ۱۶ مرداد ۱۳۹۰ سیاست کنترل جمعیت را مردود دانست و از ضرورت افزایش جمعیت ایران تا یکصد و پنجاه میلیون نفر سخن گفت و «سیاستهای کلی جمعیت» را در سال ۱۳۹۳ ابلاغ کرد. «طرح جمعیت و تعالی خانواده» معروف به طرح «جوانی جمعیت»، ۱۲ آبان ۱۳۹۹ توسط مجلس یازدهم برای تحقق سیاستهای جمعیتی خامنه‌ای تصویب شد و بر همین اساس است که اکنون نماینده مجلس از مشوق‌های میلیونی فرزندآوری سخن گفته است.
این در حالی است که فعالان مدنی بارها هشدار داده‌اند که نتیجه این سیاست‌ها تولد کودکان فقیری است که از کمترین امکانات طبیعی و حقوق شهروندی برخوردار نیستند، چون خانواده‌های قشر متوسط حاضر نیستند با فرض تحقق این مشوق‌ها هم اقدام به فرزندآوری کنند.
از سوی دیگر به نظر می‌رسد نگرانی رهبر جمهوری اسلامی چندان از جنس نگرانی اکثر کشورهایی که جمعیت در حال پیر شدن دارند، نیست. «سیاستهای کلی جمعیت» پیش زمینه‌ای برای صدور بیانیه «گام دوم انقلاب» از سوی رهبر جمهوری اسلامی در ۲۲ بهمن ۱۳۹۷ بود. این بیانیه خطاب به ملت ایران، به ویژه جوانان است و در جای جای آن کلمه جوانان و سپردن کار به آنان به چشم می‌خورد. در واقع جوانی جمعیت یکی از زیرساخت‌های سیاسی و اجتماعی برای تحقق گام دوم و اهداف مورد نظر آیت‌الله خامنه‌ای در این گام است. ترویج سبک زندگی اسلامی– ایرانی و مقابله با «ابعاد نامطلوب سبک زندگی غربی» در کنار کاهش سن ازدواج و اختصاص تسهیلات به مادران در دوره بارداری و شیردهی، بخش‌هایی از سیاست جمعیتی و همراستا با گام دوم است.
بیشتر بخوانید:
در سال‌های اخیر همچنین برخی روحانیون شیعه و اطرافیان آیت‌الله خامنه‌ای نسبت به کاهش جمعیت شیعیان در ایران و افزایش جمعیت اهل سنت ابراز نگرانی کرده‌اند، که این اظهارات نشان از سمت و سوی مشخص افزایش جمعیت مورد قبول نظام دارد. جعفر سبحانی، از مراجع تقلید حامی حکومت در شهر قم، با انتقاد از سیاست کاهش جمعیت در کشور «از بین بردن اکثریت مطلق جمعیت شیعی در تمام شهرهای ایران» را یکی از «برنامه‌های سعودی‌ها و وهابیت» عنوان کرده بود.
ناصر رفیعی، یکی از اساتید حوزه علمیه قم هم از «نگرانی مراجع عظام تقلید و علما نسبت به کاهش جمعیت شیعه» در کشور خبر داده و گفته بود که در سال تحصیلی ۹۲-۹۳ کشور و در پایه اول ابتدایی، جمعیت دانش‌آموزان شیعه و سنی «برابری می‌کرد.» احمد علم‌الهدی، امام جمعه مشهد هم پیش از این درباره «افزایش جمعیت اهل تسنن در مشهد» اخطار داد و گفت که استکبار جهانی می‌خواهد با «قیچی دو لبه وهابیت و تحجر» ایران را «قیچی کند.»
در پازلی که آیت‌الله خامنه‌ای برای آینده ایران طراحی کرده زنان اولین قطعه هستند و وظیفه فرزندآوری به عهده دارند. زنانی که وظیفه ساخت امت را بر عهده دارند، طبعا در حد امکان از وسایل پیشگیری از بارداری محروم می‌شوند. نتیجه این سیاست ۶۰۰ هزار سقط جنین غیرمجاز در سال است که معاون وزارت بهداشت از آن خبر داده است.
از سوی دیگر یکی از دلایل اصرار بر افزایش زاد و ولد در ایران، «پیری جمعیت» عنوان شده. مساله‌ای که بیشتر در کشورهای پیشرفته جهان مطرح است. این موضوع در ایران جنبه حاد ندارد زیرا نسبت جمعیت فعال به غیرفعال سالمند هنوز به حد بحرانی نرسیده است. در واقع نمی‌توان انکار کرد که این مسئله در درازمدت می‌تواند به مشکل بدل شود، اما در وضعیت فعلی ایران از اولویت‌ها نیست. ایران علاوه بر مشکلات اقتصادی حاد، همزمان با مسئله خشکسالی و تغییرات اقیلمی روبرو است که شرایط زیستی را حتی در برخی مناطق پیش از این قابل سکونت کشور هم دشوار کرده و افزایش جمعیت این بحران‌ها را تشدید می‌کند.
مهمتر اینکه ایران گرفتار «بیکاری ساختاری» است و بخش قابل توجهی از نیروی آماده به کار به طور همیشگی بیکار هستند. رکود جمعیت در ایران که در رسانه‌های حکومتی بزرگنمایی میشود، در عواملی مانند بحران اشتغال، ناپایداری‌های اجتماعی، مشکلات سیاسی، تنگناهای اقتصادی و تغییر سبک زندگی ریشه دارد. مشکلاتی که مسبب اصلی همه آنها، خود حاکمیتی است که نه اهمیتی به مشکلات پیش روی جمعیت بیشتر می‌دهد و نه به حل معضلات جمعیت کنونی می‌اندیشد.
یک پاسخ
بنظر من، تبلیغ افزایش جمعیت برای همه افراد ساکن در محدوده جغرافیایی بنام ایران، نیست. بلکه این تبلیغات فقط برای کسانی است که همفکر سیاستهای حکومت و یا دارای منافع مشترک با حکومت هستند و عموم مردم را شامل نمی شود. تغییر ساختار جمعیتی براساس نزدیکی به ایدئولوژی حکومت است. عموم مردم بعنوان رعیت هستند و برای حکومت مهم نیست که انان چه سبک زندگی دارند و مشکلاتشان چیست. و صد البته تبلیغات حکومت در بین همان قشر هم مفید واقع میشود و آنقدر شرایط کشور به همین منوال ادامه خواهد یافت تا همفکران حکومت به تعداد تعیین کننده برسند، مثلا همان ۱۵۰ میلیون.
دیدگاه‌ها بسته‌اند.