سروش دباغ

بی‌قراری، بی‌تفاوتی و طمانینه

«بی‌تفاوتی» به روایت بودا، مولوی و ویتگنشتاین، هم‌عنان با بی‌عملی و دست‌شستن از زندگی روزمره و به گوشه‌ای خزیدن نیست، نگرشی که قائلانی در میان صوفیان مسلمانِ سده های پیشین داشت؛ صوفیانی که می‌گفتند « الامر اسهل من ذلک» و عملا زندگی را رها کرده بودند. بلکه، دعوت به کشیدن سرمه‌ای بر چشم و نگاه‌کردن به دنیا از منظری دیگرگون است؛ نگرشی که متضمن پرداختنِ به اموردنیوی به قدر مکفی و ضروری و نه بیشتر است، نگاهی که کمینه کردن نیازها و وابستگی‌ها را بر می‌کشد و تنظیم مجدد رابطه‌ی با تعلقات را توصیه می‌کند، نه فرو نهادنِ آن‌هارا به طور کامل بسان برخی از گذشتگان.

میراث سیاسیِ هاشمیِ متاخر

عموم انسان‌ها، نه سفید اند و نه سیاه، بلکه خاکستری‌اند و احوال و اطوار گوناگونی را در زندگی خویش تجربه می‌کنند؛ عالم سیاست نیز از این قاعده مستثنی نیست. هاشمی رفسنجانی، سیاست پیشه‌ای از جنس مهدی بازرگان، آیت‌الله منتظری و عزت‌الله سحابی نبود …

مرگ من روزی فرا خواهد رسید

پوران فرخزاد در هشتاد و سه سالگی روی در نقاب خاک کشید؛ خواهر بزرگتر فروغ که در دهه های اخیر آثار متعددی در حوزه های نقد ادبی، ترجمه، شعر، داستان نویسی و پژوهش دربارۀ زنان منتشر کرده است. پس از فروغ و فریدون، پوران، سومین عضو خانوادۀ تفرشیِ فرخزاد است که در سدۀ کنونی در فضای فرهنگیِ ایران زمین نقش آفرینی کرده است

ذات دین؟

اشاره. طی سالیانِ اخیر، در برخی از مقالاتم در حوزۀ نواندیشی دینی، با وام کردنِ مفهوم « شباهت خانوادگی»[۱] از فلسفۀ ویتگنشتاین و برکشیدنِ آموزه های نومینالیستی، به نقد تلقیِ ذات گرایانه از دین همت گمارده ام.[۲]  در این میان،

نواندیشی دینی، روایت و تاریخمندی

چندی پیش مقالۀ «روشنفکری دینی و مسئله شر»، به قلم محمدرضا نیکفر در سایت زمانه منتشر شد. پس از آن، مقالۀ «نواندیشی دینی، متن مقدس و خشونت» را نقد مقالۀ ایشان منتشر کردم. در ادامه، نیکفر مقالۀ «خودِ دین» را

انتخابات آمریکا و «پیش‌پا‌افتادگی بدی»

اقبال بخش قابل توجهی از جامعۀ امریکا به ترامپ را می‌توان با وام‌کردن مفهوم «‌پیش پا افتادگی بدی» یا « ابتذال شر» از هانا آرنت، فیلسوف سیاسیِ برجستۀ قرن بیستم تبیین کرد. او در اثر ماندگارِ «آیشمن در اورشلیم» که براساس مشاهدات خود از جلسات دادگاه آدولف آیشمن در شهر اورشلیم نوشته، توضیح می‌دهد که وقتی «تفرد» و «خودآیینیِ» انسانی به محاق می‌رود و تفکر و تعقل تعطیل می‌شود، برخی از امورِ غریب و بعید که در وهلۀ نخست ناممکن به نظر می‌رسد، امکان‌پذیر می‌گردد و «بدی» به امری پیش پا افتاده و مبتذل…

عبدالکریم سروش در پی عبور از دین نیست

زیتون-هومان دوراندیش: جریان روشنفکری دینیِ لیبرال، با محوریت آرای دکتر عبدالکریم سروش، اکنون تقریباً سی ساله شده است. سروش اگرچه مرید مولاناست، ولی فردوسی‌وار در این سال‌سی، پی افکنده از عقل کاخی بلند! او با قرائتی عقلانی و انسان‌نواز از

در چند و چون تاریخ‌نگاری اسلام

اخیرا دوست گرامی جناب آقای دکتر محمدرضا نیکفر در مقام پاسخ بر یک مقاله آقای سروش دباغ، مقاله‌ای با عنوان «خود دین» در سایت رادیو زمانه (مورخ ۱۹ مهرماه ۹۵) انتشار داده و در یکی از پانوشت‌های آن، به نوشته‌ای

نواندیشی دینی، متن مقدس و خشونت

 چندی پیش، مقالۀ « روشنفکری دینی و مسئله شر»، نوشتۀ محمدرضا نیکفر را در سایت «رادیو زمانه» خواندم.[۱]  به نظرم، خطاهای چندی در تحلیل ایشان دربارۀ  حدود و ثغورِ کند وکاوهای روشنفکرانه و دین اندیشانۀ جماعت ِموسوم به نواندیشان دینی

دیالوگ در مربع وحی

درآمد: اخیرا  دو جلسه مناظره با حجه الاسلام احمد واعظی در باب آراء نواندیشان دینی دربارۀ  مقولۀ وحی و حدود و ثغور امر وحیانی در آراء نواندیشان دینی متاخر برگزار شد. دراین مناظره که  به همت و میزبانی ِ« مدرسه

جای خالی یک خداپرست سوسیالیست

زیتون ـ مرتضی کاظمیان: ۱۸ شهریورماه هم‌زمان است با سالروز درگذشت زنده‌یاد دکتر محمد نخشب، نظریه‌پرداز و کنشگر سیاسی، و از بانیان نهضت خداپرستان سوسیالیست. چهل سال پیش (سال ۱۳۵۵) نخشب در غربت و مهاجرت (آمریکا) چشم بر جهان فروبست.

تجربۀ ملال و شکفتگیِ از درون

زدودنِ تجربۀ ملال و چشیدنِ« شکوفایی» و «رضایت باطن»، بسان ماهیِ گریزی است که در برکه های از جنس آینه نیز می لغزد و پنهان می شود و به سهولت فراچنگ نمی آید. حتی هنرمندی هم که زندگی اش با خلاقیت و بداعت و طراوت گره خورده، کاملا متصور است که در چنبرۀ ملال گرفتار آید و از این حصار بیرون نیاید.

واقع‌گرایی و ضد واقع‌گرایی اخلاقی در ویتگنشتاین متأخر

در این مقاله تقسیم‌بندی‌های گوناگون واقع‌گرایی و ضدواقع‌گرایی اخلاقی بررسی می‌شود و دیدگاه ویتگنشتاین متأخر دراین‌باره، با توجه به آموزه‌های وی مطرح می‌شود. به این منظور، پس از شرح کوتاهی از آموزه‌های ویتگنشتاین در کاوش‌های فلسفی، نظرات گوناگون شارحان وی دربارۀ واقع‌گرا یا ضدواقع‌گرای اخلاقی بودنِ ویتگنشتاین بررسی می‌شود. مبحث واقع‌گرایی اخلاقی ارتباط وثیقی با مبحث شناخت‌گرایی و ناشناخت‌گرایی در فرااخلاق دارد، ازاین‌رو، به اختصار به بررسی نظر ویتگنشتاین متأخر دراین‌باره نیز پرداخته شده است. در انتهای مقاله نشان داده می‌شود که واقع‌گرا و یا ضدواقع‌گرا نامیده شدن ویتگنشتاین، ناشی از کاربرد نادرست گرامرِ «واقعیت» است؛ از این‌رو، نمی‌توان وی را در این تقسیم‌بندی جای داد.

کاشف معدن صبح

برخی از درها برای همیشه زنجیر شده و بسته‌اند و کسی که پشت آن‌ها گرفتار آمده، مفری ندارد و محکوم به نشستن و ماندن است؛ اما برخی دیگر از درها را می‌توان گشود و سبک‌بالی و رهایی را چشید و زمزمه کرد.

هیک،ویتگنشتاین و واقع گرایی دینی

خداناباوران برای گزاره های دینی مدلول و مطابَقی قائل نیستند؛ در عین حال ناواقع گرایان دینی برای این گزاره ها معنا، ارزش و اعتبار قائل اند.اختلاف اساسی بین واقع گرایان دینی و ناواقع گرایان دینی در این است که واقع گرایان دینی، زبان دین را ناظر به موجوداتی ورای ذهن و مستقل از ادراک انسان قلمداد می کنند، در حالیکه ناواقع گرایان زبان دین را صرفاً بیانگر احساسات ، نگرش اخلاقی و آرمان های معنوی می دانند

از چه دلتنگ شدی؟

عباس کیارستمی «مرگ آگاه» بود و در آثاری نظیر «زندگی و دیگر هیچ» و « طعم گیلاس»، این نوع مواجههٔ با مرگ را به زیبایی به تصویر کشیده است. به نزد او، «زندگی بال و پری دارد با وسعت مرگ» و مرگ «در ذات شب دهکده از صبح سخن می‌گوید» و «مسئول قشنگی پر شاپرک است»؛ مرگی که «با خوشه انگور می‌آید به دهان» و «گاهی ریحان می‌چیند»

شریعتی و فلسفه ورزی امروزین ما

درآمد: این نوشته نقدی بر  یادداشت«شریعتی و چالش‌های بی بنیاد» نوشته  سروش دباغ است. دباغ  در این نوشته یادداشتی از  بیژن عبدالکریمی با عنوان « شریعتی و پرسش بنیادین ما » را نقد کرده است. هر دو یادداشت در سایت

شریعتی و چالش‌های بی بنیاد

آنچه مرا به نوشتن این سطور راغب کرد، انتشار مقالهٔ دوست عزیز، دکتر بیژن عبدالکریمی، تحت عنوان «شریعتی و پرسش بنیادین ما» بود. چنانکه درمی‌یابم، در این نوشتار که به مناسبت فرارسیدن سالگشت درگذشت شریعتی منتشر شده، نویسنده مرتکب خطاهای متعددی شده است. در ادامه می‌کوشم با استشهاد به فقرات مختلفِ نوشتهٔ ایشان، بدان‌ها بپردازم:

چند فرهنگ گرایی و خشونت؛ گزارشی از یک کنفرانس

«اسلام بنیاد گریانه» که در دهه های اخیر با نام های «القاعده»، «بوکوحرام» و «داعش» گره خورده، به قرائت تحت اللفظی و غیرتاریخی از سنت دینی باور دارد و با مدرنیته و مدرنیزاسیون بر سر خصم و عداوت است، از خشونت تغذیه می کند و بر اجرای مرّ احکام فقهی و شرعی اصرارمی ورزد…

ترجمه و شرح رساله منطقی- فلسفی

نیازی به تاکید و تکرار نیست که لودویگ ویتگنشتاین به همراه مارتین هایدگر، با عنایت به حجم مقالات و کتابهایی که دربارۀ آنها نوشته شده و نفوذ آراء شان در شاخه های مختلف فلسفه، به گواهی کثیری از فلسفه پژوهان، مهمترین فیلسوفانِ قرن بیستم اند. اگر قرار باشد پنج اثرِ مهم، تاثیرگذار و بحث انگیزِ فلسفی در قرن بیستم را نام ببریم، قطعا «هستی و زمانِ» هایدگر و « رسالۀ منطقی- فلسفیِ» ویتگنشتاین، در این فهرست جای دارند.

نحوۀ زیست دینی و ایمان گرایی در فلسفۀ ویتگنشتاین

زیتون– یکی از اساتید سروش دباغ در دوران دانشجویی، به او توصیه کرده بود که اگرمی خواهد به فلسفه مشغول شود باید آراء و آثار یکی از فیلسوفان طراز اول را مخصوصاً بکاود و در شرح آن بکوشد.از طرفی نادیده

حجاب اجباری و حجاب اختیاری در ترازوی اخلاق

حجاب، امروز در جامعه‌ اِیران از جمله مباحثی است که روشنفکران دینی و فقها از چشم‌انداز و افق‌های گوناگونی به آن پرداخته اند، بسیاری از فقهای اهل سنت و شیعه معتقد به پوشش سر و گردن زن هستند اما برخی

پیامبر اسلام، عدالت و خشونت

سرّ اینکه این مبحث را انتخاب کرده‌ام، حوادثی است که در سالیان اخیر در پیرامون ما رخ داده است. مشخّصاً آنچه به حوادث تروریستی موسوم است و از دهه‌های پیش سر بر آورده تا اتّفاق مهمّ ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ و

انتخابات، خاتمی و توسعه یافتگی

من هم نظیر کثیری از هموطنان عزیز از انتشار اخبار رسمیِ انتخابات مجلس شورا و خبرگان توسط وزارت کشور، حقیقتا خرسند و دلشادم و افق را روشن می بینم. رای قاطع شهروندان به فهرست اصلاح طلبان در شهر تهران و

تجربۀ زیسته و انتظار حداقلی از انتخابات

حدودا یک هفته به برگزاری دهمین دورۀ انتخابات مجلس شورای اسلامی و پنجمین دورۀ مجلس خبرگان باقی مانده است. سؤالات مهم و تامل برانگیزی که این روزها در محافل سیاسی و شبکه های اجتماعی پرسیده می شود، از این قرار

فلسفه لاجوردی سپهری

اشاره: متن پیش رو،  مقدمه کتاب «فلسفه لاجوردی سپهری» نوشته ی سروش دباغ است. او در این مقدمه به ویژگی‌های خاص سپهری و دلایل علاقه‌اش به این شاعر معاصر می‌پردازد… مقدمه سال ۷۱ شمسی‌ که در رشتۀ داروسازی در دانشگاه علوم پزشکی‌

عقلِ همیشه قاصر

لودویگ ویتگنشتاین، فیلسوف مشهور اتریشی ـ بریتانیایی، در آوریل ۱۸۸۹ به دنیا آمد و در آوریل ۱۹۵۱ روی در نقاب خاک کشید و از فلسفیدن و اندیشیدنِ بیشتر بازماند. چنانکه برخی از شاگردان و شارحان آثار او نوشته‌اند، ویتگنشتاین آخرین